3. HİDROLOJİ-İKLİM VE SU KAYNAKLARI
3.2 Su Temini
Ballısaray Göletinin su kaynağı İkisukavuştu Dere ve Nusretler Derenin yan kollarıdır. İkisukavuştu Dere Uzun Dere ve Taşkışla Derenin birleşmesiyle oluşur. Ballısaray Göleti, Uzun Dere üzerinde 799 m talveg kotunda yapılacaktır. Sulama alanının su gereksinimi, gölet havzasının su potansiyelinden fazladır. Bu nedenle Uzun Dere havzasına komşu olan 3 adet havzanın suyu regülatörler yardımıyla Ballısaray Göletine çevrilecektir.
Çevirme yapıları,
Regülatör 1: Nusretler Derenin yan kolu olan Tahtalık Dere üzerinde 875 m talveg kotunda,
Regülatör 2: Nusretler Derenin membasına 865 m talveg kotunda,
Regülatör 3: İkisukavuştu Derenin yan kolu olan Taşkışla Dere üzerinde 847 m talveg kotunda yapılacaktır.
Ballısaray Göletinin üzerine yapılacağı Uzun Dere Koca Tepenin (1171 m) kuzey yamaçlarından Boyalık Dere adıyla doğar. Boyalık Dere irili ufaklı birçok yan dere ile beslenerek kuzey batı yönünde akışını sürdürür ve Uzun Dere adını alarak 799 m talveg kotunda Ballısaray Gölet yerine gelir. Gölet yerinden hemen sonra Taşkışla Dere ile birleşerek İkisukavuştu Dereyi oluşturur.
Taşkışla Dere Regülatör 3 yerinin hemen membasında birleşen Alfallı ve Armutçuk Derenin birleşmesiyle oluşur. Alfat Tepenin kuzey yamaçlarından doğan Alfatyayla Dere ile Dikmeli Tepenin (1139 m) batı yamaçlarından doğan Dikmeli Dere birleşerek Alfallı Dere adını alır. Alfallı Dere sağdan gelen Armutcuk Dereyi aldıktan sonra Taşkışla Dere olur ve 847 m talveg kotunda Regülatör 3 yerine gelir. Taşkışla Dere Regülatör 3 yerinden sonra Uzun Dere ile birleşerek İkisukavuştu Dereyi oluşturur.
Regülatör 1’in su kaynağını oluşturan Tahtalık Dere, Yellik Tepenin (1131 m) batı yamaçlarından Kızılcıkpınar Dere adıyla doğar. Dere regülatör yerinden sonra Nusretler Dereye katılır.
Regülatör 2 Nusretler Derenin membasına yapılacaktır. Nusretler Dere membada Cangıllı Dere adıyla anılır. Kırantarla Tepenin batı yamaçlarından Aydınköy Dere adıyla Doğan Dere ile Toluyayla Tepenin (1133 m) batı yamaçlarından doğan Çatal Dere birleşerek
Nusretler köyü içinden geçen Çalma Dereyle birleştikten sonra Çangıllı Dere adını alır ve 865 m talveg kotunda Regülatör 2 yerine gelir. Dere, Regülatör 2 yerinden sonra Nusretler Dere
adını alarak İkisukavuştu Dere ile birleşir ve Emet Çayının memba kollarından birisini oluşturur.
Ballısaray gölet yerinde Uzun Derenin yağış alanı 25,5 km2 dir.
Regülatör 1 yerinde Tahtalık Derenin yağış alanı 1,83 km2 dir:
Regülatör 2 yerinde Nusretler Derenin yağış alanı 5,3 km2 dir.
Regülatör 3 yerinde Taşkışla Derenin yağış alanı 14,0 km2 dir.
3.2.1 Akım Gözlem İstasyonları ve Karakteristikleri
Ballısaray Göletinin yapılacağı Uzun Dere üzerinde D03A142 Uzun Dere-Artıranlar ve regülatörlerle suları çevrilecek olan 3 adet yan dereden birisi olan Taşkışla Dere üzerinde D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar akım gözlem istasyonu işletilmiştir. Suları Ballısaray Göletine çevrilecek olan diğer dereler üzerinde AGİ işletilmemiş, Nusretler Dere ile Aral Dere üzerinde 16.05.2013 tarihi ile 02.04.2014 tarihleri arasında 11 adet periyodik akım ölçüsü yapılmıştır. Su temini çalışmalarında gözlemleri kullanılan akım gözlem istasyonlarının fiziksel özellikleri Ekler-Tablo B.9’da verilmiştir.
3.2.1.1 D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ
AGİ, 01.10.2004 tarihinde açılmıştır. Gözlem yapmaya devam etmektedir. AGİ’ nin yaklaşık kotu 812 m, yağış alanı 23,0 km2 dir. AGİ’ nin 2005-2013 yılları arasında
değerlendirilmiş 9 yıllık gözlemi bulunmaktadır. AGİ’ nin membasında su tüketimine sebep olan geliştirilmiş proje bulunmamaktadır. Bu nedenle AGİ gözlemleri doğal durumdadır. D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ’nin gözlenmiş aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.10’da verilmiştir.
3.2.1.2 D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar AGİ
AGİ, 01.10.2004 tarihinde işletmeye açılmıştır. Gözlem faaliyetine devam
etmektedir. AGİ’ nin yağış alanı 15,3 km2, yaklaşık kotu 792 m’ dir. AGİ’ nin 2005-2013 yılları
değerlendirilmiş ve 9 yıllık gözlemi bulunmaktadır. AGİ’nin membasından 2007 yılından sonra 20 l/s/gün içme suyu alınmaktadır. 2007-2013 periyodunda gözlemleri müdahalelidir.
D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar AGİ’ nin gözlemleri Ekler-Tablo B.11’de, doğallaştırılmış aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.12’de verilmiştir.
D03A143 Taşkışla Dere-Arttıranlar AGİ'de Gözlenmiş Aylık Toplam Akımlardır.
2007 ve sonrasında menbasından 0,020 m³/s içmesuyu alımları olan müdahaleli
akımlardır. 2007-2013 yılları 20 l/s içme suyu ilave edilerek doğallaştırılmıştır.
Her iki istasyonunda gözlem değerleri DSİ’ den temin edilerek incelenmiştir. Yapılan değerlendirmede 9 yıllık gözlem süresinin proje hidrolojisi çalışmaları için yetersiz olduğuna karar verilmiştir. Hidrolojik özellikleri benzer olan, uzun süreli ve güvenilir doğal akım gözlemleri bulunan istasyonlar araştırılmıştır. Korelasyon çalışmalarında verileri kullanılan AGİ’ lerin fiziksel özellikleri aşağıda açıklanmıştır.
3.2.1.3 D03A018 Kızık Suyu-Ağari AGİ
AGİ, 10.10.1963 tarihinde işletmeye açılmıştır. Gözlem faaliyetine devam etmektedir. AGİ’ nin yağış alanı 60,9 km2, yaklaşık kotu 1039 m’ dir. AGİ’ nin 1967-1969,
1973-2007, 2009 ve 2011-2013 yılları değerlendirilmiş ve 41 yıllık gözlemi bulunmaktadır. D03A018 Ağari AGİ’ nin 1974-2013 periyodu aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.13’te, aylık ortalama akımları Ekler-Tablo B.14’te verilmiştir. Ekler-Tablo B.13’te verilen 1974-2013 periyodundaki ortak yıllara ait aylık toplam akımları korelasyon çalışmasında kullanılmıştır.
3.2.1.4 D03A095 Kabaklar Dere-Hasanlar AGİ
AGİ, 01.10.1990 tarihinde işletmeye açılmıştır. Gözlem faaliyetine devam
etmektedir. AGİ’ nin yağış alanı 43,8 km2, yaklaşık kotu 875 m’ dir. AGİ’ nin değerlendirilmiş
22 yıllık gözlemi bulunmaktadır. D03A095 Kabaklar Dere-Hasanlar AGİ’ nin aylık toplam akım gözlemleri Ekler-Tablo B.15’te verilmiştir.
3.2.1.5 D03A104 Değirmendere – Doğanlar AGİ
AGİ, 16.08.1994 tarihinde işletmeye açılmıştır. Gözlem faaliyetine devam etmektedir. AGİ’ nin yağış alanı 275,0 km2, yaklaşık kotu 535 m’ dir. AGİ’ nin 1997-2008,
2010-2013 yılları değerlendirilmiş ve 16 yıllık gözlemi bulunmaktadır. D03A104 Doğanlar AGİ’ nin aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.16’da verilmiştir.
AGİ, 01.10.1997 tarihinde işletmeye açılmıştır. Gözlem faaliyetine devam
etmektedir. AGİ’ nin yağış alanı 48,0 km2, yaklaşık kotu 875 m’ dir. AGİ’ nin 1999-2001, 2003-
2008 ve 2011-2013 yılları değerlendirilmiş ve 12 yıllık gözlemi bulunmaktadır. Domur AGİ’ nin aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.17’de verilmiştir.
Nusretler Dere ile Aral Dere üzerinde 16.05.2013 tarihi ile 02.04.2014 tarihleri arasında 11 adet periyodik akım ölçüsü yapılmıştır. Periyodik ölçüler Tablo 3.3’te gösterilmiştir.
Tablo 3.3: Nusret ve Aral Dere Periyodik Akım Ölçüleri (m³/s). Sıra
No Tarih
Nusret Dere Aral Dere Q (m³/s) Q (m³/s) 1 16.05.2013 0,032 0,018 2 24.06.2013 0,016 0,003 3 11.07.2013 0,020 0,004 4 14.08.2013 0,020 - 5 9.10.2013 0,007 0,002 6 12.11.2013 0,005 0,005 7 10.12.2013 0,004 0,004 8 2.01.2014 0,005 0,005 9 18.02.2014 0,005 0,003 10 25.03.2014 0,007 0,005 11 2.04.2014 0,007 0,005
3.2.2 Korelasyonlar
Ballısaray Göleti su potansiyeli havzasından gelecek sular ve 3 adet regülatör ile çevrilen sulardan oluşmaktadır. Regülatörler yardımıyla gölete çevrilecek sular günlük akımlarla hesaplanacağından 3 adet regülatör yerinin günlük ortalama akımlarının bilinmesi gereklidir. D03A142 Uzun Dere-Artıranlar ve D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar AGİ’ lerin kısa olan gözlem süreleri havzada uzun süreli ve güvenilir gözlemleri olan AGİ gözlemleriyle korelasyon çalışması yapılarak uzatılmıştır. Korelasyonlar doğal akımlarla yapılmış ve grafiksel analizi yapılarak en uygun bağıntı ve denklemi veren tip belirlenmiştir.
D03A142 Uzun Dere-Artıranlar ve D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar AGİ’ lerin aylık toplam akımlarıyla D03A018 Kızık Suyu-Ağari, D03A095 Kabaklar Dere-Hasanlar, D03A104 Değirmendere – Doğanlar ve D03A118 Karaerik Dere – Domur AGİ aylık toplam akımları arasında korelasyon yapılmıştır. Korelasyon sonuçları Tablo 3.4’te verilmiştir.
Bağımlı Değişken (y)
Bağımsız
Değişken (x) Ortak Yıllar Korelasyon Denklemi R
D03A142 D03A095 2005-2013 y=0,3805+0,0957 0,88 D03A104 2005-2008, 2010-2013 y=0,8809*x+0,0865 0,58 D03A118 2005-2008, 2011-2013 y=0,0604*x+0,1673 0,52 D03A018 2005-2007, 2009, 2011-2013 y=0,2269*x+0,1087 0,86 D03A143 D03A095 2005-2013 y=0,1839*x+0,1656 0,88 D03A104 2005-2008, 2010-2013 y=0,384*x+0,1074 0,56 D03A118 2005-2008, 2011-2013 y=0,031*x+0,1377 0,58 D03A018 2005-2007, 2009, 2011-2013 y=0,1327*x+0,1411 0,89
Not: Eksik gözlemler taralı olarak gösterilen D03A018 AGİ Korelasyonuyla tamamlanmıştır.
Yapılan çalışmalar sonucunda en uygun korelasyon bağıntısı D03A018 Kızık Suyu- Ağari AGİ gözlemleriyle yapılan korelasyonda elde edilmiştir.
D03A142 Uzun Dere-Artıranlar ve D03A018 Kızık Suyu-Ağari AGİ korelasyonunda korelasyon denklemi, y=0,2269*x+0,1087 ve korelasyon katsayısı R2 =0,7359 veya R=0,86 dır. Korelasyonun saçılma grafiği Şekil 3.2’de verilmiştir.
D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar ve D03A018 Kızık Suyu-Ağari AGİ korelasyonunda korelasyon denklemi, y=0,1327*x+0,1411 ve korelasyon katsayısı R2=0,7919 veya R=0,89 olarak hesaplanmış, korelasyonun saçılma grafiği Şekil 3.3’te verilmiştir.
Şekil 3.3: D03A143 Arttıranlar ve D03A018 Ağari AGİ Korelasyonu (hm3).
Korelasyon denklemleriyle D03A142 Uzun Dere-Artıranlar ve D03A143 Taşkışla Dere-Arttıranlar AGİ’ nin gözlemleri, D03A018 Kızık Suyu-Ağari AGİ gözlemleri ile 2012 yılına kadar geriye doğru uzatılmıştır. D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ’ nin tamamlanmış aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.18’de, tamamlanan aylık ortalama akımları Tablo B.19’da, D03A143 Taşkışla Dere-Arttıranlar AGİ’nin tamamlanmış aylık toplam doğal akımları Tablo B.20’de, aylık ortalama akımları ise Tablo B.21’de verilmiştir.
3.2.3 Ballısaray Göleti Su Potansiyeli
3.2.3.1 Ampirik Yöntemlerle Ballısaray Göleti Yıllık Toplam Akımı
Ballısaray Göleti, gölet membasında AGİ işletildiğinden su potansiyeli hesapları Turc ve Coutagne yöntemleri ile hesaplanmamıştır.
Ballısaray Göletinin giriş akımları kendi havzasından gelen Uzun Dere sularıyla komşu havzaları olan Tahtalık, Nusretler ve Taşkışla derelerden çevrilecek olan sulardan oluşmaktadır.
Ballısaray Göletinin yapılacağı Uzun Dere üzerinde gölet yerinin hemen membasında D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ işletilmektedir. Ballısaray göletinin yağış alanı 25,5 km2,
D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ’ nin yağış alanı 23,0 km2’dir. Ballısaray Göletine
havzasından gelecek sular; Tablo 3.22’de verilen D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ’ nin aylık toplam akımları alanlar oranında (25,5 / 23=1,109) Ballısaray gölet yerine taşınarak hesaplanmıştır. Ballısaray göletine havzasından gelecek aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.22’de verilmiştir.
Ballısaray Göletine komşu havzaların suları 3 adet regülatör yardımıyla gölete çevrilecektir. Regülatör1 ve Regülatör 2 yerlerinde akım gözlem istasyonu açılmamıştır. 16.05.2013 tarihi ile 02.04.2014 tarihleri arasında Nusretler Dere üzerinde 11 adet, Aral Dere üzerinde 10 adet periyodik akım ölçüsü yapılmıştır.
Periyodik ölçüler tam olarak hiçbir su yılını kapsamamaktadır. Değerlendirilme olanağı bulunamamıştır.
Regülatör 1 ve Regülatör 2 yerlerine gelecek sular D03A142 Uzun Dere-Artıranlar AGİ’ nin günlük akımlarından alanlar oranında taşıma yapılarak hesaplanmıştır. Regülatör 1 yeri aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.23’te, Regülatör 2 yeri aylık toplam akımları Tablo B.24’te verilmiştir.
Regülatör 3 yeri günlük akımları D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar AGİ günlük akımlarından alanlar oranıyla taşıma yapılarak hesaplanmıştır. Regülatör 3 yeri
membasından 20 lt/s içme suyu tahsisi yapılmıştır. D03A143 Taşkışla Dere-Artıranlar AGİ günlük akımları alan oranıyla Regülatör 3 yerine taşınmış ve bu akımlardan yılın her gününde 20 lt/s içme suyu miktarı çıkarılarak (negatif akımlar 0 (sıfır) olarak düzeltilmiştir) regülatör yeri akımları hesaplanmıştır. Regülatör 3 yeri aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.25’te verilmiştir.
Regülatör yerleri için EDR raporu hazırlanarak rapor içeriğinde mansaba bırakılacak sular hesaplanmıştır. Regülatörler yerleri akımlarından canlı hayatın devamı için mansaba zorunlu bırakılacak su miktarları çıkarılmıştır. Ballısaray göleti ve göletin çevirme
Tablo 3.5: Ballısaray Göleti ve Regülatör Yerleri Can Suyu Miktarları (m³/s).
Harmancık Gölet Yeri EDR kapsamında belirlenen Can Suyu miktarları (m³/s)
Ekim Kasım Aralık Ocak
Şuba
t Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül
Gölet Yeri 0,012 0,012 0,012 0,03 8 0,042 0,04 2 0,040 0,037 0,012 0,012 0,012 0,01 2 Harmancık Regülatörleri EDR kapsamında belirlenen Can Suyu miktarları (m³/s)
Regülatör Ekim Kasım Aralık Ocak
Şuba
t Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül
Regülatör 1 0,001 0,001 0,001 0,00 3 0,003 0,00 3 0,003 0,003 0,001 0,001 0,001 0,00 1 Regülatör 2 0,003 0,003 0,003 0,00 8 0,008 0,00 8 0,008 0,008 0,003 0,003 0,003 0,00 3 Regülatör 3 0,007 0,007 0,007 0,02 3 0,024 0,02 4 0,024 0,022 0,012 0,012 0,007 0,00 7
Ballısaray Göletinde Regülatör 1, Regülatör 2 ve Regülatör 3’ün çevirme kapasiteleri sırasıyla 0,075 m3/s, 0,200 m3/s, ve 0,600 m3/s olarak belirlenmiştir.
Belirlenen kapasitelere göre; toplu olarak Regülatörlerle çevrilecek aylık toplam akımlar ise Ekler-Tablo B.26’da verilmiştir.
Ballısaray Göleti giriş akımları, Ekler-Tablo B.27’de verilmiştir. Regülatör 1 hariç, sadece Regülatör 2 ve Regülatör 3 derivasyonları ile bulunan gölet yeri net aylık toplam akımları Ekler-Tablo B.28’ te verilmiştir.