BÖLÜM I: STRATEJİK KÜLTÜR YAKLAŞIMI
1.5. Stratejik Kültür Analizi
neden savunmacı bir stratejik kültüre sahip oldukları bu noktada daha iyi anlaşılabilir87. Devletlerin sahip olduğu ideoloji (mitler ve semboller )de stratejik kültürün oluşmasında istikrar sağlayıcı veya bozucu katkı sağlayabilirler. Bir sistem içindeki semboller verileri kavramsallaştırma, açıklama ve anlamak için önemli bir kaynak niteliğindedir ve kimliğin bütünleştirilmesine katkı sağlamaktadır. Stratejik kültürün taşıyıcıları konumunda olan liderler, askeri kurumlar, partiler ve ülke içindeki gruplar dış politika tutumlarının belirlenmesinde önemli etkiye sahiptir.
1.4. Stratejik Kültürün Değişmesi
Devletlerin davranışlarını şekillendiren, politikalarını yönlendiren stratejik kültür hangi etkiler ve şartlar altında değişir? Stratejik kültürün kaynaklarında meydana gelen herhangi bir değişiklik devletlerin stratejik kültürüne nasıl yansımaktadır? Stratejik kültürü oluşturan ‘durumlar/olaylar/anlar’ nelerdir? Bu sorulara verilecek cevaplar stratejik kültürdeki değişimin neyden kaynaklandığını anlamamıza yardımcı olacaktır. Stratejik kültürün değişmesi ile kültürün değişmesi birbiriyle doğrudan ilişkilidir. Ancak stratejik kültür çalışmalarının çoğu devlet tutumlarının devamlılığı üzerinde durmaktadır. Tarihsel tecrübe, siyasal sistem ve siyasi kurumlar gibi stratejik kültürü şekillendiren bu unsurlarda gelen değişiklikler sonucunda stratejik kültüründe değişeceği kabul edilmektedir. Fakat bu değişim ve dönüşüm kolay olmayacaktır. Bir toplumun yaşadığı devrim, savaş veya ekonomik kriz gibi travmatik olaylar yerleşmiş inanç ve değerleri zedeleyerek stratejik kültürde değişikliğe neden olabilir88. Örneğin militarist geçmişe sahip olan Japonya ve Almanya’nın tekrar aynı karakteri sürdürebilecek ekonomiye ulaşmalarına rağmen bu tutumdan vazgeçmişlerdir. Toplumsal hafızalarında derin bir etki bırakan İkinci Dünya Savaşı realist teorinin açıklayamacağı bir stratejik kültür benimsemelerine neden olmuştur. Chris Hedges’in ‘savaş kendi kültürünü oluşturur, kültüre hükmeder ve tarihsel hafızayı siler’ sözleriyle bu durumu en iyi şekilde ifade etmektedir89.
1.5. Stratejik Kültür Analizi
87 Lantis, Strategic Culture: From…, p.16.
88 Lantis, Strategic Culture: From…, p.26.
22 1.5.1. Analizin Nesneleri
Stratejik kültürden doğan sıralı stratejik tercihleri hangi analiz nesneleri şekillendirmektedir? Bu nesneler; stratejistler, ulusal güvenlik elitleri ve askeri liderler gibi birimlerin kelilemerini; yazıları, tartışmaları, düşünceleri; silahların tasarımları ve yerleşimlerini, savaş planlarını; barışı, askeri törenleri ve savaş literatürünü kapsamaktadır. Johnston’a göre öncelikle incelenen dönemin stratejik kültüre ilişkin nesneleri belirlenmelidir. Daha sonra eldeki veriler ile geçmiş dönem karşılaştırıldığında tercih sınfılandırmasında uyum varsa bir stratejik kültürün varlığından söz etmek mümkündür. Bu analizin nesnelerinin içeriğinin ulaşılabilen en erken dönemden başlaması önemlidir. Zira mevcut stratejik kültürün, onun oluşmasını sağlayan önceki stratejik kültürün devamı mı, belirli bir alt kültürün yansıması mı yok sa bir kırılma mı yaşandığını hususunda önemlidir90.
1.5.2. Analizin Metotları
Bu analizde kullanılan temel yöntem içerik analizidir. İçerik analizi, metinlerdeki temel anlatım düzlemlerini anlayabilmek ve politik argümanlar ile stratejik tercihleri anlamaya çalışan, farklı stratejik tercihler ve muhtemel sonuçları arasındaki bağlantıyı ortaya çıkaran bir teknik olan düşünsel haritalamadan meydana gelmektedir. Düşünsel haritalama kesin nedensel önermeler ile tahmin edilen davranışsal etkiler arasındaki bağlantıyı ortaya çıkarmak için kullanılabilen bir yöntemdir. Analiz bir dokümanın içeriğini inceler ve bu örnekte yer alan tüm neden-sonuç ifadelerini grafiksel olarak ortaya koyar91.
Stratejik metinlerin sembol analizinde bir metindeki stratejik önermeler ortaya çıkarılır. Bu önermelerle de nasıl bir stratejik tercih sınıflandırmasının oluştuğu görülebilir. Sembol analizi yapılırken sıklıkla kullanılan deyim, teşbih, mecaz ve ifadeler dikkatlice incelenmelidir92. Ancak üzerinde önemle durulması gerek bir nokta da şudur ki; sembollerin analizi yapılırken bu sembollerin zamanla anlamlarının da değişeceği unutulmamalıdır. Bu nedenle metodolojik hatadan kaçınmak için analizi yapılacak olan semboller belirlenirken sınırlayıcı olunmalıdır.
1.5.3. Ampirik Analiz
90 Johnston, Thinking about Strategic Culture, p.49-50. 91 Johnston, Thinking about Strategic Culture, p.50-51. 92 Johnston, Thinking about Strategic Culture, p.51-52.
23
Stratejik kültürün faydalı bir çalışma olabilmesi için stratejik davranışın üzerindeki etkisinin test edilmesi gerekmektedir. Bu noktada düşüncenin davranış ile olan ilişkisi hakkında değerlendirme yapmak en önemli zorluktur. Buradan hareketle öncelikle stratejik kültür temelli tercih sınıflandırılması belirlenmeli ve analizin nesneleri ortaya çıkarılmalıdır. Stratejik kültürden doğan tercih sınıflandırmalarının bir karardan önce karar alıcılar tarafından desteklenen sebep-sonuç varsayımları üzerindeki etkisi gösterilebilirse bu stratejik tercihlerin nereden geldiği anlaşılmaktadır93. Farklı toplumlardaki karar alıcıların benzer durum ve şartlarda farklı düşünüp hareket ettiği gerçeği üzerinde durulması gereken önemli bir ayrıntıdır. Stratejik kültürün var olduğu görülse bile stratejik seçenek farklılığının iki nedenden dolayı ele alınması gerekmektedir. İlk olarak, stratejik kültürün her zaman davranış üzerinde ölçülebilir bir etkisi olmamaktadır. Bu bağlamda stratejik kültürün sembolik düzeyde bir etkisinin olduğu yorumları yapılmaktadır. Diğer çalışmalar ise bu stratejik söylemin davranışı etkileyeceğini savunmaktadırlar. Bu nedenle stratejik kültürün davranış üzerinde test edilebilir bir etkisinin olduğunu kabul etmeden önce bu imaları çözümlemek gerekmektedir. Diğer önemli ayrıntı ise, stratejik kültürün gerçekten var olabildiği ama farklı devletlerin ortak bir stratejik kültürü paylaşabilme ihtimalidir. Bu durum olmadığı zaman bu devletler benzer yapısal şartlarla karşılaşırlar ya da benzer tarihsel ve kültürel tecrübeyi paylaşırlar. Bu durum gerçekleşirse bu devletler siyasal rejim, tarihsel tecrübe, ekonomik kalkınma düzeyi ve coğrafya gibi konularda farklı yapıya sahip olmalarına karşın ortak bir kimlik oluşturma sürecini paylaşmış olurlar. İkinci durum gerçekleşirse stratejik kültür davranışı açıklama konusunda gerekli devlet-düzeyli bir değişken olabilir, ancak bu davranış devletler karşısında çok fazla değişmeyebilir 94.
93 Johnston, Thinking about Strategic Culture, p.52-53. 94 Johnston, Thinking about Strategic Culture, p.55.
24