Mustafa Kemal’in Anadolu’daki görevine son verilmesi Osmanl› Hükümeti’nden istenecek,

3) Bar›fl (Sèvres) Antlaflmas› hükümleri yürürlü¤e koyuluncaya kadar ‹stanbul iflgal alt›nda kalacak,

4) Türk sald›r›lar› sona ermezse bar›fl flartlar› daha da a¤›rlaflt›r›lacak ve Türklere verilmifl olan ödünler geri al›nacak.”54

Müttefikler, ‹stanbul konusunda, 10 Mart günü bir defa daha topland›lar. Bu toplant›da Lloyd George, ‹stanbul’un sivil yönetimine de el konulmas›, milliyetçi liderlerin tutuklanmas›, Osmanl› Parlamentosu’nun 52 fiimflir, ‹bit, I, s. 434-436; Olcay, op.cit.,s. 225-226.

53 fiimflir, ‹bit, I, s. 441.

da¤›t›lmas› gibi konular› açt›. Frans›z delegesi Cambon, bu kadar ileri gidilmemesini istedi. ‹talyan Scialoja, yak›n gelece¤i görür gibi konufltu:

“Osmanl› Parlamentosu ‹stanbul’dan kovulursa Anadolu’da bir yerde toplan›p Mustafa Kemal’in resmi örgütü durumunda ortaya ç›kar” dedi.

Sonunda ‹stanbul’daki Yüksek Komiserler’e flu ek yönerge gönderildi:

“Kurul, flu s›rada sivil yönetimi üzerine almaya da, Türk Parlamentosu’nu da¤›tmaya da, genel bir bildiri yay›nlamaya da karfl›d›r.

Ancak, gizli haberleflmeyi önlemek için Harbiye Nezareti ile birlikte posta ve telgraf merkezlerini de ele geçirmeniz ve polisin tümüyle denetimini sa¤laman›z da gerekir.

Tehlikeli milliyetçi önderlerin tutuklanmas› da izlenen politikaya ugun olacakt›r...” 55

‹stanbul’un iflgaliyle ilgili olarak, Yüksek Komiserlere yollan son yönerge bu oldu. Ondan sonra Bar›fl Konferans› 16 Mart 1920 günü Londra’da yine topland›. Ama o saatlerde ‹stanbul’un iflgali art›k bafllam›fl bulunuyordu.

Atatürk, Rauf Bey’i Ankara’ya ça¤›r›yor

‹stanbul’da Rauf Bey (Orbay) 11 Mart 1920 günü Ankara’da Atatürk’e flu telgraf› çekti:

“Dün akflam inan›l›r ‹talyan kaynaklar›ndan güvenilir bir kimseye gizlice verilen haberlerde, yabanc› temsilcilerin dün ö¤leden sonra toplanarak Londra’dan gelen ve ‹stanbul’daki Kuvay› Milliye bafllar›n› tutuklama emrini içeren konuyu görüflerek kabul ettikleri, bu nedenle bu gibi kimselerin bir an önce ‹stanbul’dan uzaklaflmalar› gerekti¤i bildirilmifltir. Biz bunu ya muhaliflerin bir blöfü ya da Millet Meclisi’nin feshi sonucuna varacak olan (Damat) Ferit Pafla’n›n iktidara getirilmesi gibi iki fl›kka hamlediyoruz...

“ Tabii her iki ihtimale karfl› da buradan hiçbir yere gidilmeyecek, iflin sonuna kadar namus vazifesi yap›lacakt›r...”56

55 fiimflir, ibit, I, s. 444; Olcay, op.cit., s. 235-239.

56 Rauf Orbay, Siyasi Hat›ralar, ‹kinci Bask›, Örgün Yay›nevi, ‹stanbul, 2005, s. 435; Bilâl N. fiimflir,

Rauf Bey, do¤ru haber alm›fl, ama buna pek inanmam›flt›r. Muhalifler ve Müttefikler, “blöf” yap›yor, kendisini ‹stanbul’dan kaç›rtmak istiyor sanm›flt›r. Kaçarsa onlar›n ekme¤ine ya¤ sürece¤ini düflünür. ‹stanbul’dan hiçbir yere gitmeyece¤ini bildirir. Orada kal›p “namus vazifesi” yapacakt›r. Ama ‹stanbul’da art›k vazife yapamayaca¤›n› pek akl›na getirmez.

Ankara’da Atatürk, tehlikeli geliflmeleri daha net görür; Rauf Bey’i ve baz› arkadafllar›n›, hemen Ankara’ya ça¤›r›r: Ertesi gün, Rauf Bey’e flu talimat› verir:

“...‹ngilizlerin tutuklama karar›na karfl› Meclis’in, sonuna de¤in yi¤itçesine görevini yapmas› pek yararl› ve parlakt›r. Ancak, sizinle birlikte, varl›klar› ilerki ifllerimiz ve giriflimlerimiz için çok gerekli olan arkadafllar›n, sonunda bize kat›lmalar› kesin olarak güvence alt›na al›nmal›d›r. Yoksa Grubun birlik ve kararl› olarak ifl görmesini düzenleyebilecek kiflileri flimdiden görevlendirerek sizlerin hemen buraya gelmeniz çok

gereklidir. Buraya gelecekler aras›nda yurdu temsil titeli¤inde olanlarla, gerekince Hükümeti kurmaya ve yönetmeye yeterli kiflilerin bulunmas› önemlidir. ‹tilaf devletlerinin zorlama tebirlerine baflvuracaklar› kuflku götürmez...”57

Atatürk uyar›yor. ‹ngilizlerin zorlama tedbirlerine baflvuracaklar›n›, yani ‹stanbul’u iflgal edeceklerini belirtiyor; Ankara’da hükümet kurabilmek için Rauf Bey’e ve baz› arkadafllara ihtiyaç oldu¤unu bildiriyor. “Hemen buraya

gelmeniz çok gereklidir” diyor. Görüfllerini güçlendirmek için Rauf Bey’e

baflka bir haber daha iletiyor: Ankara’daki ‹ngiliz Temsilcisi Withall, ald›¤› bir telgraf üzerine, 11 Mart günü eflyas›, a¤›rl›klar› ve adamlar›yla birlikte alelacele Ankara’dan ‹stanbul’a gitmifltir. Atatürk, “Bu iflin, ‹tilâf devletlerince ‹stan-

bul’da al›nan tetbirlerle ilgili bulundu¤u kuflku götürmez” diye yaz›yor.58

Fakat Rauf Bey, ‹stanbul’da kalmaya kararl› görünüyor. 12 Mart günü Heyeti Temsiliye üyesi mebuslardan Mazhar Müfit (Kansu) ile Rauf Bey aras›nda, Mebusan Meclisi binas› içinde flu konuflma geçiyor:

“Rauf Bey – Dün ‹tilaf temsilcileri ö¤leden sonra toplanm›fllar, Londra’dan, Kuvay› Milliye bafllar›n› tutuklama emri gelmifl, onu görüflerek kabul etmifller. Bunlar›n bir an önce ‹stanbul’dan uzaklaflmalar› lâz›mm›fl.

57 Nutuk/Söylev, s. 547; Orbay, op.cit. s. 436; fiimflir, Malta Sürgünleri, s. 155-156. 58 Nutuk/Söylev, s.547; fiimflir, Malta Sürgünkeri, s. 156.

Mazhar Müfit Bey – Bu haber, do¤ru ve kesin midir? Bu konuda düflünceniz nedir?

Rauf Bey– Ya ‹tilâf devletlerinin bir blöfü, ya da Millî Meclisi freshederek

Ferit Pafla’y› kabine bafl›na getirmek.

Mazhar Müfit Bey– Ey sonra?

Rauf Bey– Sonras›, bir blöfle baz› kiflileri kaç›rmak, böylece Meclis’te bir skandal yaratarak, milliyetçilerin aleyhinde bir hareket yapmak.

Mazhar Müfit Bey– Gidecek miyiz?

Rauf Bey– Hay›r, iflin sonuna kadar namus görevi yapaca¤›z.

Mazhar Müfit Bey– Pakâlâ, sizinle ayn› fikirdeyim.

Rauf Bey – Keyfiyeti Mustafa Kemal Pafla’ya yazd›m. Bakal›m o ne fikir ve mütalaada bulunacak.”59

Mustafa Kemal’in cevab› gelmifltir. Ama Rauf Bey, ‹stanbul’dan Ankara’ya gitmeye karar veremez. ‹leri gelen Kuvay› Milliyeci mebuslar kendi aralar›nda bir toplant› yaparlar ve flimdilik Ankara’ya gitmekten vazgeçmeye karar verirler. Bu kararla Atatürk’ün kesin emrini dinlememifl olurlar.

Bu arada tehlike iyice yaklafl›r. ‹stanbul’un iflgali, milliyetçilerin yakalanmalar› art›k gün meselesi de¤il, saat meselesidir. Atatürk, son saatlerde Rauf Bey’e bir telgraf daha gönderir. 15/16 Mart gecesi muhatab›na ulaflt›r›ld›¤› anlafl›lan bu son mesaj› ve ona verdi¤i karfl›l›¤› Rauf Bey flöyle anlat›yor:

“Gece yar›s›, Mustafa Kemal Pafla’dan acele bir telgraf geldi. Mahrem muhaberemize vas›ta olan Harbiye Naz›r› Fevzi Pafla’n›n (Çakmak) Seryaveri Salih Bey’in (Omurtak) bana gönderdi¤i bu telgrafta Kemal Pafla:

‘Osmanl› Bankas›yla bin lira gönderdim. Al da gel’ diyordu. Ben de derhal:

‘Evvelce kararlaflt›rd›¤›m›z gibi, namus borcumuzu yapaca¤›z. Meclisi bast›rmak için burada kalaca¤›z. Aksi takdirde bize güvenerek burada kalanlar, kendilerine haber verilmeden aralar›ndan ayr›l›fl›m›za mu¤ber

59 Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Türtk Tarih Kurumu Yay›nlar›ndan, Ankara, 1968, II. Cilt, s. 550-551.

olurlar da içtimaa devam ederlerse, o zaman Meclis’in Ankara’da toplanmas› meselesi ciddi flekilde tehlikeye girer’ fleklinde karfl›l›k verdim.” 60

Böylece Rauf Bey, Atatürk’ün son ça¤r›s›n› da itmifl olur. ‹stanbul’da kalmak için ayak direrken “Evvelce kararlaflt›rd›¤›m›z gibi” sözlerinden neyin kastedildi¤ini anlamak zordur. Evelce kararlaflt›r›lan —Atatürk’ün isteksizli¤ine ra¤men kararlaflt›r›lan—Meclis’in Anadolu’da de¤il de ‹stanbul’da toplanm›fl olmas›yd›. Ama tehlike kap›ya dayan›ncaya kadar ‹stanbul’daki Meclis’te kalma yolunda Mustafa Kemal Pafla ile birlikte al›nm›fl bir karar yoktu. Bizim bilmedi¤imiz böyle bir karar oldu¤unu farz etsek bile, de¤iflen flartlar karfl›s›nda eski karar›n da de¤iflmesi gerekmez mi? Hele Millî Kurtulufl Hareketi’nin lideri üstüste “Anadolu’ya gelin” diye ça¤r›da bulunurken eski kararlar›n art›k hükümsüz say›lmas› gerekmez miydi? ‹stanbul’da kalacak baz› mebuslar› “mu¤ber” etmemek için Mustafa Kemal’i mu¤ber etmenin mant›¤›n› anlamak gerçekten güçtür.

Sivas Kongresi’nin “‹kinci Adam›”, Meclisi Mebusan’da “Felah-› Vatan Grubu”nun lideri, düflman tehdidi alt›ndaki ‹stanbul’dan ç›kmak için bir ad›m atmaz. Mustafa Kemal Pafla, Ankara’da Hükümet kurabilmek için yetiflmifl adam ararken, Rauf Bey ‹stanbul’da ‹ngilizlerin gelip Meclisi Mebusan’› basmalar›n›, kendisini tutuklay›p Malta’ya sürmelerini bekler ve “Gelsin

deyuslar, iflte buraday›z!” diye söylenir.61

Sonunda beklenen bafla gelir.

16 Mart 1920 sabah› Müttefikler ‹stanbul’u iflgal ederler. Rauf Bey (Orbay), o sabah›, birkaç gündür kalmakta oldu¤u fiiflli’deki bir dost evinde uyan›r, sabah gazetelerini arar. Ama gazeteler gelmemifltir. Nedenini sorunca, ‹ngilizlerin, fiehzadebafl› karakolundan bafllayarak yer yer ‹stanbul’u iflgal ettiklerini ö¤renir. Ama telafla kap›lmaz. Kalkar, F›nd›kl›’daki Meclis binas›na gider.

Yunus Nadi Bey, o sabah Rauf Bey’in Meclis’teki halini flöyle anlat›r: “Ö¤le üzeri Meclis’e gittim. Büyük kap›n›n k›sa bir merdivenle ç›kard›¤› alt kat salonunda Rauf Bey’i bir afla¤› bir yukar› dolafl›yor buldum. Beni flen ve fluh karfl›lad›:

60 “Rauf Orbay’›n Hat›ralar›,” Yak›n Tarihimiz, Cilt II, s.275; fiimflir, Malta Sürgünleri, s. 159. 61 Yunus Nadi, Ankara’n›n ‹lk Günleri, ‹stanbul, 1955, s.14.

— Gelsin deyuslar iflte buraday›z! Dedi ve güle güle vaziyeti kendi gördü¤üne göre hikâye etti. O söyledi, ben dinledim. Muhavere her fleyin bitip bitmedi¤i noktas›na geldi¤inde Rauf Bey flu neticede karar k›ld›:

— Karar›m›z karar. Ancak biz hadisenin bu kadar›n› kâfi görerek savuflursak Meclis’in alt taraf› panik yaparak da¤›l›r, gider. Ben istiyorum ki Meclis da¤›lmas›n, fakat da¤›t›ls›n. Onun için vukuata intizaren biraz beklemek lâz›m. Bunu bilhassa kendim için vazife görüyorum. Bakal›m ne zuhur eder?...” 62

Atatürk, NUTUK’ta flunlar› yaz›yor:

“Baylar, Rauf Bey’i ve öteki kiflileri tam zaman›nda ça¤›rm›fl

oldu¤umuz olaylarla, hem de üç dört gün geçmeden belli oldu. Ama ne yaz›k ki, bu ça¤r›m›z gerekti¤i kadar önem ve a¤›rl›kla dikkate al›nmad›. Rauf Bey, Vas›f Bey gibi kifliler, en sonunda tam uysall›kla

Malta’ya gittiler. Bunu biliyorsunuz.

Son dakikaya de¤in Anadolu’ya geçmek ve Ankara’ya gelmek yolunun ve önlemlerinin kimi arkadafllarca haz›rland›¤› ve sa¤land›¤› bana anlat›lm›flt›r. E¤er böyle idisyse, bu kiflilerin Ankara’ya gelmeyi kabul etmeyip ‹ngilizlere teslim olmay› ve Malta’ya gitmeyi ye¤lemelerindeki neden ve özür, gereçekten incelenme¤e de¤er... Bununla birlikte, ben...bu kiflileri Malta zindanlar›ndan kurtarmak için her yola baflvurarak, elden gelen giriflimleri yapmaktan geri durmad›m.”63

‹flgalin Osmanl› Hükümetine Duyurulmas›

Evet, 16 Mart 1920 sabah›, Müttefikler, Osmanl› pay›taht› ‹stanbul’u iflgal ettiler. ‹flgal bafllad›ktan sonra, o sabah saat 09.25’te, ‹ngiliz Yüksek Komiserli¤i Bafltercüman› Andrew Ryan, randevusuz ve habersiz, Osmanl› Sadrazam› Salih Pafla’y› ziyaret etti. “Ciddi bir bildirimde bulunaca¤›n›” belirterek, yüksek komiserlerin ortak notas›n› sadrazama sundu. Asl› Frans›zca olan nota fludur:

“Altes,

Müttefik Yüksek Kurulu, Fransa, Büyük Britanya ve ‹talya Yüksek

62 Ibid, s. 14-15.