Subjektif Giyim Denemeleri

Giysi konforu, vücut-giysi-çevreden oluşan sistem parametrelerinin fiziksel, fizyolojik ve psikolojik açıdan birbirleriyle ilişkilerine dayanan karmaşık ve bulanık bir kavram olduğu için objektif ölçüm yöntemlerinin yanında subjektif yöntemler de bu konudaki araştırmalarda sıkça kullanılmaktadır. Konfor araştırmalarında sıkça

uygulanan bir yöntem olan subjektif giyim denemelerinde, kontrollü çevre şartlarında belirli bir aktivite programının uygulanmasıyla kişinin üzerindeki giysiye bağlı olarak vücudunda meydana gelen fizyolojik değişimler kaydedilmekte, ortaya çıkan duyusal hisler tanımlayıcı sıfatları içeren subjektif skalalar kullanılarak kaydedilmektedir. Bu çalışmada kullanılan psikolojik skalalar anket çalışmasının ortam senaryoları bölümünden elde edilen veriler ve literatürde kullanılmış tanımlayıcı sıfatlar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Subjektif giyim denemeleri için gerekli etik izin Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne bağlı Klinik Laboratuar Araştırmaları Etik Kurulu’ndan alınmış ve denemeler Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Spor Hekimliği Anabilim Dalı’na bağlı bir laboratuarda gerçekleştirilmiştir. Tablo 2.1’de görülen sportif giysilik olarak kullanılan kumaşlardan 1-5 arasında kodlara sahip olanlardan belirli modelde diktirilen üst giysilerle profesyonel sporcularla gerçekleştirilen giyim denemeleri için uygulanacak aktivite protokolü ve kullanılacak subjektif skalalar konusunda literatürden ve Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Spor Hekimliği ABD’ndaki ve Beden Eğitimi Yüksek Okulu’ndaki konuyla ilgili araştırmacıların görüşlerinden yararlanılmıştır. Skalaların hazırlanmasıyla ilgili literatürün yanında sağlanacak ortam koşulları da göz önünde bulundurulmuştur. Giyim denemelerine gönüllü olarak katılmak üzere, Ege Üniversitesi Beden Eğitimi Yüksek Okulu öğrencilerinden fizyolojik özellikler (yaş, boy, kilo) açısından minimum varyasyona sahip yedi kişi belirlenmiştir. Katılımcılara denemelere katılmaları karşılığında belirli bir ücret ödenmiştir.

Giyim denemeleri için belirlenen, yaşları 20-23, boyları 1.79-1.91, kiloları 72-77 arasında değişen beş kişiye öncelikle çalışmanın ayrıntılarıyla ilgili bilgi verilmiş, hazırlanan gönüllü bilgilendirme formunda (EK 3) yazan tüm şart ve haklardan haberdar olmaları sağlanmıştır. Deneme prosedürüyle ilgili anlaşılır ve tüm ayrıntıları içeren bir doküman da yazılı olarak gönüllülere verilmiştir. Beş farklı kumaştan üretilen üst giysileri üçer tekrarlı olarak giymeleri için her bir gönüllünün 15’er kez denemelere katılması gerekmiştir. Deneme programı, her gönüllü için denemeler günün aynı saatlerinde ve belirli aralıklarla olacak şekilde ayarlanmıştır. Denemelere katılacağı gün gönüllünün algılarında bir değişikliğe neden olacak

faktörlerden (ilaç, alkol, farklı bir kozmetik ürün, vb.) uzak durması gerektiği belirtilmiş ve herhangi bir sağlık sorununda deneme ertelenmiştir.

Giyim denemelerinde kullanılmak üzere Tablo 2.1’de verilen 1-5 arasındaki kodlara sahip kumaşlardan sıfır yaka uzun kollu üst giysiler diktirilmiştir. Bu giysiler dışındaki alt giysi ve iç çamaşırları tüm denemelerde sabit tutulmuştur. Çamaşır olarak % 92-8 oranında pamuk-elastan içeren bir slip ve alt giysi olarak da % 100 poliester bir eşofman seçilmiştir. Gönüllülerin incelenen üst giysiyi direkt vücutları üzerine giymelerinin sadece üst giysiden kaynaklanan değişimlerin tespiti açısından uygun olduğu düşünülmüştür. Gönüllüler deneme sırasında pamuklu spor çorabı ve alışık oldukları spor ayakkabılarını giymişlerdir.

Her bir gönüllü her denemeye önceden TS 5720 EN ISO 6330 standardına göre yıkanmış iç çamaşırı ve alt giysiyle katılmıştır. Üst giysiler de her bir deneme sonunda aynı standarda göre yıkanmıştır. Takım olarak bir giysi örneği Şekil 2.3’te görülmektedir.

Şekil 2.3 Giyim denemelerinde incelenen giysilere bir örnek

Giyim denemeleri sırasında sadece giysi özelliklerine bağlı olarak ortaya çıkan fizyolojik ve psikolojik değişikliklerin tespit edilebilmesi için ortam şartları 24 °C sıcaklık ve % 60 bağıl nem olacak şekilde ayarlanmıştır. Ortamda fazladan hava

hareketine neden olacak bir araç kullanılmamıştır. Mevcut hava hızı ise anemometrenin ölçüm hassasiyetinin altında bir değerdedir. Denemelerin yapıldığı ortam şartları kişilerin oturma halinde ‘konforlu’, yoğun aktivite sırasında ise ‘sıcak’ hissetmelerine yönelik olarak hazırlanmıştır. Denemeler sırasında belirlenen ortam şartlarında gönüllüler aşağıda ayrıntıları verilen aktivite protokolünü uygulamışlardır:

• 15 dakika oturarak yapılan hafif aktivite (kitap okuma, müzik dinleme, vb.) • 15 dakika yürüyüş bandında 6 km/saat hızla yürüyüş (orta dereceli aktivite) • 5 dakika ayakta dinlenme

• 15 dakika yürüyüş bandında 9 km/saat hızla koşu (yüksek aktivite) • 10 dakika oturarak dinlenme (soğuma)

Giyim deneme protokolündeki ikinci aşama olan orta dereceli aktivite Şekil 2.4’te gösterilmiştir.

Şekil 2.4 Giyim deneme protokolünün yürüyüş bölümü

Literatürde aktivite programındaki farklı aktivite seviyeleri, kişilerin maksimum oksijen harcamalarının belirli bir oranına çıkmaları, belirli bir nabız aralığına çıkmaları veya yürüyüş hızının kontrolü ile ayarlanmaktadır. Bu çalışmada da farklı aktivite seviyeleri farklı yürüyüş hızlarıyla sağlanmıştır.

Önkol denemesinde de kullanılan sıcaklık ve ıslaklık skalalarının yanında aktivite programının her aşamasından sonra genel konfor değerlendirmeleri için kullanılan skala Tablo 2.4’te verilmiştir.

Tablo 2.4 Giyim denemelerinin farklı aşamalarında kullanılan skalalar

Başlangıç (Giysilerin giyilmesinden hemen sonra)

Soğuk □ Serin □ Nötr □ Ilık □ Sıcak □

Kuru □ Hafif ıslak □ Islak □ Çok ıslak □ Aşırı derecede ıslak □ Genel Konfor Algısı

1: Tamamen konforsuz………..5: Tamamen konforlu

Hafif aktivite (15 dakika) (Oturarak kitap okuma, müzik dinleme, vb.)

Soğuk □ Serin □ Nötr □ Ilık □ Sıcak □

Kuru □ Hafif ıslak □ Islak □ Çok ıslak □ Aşırı derecede ıslak □ Genel Konfor Algısı

1: Tamamen konforsuz………..5: Tamamen konforlu

Orta derecede aktivite (15 dakika) (6 km/saat hızla yürüyüş)

5 dakika dinlenme

Soğuk □ Serin □ Nötr □ Ilık □ Sıcak □

Kuru □ Hafif ıslak □ Islak □ Çok ıslak □ Aşırı derecede ıslak □ Genel Konfor Algısı

1: Tamamen konforsuz………..5: Tamamen konforlu

Yüksek aktivite (15 dakika) (9 km/saat hızla koşu)

Soğuk □ Serin □ Nötr □ Ilık □ Sıcak □

Kuru □ Hafif ıslak □ Islak □ Çok ıslak □ Aşırı derecede ıslak □ Genel Konfor Algısı

1: Tamamen konforsuz………..5: Tamamen konforlu

AKTİVİTE SONU Dinlenme (soğuma) (10 dakika)

Soğuk □ Serin □ Nötr □ Ilık □ Sıcak □

Kuru □ Hafif ıslak □ Islak □ Çok ıslak □ Aşırı derecede ıslak □ Genel Konfor Algısı

1: Tamamen konforsuz………..5: Tamamen konforlu

Bu algılar dışında giyim denemelerinin sonunda kişilerin üzerlerindeki giysilerle ilgili ortaya çıkan diğer algılarını da verilen tanımlayıcı sıfatları beşli skalayla derecelendirerek ifade etmeleri istenmiştir. Sıcaklık, ıslaklık ve konfor dışındaki diğer hisleri tespit etmek için kullanılan skala Tablo 2.5’te gösterilmiştir.

Tablo 2.5 Giyim denemesinin sonunda giysiyle ilgili algıların değerlendirilmesi için kullanılan skala 1: Hiç hissetmiyorum

3: Orta derecede hissediyorum 5: Tamamen hissediyorum

Konfor Tanımlayıcıları 1 2 3 4 5

Islaklık

Yapışkanlık ve sarmalanma Sıvının emilmemesi Vücudun nefes alamaması

İlk temas sırasında soğukluk Statik elektriklenme

Kaşıntı Vücutta tahriş

Rahat hareket edememe (esnek olmama) Ağırlık Kalınlık Pürüzlülük Sertlik Batma Kalıp gibi olma (dökümlü

olmama)

Giyim denemeleri sırasında kişilerin vücutlarında meydana gelen bazı fizyolojik değişimler de tespit edilmiştir. Tüm aktivite programı sırasında göğüs ve sırt bölgelerinden deri yüzey sıcaklıkları ve deri-giysi arasındaki hava tabakasının (mikroklima) bağıl nemi belirli aralıklarla (30 saniye) KIMO KTH 300 sıcaklık ve bağıl nem kayıt sistemi ile ölçülüp kaydedilmiştir. Sistem bir veri dönüştürme/kaydetme bölümü ile buna bağlı olarak çalışan film halindeki yüzey sıcaklık sensörü ve ortam havasının bağıl nem ve sıcaklık değerlerini kaydeden kalem şeklindeki bir sensörden oluşmaktadır. Ayrıca nabız değerlerinin aktiviteye bağlı değişimi de Polar S810i nabız ölçer saatle 5 s’de bir ölçülüp bpm (atış/dakika) olarak kaydedilmiştir. Sistem, göğsün alt kısmına sabitlenen bir ölçme bandı ve bu kısmın kızılötesi bağlantıyla haberleştiği kayıt saatinden oluşmaktadır. Vücudun üst kısmının terleme oranı ise giysinin denemeden önceki ve sonraki ağırlıkları arasındaki farktan tespit edilmiştir. Nabız ölçer saat ve ortam hava hızının ölçümü için kullanılan anemometre Şekil 2.5 ve Şekil 2.6’da gösterilmiştir.

Şekil 2.5 Nabız ölçer saat Şekil 2.6 Hava hız ölçer

Göğüs ve sırta yerleştirilen sıcaklık ve bağıl nem sensörlerinden bir deneme boyunca yapılan sıcaklık ve bağıl nem kaydına bir örnek Şekil 2.7’de görülmektedir.

Şekil 2.7 Giyim denemeleri sırasında yapılan vücut sıcaklık ve bağıl nem ölçüm sonuçlarına bir örnek

Aktivite programı boyunca kişilerin nabız değerlerindeki değişim de Şekil 2.8’de verilen örnek grafikte görülmektedir.

129

Şekil 2.8 Giyim denemeleri sırasında yapılan nabız (bpm) ölçüm sonuçlarına bir örnek