STANBUL PLANLARI KONUSUNDA

ANADOLU’DAN ‹NG‹L‹Z YÜKSEK KOM‹SERL‹⁄‹NE ÇERK‹LEN PROTESTO TELGRAFLARI

Geldi¤i yer Tarihi Telgraf› çekenler

Hac›bektafl 9 Ocak Bektafli Tekkesi fleyhi ve iki tekke üyesi, Müdafaai Hukuk Komitesi ve Belediye Baflkan› Halil ve baz› eflraf.

Kastamonu 9 Ocak Miting delegeleri.

Akda¤maden 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi ad›na R›za ve Belediye Bflk.

Tekke 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Yusuf Talat ve Belediye Baflkan› Hüsnü.

Trabzon 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Ahmet.

Bo¤azl›yan 9 Ocak Belediye Baflkan› Seyid, Müdafaai Hukuk Komitesi ad›na Ahmet Cevdet ve Müftü Abdullah

Gerede 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Mehmet Cemal, Belediye Baflkan› Lütfi ve baz› eflraf.

Beypazar› 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Nuri, Belediye Baflkan› Hakk› ve baz› eflraf.

Develi 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Osman.

Ayafl 9 Ocak Müftü ve Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Hasan ve baz› eflraf.

Osmanc›k 9 Ocak Belediye Baflkan› Ali ve Müftü fievket.

Çerkefl 9 Ocak Belediye Baflkan› Ahmet.

Yabanabad 9 Ocak Müdafaai Hukuk Komitesi Baflkan› Mesud ve iki üyesi.

Anadolu’nun her taraf›ndan protesto telgraflar› gidiyor. 11 Ocak 1920 günü Heyeti Temsiliye ad›na Mustafa Kemal imzas›yla ‹ngiliz Yüksek Komiserli¤i’ne bir protesto telgraf› çekiliyor. Dili biraz sadelefletirilen bu telgraf›n metni fludur:

“‹ngiltere Baflbakan› Lloyd George’un, ‹stanbul ve Bo¤azlar›n milletleraras› hale getirilece¤i, Fransa ve ‹ngiltere’nin buralara öncelikle egemen olacaklar›, Türk Hükümetinin yeni merkezinin Anadolu’da olaca¤› ve ‹stanbul’un yaln›z halifelik merkezi ve dini baflkent olarak kalaca¤› yolunda bar›fl konferans›na tekliflerde bulunaca¤›n› gazetelerde gördük. Hakk›n zulme ve kuvvete üstün gelece¤ine emin olan milletimizin, Erzurum ve Sivas’ta toplanan kongre kararlar› ve 11 Eylül 1919 tarihli bildiri ile gelece¤inin ana hatlar›n› çizmifl ve bunu gerçeklefltirmeye kesin karar vermifl bulundu¤unu arz ve genel bar›fl ve selâmete kötü etki yapaca¤› flüphesiz olan söz konusu tasavvurlar› fliddetle protesto ederiz.” 22

‹ngiliz Yükasek Komiseri Amiral de Robeck, bu telgraf›n ‹ngilizce çevirisini Londra’ya yollam›fl ve bunu “meydan okurcas›na kaleme al›nm›fl”,

“Bar›fl Konferans› kararlar›na karfl› direnme tehdidini pek gizlemeyen ilginç ve önemli bir belge” diye tan›tm›flt›r.23

8-21 Ocak 1920 tarihleri aras›nda Anadolu’dan ‹ngiliz Yüksek Komiserli¤i’ne toplam 117 protesto telgraf› çekilmifltir. Her telgrafta ‹ntiltere’nin ‹stanbul’a el koyma ve Türkiye’nin baflkentini Anadolu’ya kayd›rma niyeti protesto edilmifltir. De Robeck, bu telgraflar›n ayr›nt›l› dökümünü Londra’ya rapor etmifltir. Biz de bunlar› baflka bir kitab›m›zda tam olarak yay›nlad›k.24

22 Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, s. 161-162, No. 144. Bu belgenin ‹ngilizceye çevirisi için bkz. fiimflir, ‹ngiliz Belgelerinde Atatürk, I, s. 356.

23 fiimflir, ‹ngiliz Belgelerinde Atatürk, I, s. 347.

ANADOLU’DAN ‹NG‹L‹Z YÜKSEK KOM‹SERL‹⁄‹NE ÇEK‹LEN PROTESTO TELGRAFLARININ ÖZET DÖKÜMÜ (8–21 Ocak 1920)

Tarih Telgraf Telgraflar›n çekildi¤i yerler adedi

8 Ocak 2 Konya, Tokat

9 Ocak 14 Hac›bektafl, Kastamonu, Akda¤maden, Tekke, Trabzon, Bo¤azl›yan, Gerede, Beypazar›, Zonguldak, Develi, Ayafl, Çerkefl, Yabanabad, Nazilli.

10 Ocak 9 Keskin, Sungurlu, Merzifon, Terme, Düzce, Narman, Rize, Mecidiye, Ni¤de.

11 Ocak 18 Burdur, Ersper, Bart›n, Polathane, Bâlâ, Sivrihisar, Tirilye, fiehirk›flla, Konya, Karaa¤aç, Dersim, Haymana, Hasankale, Divrik, Kütahya, Bozdo¤an, Gümüflhac›köy, Kavak.

12 Ocak 15 Divri¤i, Mut, Tortum, Çal, Uluborlu, Sarayköy, Kütek, Isparta, Mudurnu, Kayseri, Büyükçekmece, Yozgat, Kastamonu, Mardin, Ac›badem.

13 Ocak 27 K›rflehir, Ankara, Erzincan, Sinop, Alanya, Behesni, Ordu, Darende, Tavas, Mucur, Piçar, Tirebolu, Sand›kl›, Bolu, Amasya, Denizli, Mecidözü, Kangal, Kuruçay, Elaziz, Kole, Kütek, Giresun, Alaflehir, Konya Ere¤lisi, Elbistan, fiogat.

14 Ocak 14 Of, Gemlik, Çorum, Demirci, Siverek, Aziziye, Derizor, Kamah, Karadeniz Ere¤lisi, Karakilise, Kiahte, Antep, Yozgat.

15 Ocak 3 Gerede, Salihli, Alaçam.

16 Ocak 6 Seydiflehir, Ladik, Trabzon, Kedos, Nall›han, Karahisar› Sahih.

17 Ocak 3 Fatsa, Boyabat, Saray.

18 Ocak 3 Bozk›r, Mudurnu, Saray.

21 Ocak 2 Arapkir, Trabzon.

Misak-› Milli’de ‹stanbul, Marmara Denizi ve Bo¤azlar

‹stanbul konusunda bu telgraf kampanyas›ndan k›sa bir süre sonra, 10 fiubat 1920 günü, son Osmanl› Milli Meclisi Misak-› Milli’yi kabul etti. Bu tarihsel belge, asl›nda Mustafa Kemal Pafla taraf›ndan tasarlanm›fl, bunun esaslar› Ankara’da kaleme al›nm›fl, ‹stanbul’a giderken Ankara’ya u¤rayan mebuslara anlat›lm›flt›.

Alt› maddeden oluflan Misak-› Milli’nin dördüncü maddesi ‹stanbul ve Bo¤azlar ile ilgilidir. Bu tarihi belgenin bafl taraf› ve dördüncü maddesi afla¤›dad›r:

“Zirde vâziülimza Osmanl› Meclisi Mebusan azalar› istiklâl-i devlet ve ‹stikbâl-i milletin, hakl› ve devaml› bir sulhe nailiyet için ihtiyar edebilece¤i fedakârl›¤›n haddi âzamisini mutazamm›n olan esasat› âtiyeye tamami-i riayetle mümkünüttemin oldu¤unu ve esasat› mezkûre haricinde pâyidar bir Osmanl› saltanat› ve cemiyetinin devam› vücudu gayri mümkün bulundu¤unu kabul ve tasdik eylemifllerdir.

...

“Madde 4 - Makarr-› Hilafet-i ‹slamiye ve Payitaht-› Saltanat-› Seniye ve Merkez-i Hükümet-i Osmaniye olan ‹stanbul flehriyle Marmara Denizi’nin emniyeti her türlü halelden mâsun olmal›d›r. Bu esas mahfuz kalmak flart›yla Akdeniz ve Karadeniz Bo¤azlar›’n›n ticaret ve münakalat-› âleme küflad› hakk›nda bizimle sair bilcümle alâkadar devletlerin müttefikan verecekleri karar muteberdir.”

Bu metnin sadelefltirilmifl biçimi fludur:

“Afla¤›da imzalar› bulunan Osmanl› Millet Meclisi (Meclisi Mebusan) üyeleri, Devletin ba¤›ms›zl›¤›n›n ve ulusun gelece¤inin, hakl› ve sürekli bir bar›fla kavuflmak için katlan›labilecek özverinin en fazlas›n› gösteren afla¤›daki ilkelere eksiksiz uyulmas›yla sa¤lanabilece¤ini ve bu ilkeler d›fl›nda sa¤lam bir Osmanl› Saltanat› ve toplumunun varl›¤›n›n sürdürülmesinin olanak d›fl› bulundu¤unu kabul ederek, flunlar› onaylam›fllard›r:

Madde 4 – ‹slâm Halifeli¤inin ve Yüce Saltanat›n merkezi ve Osmanl› Hükümetinin baflkenti olan ‹stanbul kenti ile Marmara Denizinin güvenli¤i her türlü tehlikeden uzak tutulmal›d›r. Bu ilke sakl› kalmak koflulu ile Akdeniz ve Karadeniz Bo¤azlar›n›n

(Çanakkale ve ‹stanbul Bo¤azlar›n›n) dünya ticaret ve ulafl›m›na

aç›lmas› konusunda, bizimle birlikte, öteki tüm Devletlerin oybirli¤i ile verecekleri karar geçerlidir.”25

Son Osmanl› Meclisi’nin ‹stanbul’da Misak-› Milli’yi kabul etti¤i günlerde, öte yanda ‹ngiltere, Fransa ve ‹talya Baflbakanlar› ise Londra’da toplanm›fllar, Osmanl› Devleti’ne dikte ededecekleri Sèvres Bar›fl Antlaflmas›’n›n easlar›n› haz›rlamakla meflgul idiler. Onlar da ‹stanbul ve Bo¤azlar konular›n› görüflüyorlard›. Neler konufltuklar›n› görelim.

Sèvres Antlaflmas›’n›n Haz›rl›k Toplant›lar›nda ‹stanbul ve Bo¤azlar

‹tilaf Devletleri, Osmanl› Devletine dikte edilecek Sèvres Bar›fl Antlaflmas›’n› haz›rlayabilmek için, 1919-1920 y›llar›nda, kendi aralar›nda ve çok kez baflbakanlar düzeyinde bir dizi toplant› yapt›lar. Bu toplant›lar ya da konferanslar dizisi, 1920 A¤ustos’una kadar uzad›. Afla¤›da bu konferanslar tutanaklar›nndan al›nt›lar bulunacakt›r.

B‹R‹NC‹ LONDRA KONFERANSI