Sosyo –Ekonomik Yapı Açısından Bilgi Toplumunun Özellikleri

1- Sanayi toplumunda modern fabrikalarda faydalı mallar ve hizmetlerin üretimi yapılmaktadır. Bilgi toplumunda ise iletişimsel bilgi teknolojisi, bilimsel bilgi üretimi yapılmaktadır. Bilginin üretim merkezi olarak artık sanayi toplumundaki fabrikaların yerini bilgi kullanımı içeren bilgi ağları ve veri bankaları( iletişim ağları) almaktadır.

2- Sanayi toplumu, doğal girdilerden (topraktan); sanayiye kayan girdi ağırlığı; bilgi toplumunun ilk döneminde nitelikli insana ileri döneminde ise bilişimsel (programlanmış) bilgiye kaymaktadır. Sanayi toplumunun maddi mallar kullanımı yerine, gerek üretim, gerekse tüketim faaliyetleri için yoğun bilişimsel bilgi kullanımı gündeme gelmektedir. Bilişimsel bilgi hem bilgi toplumundaki üretim sürecinin temel girdisi, hem de tüketim sürecinin en önemli girdisi olmaktadır.

3- Sanayi toplumunda birincil kaynak maddi( fiziki) sermaye ,bilgi toplumunda ise insan sermayesidir.

Süreç teknolojisine yapılan yatırımların sunduğu rekabet üstünlüğü sınırlıdır.”Nesneleri makineler değil, insanlar yapar”. “Fabrika süreçlerini otomatikleştirmek için ileri bilgisayar teknolojilerine büyük yatırımlar yapılması konusunda M.Hossein Safizadeh şöyle demiştir:” üretimde yapay zeka

uygulamasının yaygınlaşması oldukça ironiktir. Zekanın yapayı üretime bu denli yararlı ise neden gerçek zekanın yararları bunca zamandır es geçiliyor”83.

4. Eğitim sektörü bilgi toplumunda bilgi hizmetlerinin kullanımı ve yayılmasında merkezi bir fonksiyon görevi görmektedir. Nitekim bilginin kullanımı sayesinde yeni teknolojiler, yenilik olanakları ve yeni sanayiler ortaya çıkmaktadır. Sanayi toplumundaki genel eğitimin yerini bilgi toplumunda eğitimin bireyselleşmesi ve sürekliliği almaktadır.

Çağımızda eğitim, değişen koşullarda herkes için vazgeçilmez bir hale gelmiştir. Geleneksel bilgiler hızla değerini kaybetmekte, devlet memurları, yerel yönetim bürokratları, işverenler, sendika liderleri, analar-babalar ve öğrenciler değişen şartların getirdiği yeni bilgileri hızla öğrenmek zorunda kalmaktadırlar.

5. Sanayi toplumunda piyasada; yeni dünya, koloniler, tüketici satın alma gücü, bilgi toplumunda ise bilimsel bilgi sınırlarının, bilgi alanının genişlemesi söz konusudur.

6. Sanayi toplumunda öncü endüstriler olarak imalat sanayileri (makine, kimya,gibi) bilgi toplumunda entelektüel endüstriler olarak adlandırılan iletişimsel bilgi ve bilimsel bilgi gibi endüstriler önem kazanmaktadır. Üretimde artış sağlayan, bilgi organize bilimsel bilgidir. Bu nedenle bilgi toplumuna sıfat olarak giren “bilgi” kavramı bilim bazlı düşünme ve bilimsel bilgi ile ilgilidir. Teknoloji, bilimsel bilginin iş ve çalışma ortamına uyarlamasıdır. Bilimsel bilgi üretimini sürekli duruma gelmesi, teknoloji

üretiminde sürekli duruma getirmiştir84.

7. Sanayi toplumunda birincil, ikincil ve üçüncül endüstriler tarım, sanayi ve hizmetler, bilgi toplumunda birincil, ikincil ve üçüncül sektörlerin yanı sıra dördüncül sektör bilgi bağlantılı sanayilerden oluşan endüstri sistemleri geçerlidir.

8. Ekonomik yapıda; sanayi toplumunda; iş bölümü, üretim ve tüketimin ayrılmasına dayalı meta ekonomisi, bilgi toplumunda ise; sinerjik ekonomi

83

Jeffey PFEFFLER, Rekabetin Üstünlüğü Sırrı : İnsan ( Çev: Sinem Gül), Sabah Kitapları, İstanbul: 1995, s.8

84

Hüsnü ERKAN, “Bilgi Toplumu ve Bilgi Toplumuna Geçiş”, Bilgi ve Toplum, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Nisan 1998, sayı:1

(birleşik üretim ve kullanımda paylaşım) geçerlidir. Bilişim teknolojisine dayalı olarak kullanıcının üretebildiği bilgi artmakta ve bilginin birikimi sağlanmaktadır. Birikmiş bilginin sinerjik etkisi, bilgi üretimi ve bilgiden yararlanmayı daha da hızlandırmaktadır. Sonuçta ekonomik yapı, sanayi toplumunun mübadele ekonomisinden, bilgi toplumunun sinerjik ekonomisine dönüşmektedir. Bilişim ekseninin yarattığı sinerjik üretim ve ortak yararlanma ilkeleri, bireysel girişim ve bireysel yararı tamamlayıcı şekilde ve toplumsal yapının farklı düzeylerinde, birlikte tamamlayıcılık ilişkisinde varlıklarını sürdürmektedirler.

9. Sosyo-ekonomik alanda; sanayi toplumunda; fiyat ilkesi (arz ve talebin dengesi), bilgi toplumunda; amaç ilkesi ( sinerjik ileri besleme ilkesi) geçerlidir. Diğer bir anlatımla, sanayi toplumunun arz-talep dengesine dayalı görünmez el’in fiyatları düzenlediği ilkesi, yerini gerçekleştirilecek amaçlar ilkesine bırakmaktadır. Bundan dolayı; amaç- araç ilkesi ön plana çıkmaktadır, amaç araç ilkesinin sinerjik ileri bağlantısı, ortak amaçları başarılması şeklinde toplumsal düzenin korunmasını sağlamaktadır. Sosyo- ekonomik özne olarak ise sanayi toplumunda; özel ve kamu şirketleri, hizmet sektörü, bilgi toplumunda ise; gönüllü topluluklar ( yerel ve bilgi toplulukları) yer almaktadır.

Kamu ve özel sektörün yanında günümüzde üçüncü sektör olarak tanımlanan vakıf ve benzeri sivil toplum kuruluşları ABD’nin en çok istihdam eden sektörüdür. Her iki yetişkinden biri (80 milyondan fazla) gönüllü olarak haftada ortalama olarak 5 saatini birkaç gönüllü topluluklara verir. Bunun eşdeğeri 10 milyon tam zamanlı iştir.85

10. Sosyo-ekonomik sistem açısından sanayi toplumunda; sermayenin özel mülkiyeti, serbest rekabet ve kâr maksimizasyonu unsurları geçerli iken bilgi toplumunda set yapı sinerji prensibi ve toplumsal yararın önemi söz konusudur.

11. Toplum şeklinde bakıldığında sanayi toplumunda sınıflı toplum ( merkezi güç, sınıfları kontrol) bilgi toplumunda fonksiyonel toplum (çok merkez, fonksiyon, otonomi) geçerlidir. Sanayileşmenin başlangıç döneminde

“bireysel akitler” çerçevesinde bireyi esas alan sistem, sendikal güçlerin sosyolojik baskı unsuru olarak ağırlıklarını hissettiren sendikalar, sanayi-ötesi ekonomilerde etkinliklerini kaybedeceklerdir. Bu değişimde birey yeniden ön plana çıkacaktır. Ancak bu sefer birey sanayileşmenin başlangıç döneminde olduğu gibi salt birey olarak ele alınmaktan öteye motivasyon, tercih sıralamaları, tatmin gibi fonksiyonları ile “grup içinde birey” olma özelliği göstermektedir. Geçen süre içerisinde endüstriyel demokrasi, karar ve yönetim sürecine katılma gibi kavramların yaygınlaşması söz konusu taktik değişikliğini zorunlu kılmış, literatürde “empowerment” adı verilen yetki ve yönetimin çalışanlarla paylaşıldığı yeni bir güç dağılımını gündeme getirmiştir.86

12. Sanayi toplumunda ulusal hedef, gayri safi ulusal refahın artırılması, bilgi toplumunda ise gayri safi ulusal tatminin sağlanmasıdır.

13. Sanayi toplumunda; sosyal değişimin itici gücü olarak işçi hareketleri, grevler, bilgi toplumunda ise sivil hareketler ve sorunlar gündeme gelmektedir.

Bilgi toplumlarında sivil vatandaş hareketlerinin ve gönüllü teşebbüslerinde toplumda giderek daha önemli hale geleceği ve kitle tüketiminden, yüksek kitlevi bilgi üretimine yönelinileceği öngörülmektedir87.

14. Toplumsal problemler açısından sanayi toplumunda işsizlik savaş gibi sorunlarla karşılaşırken, bilgi toplumunda bu sorunların ağırlıkları azalacak ve gelecek şokları, terör, kişisel dokunulmazlığın ihlali gibi sorunlar ortaya çıkacağı tahmin edilmektedir.

15. Sanayi toplumunda, fabrika üretimi öncelikle ulusal sınırlar içindeki pazarlara yönelik, daha sonra ise uluslar arası alanda serbest ticarete yönelirken; bilgi toplumunda dünya standartları belirleyici konuma yükselmiştir. Bilgi toplumunda bilgi ve iletişim teknolojisinin yarattığı ortam içinde ekonomik faaliyet küreselleşme eğilimine girmiştir. Burada merkezi ekonomik faaliyetin üretici tüketicilerin daha çok birleşmesiyle

86

Numan KURTULUŞ, Sanayi Ötesi Dönüşüm, İz Yayıncılık, İstanbul: 1994, s.158

bilgi hizmetlerinin sağlandığı entegre olmuş global ekonomiden söz edilmektedir.

16. Sanayi toplumunda, temel bilgiyi, fiziki, kimya bilimleri, bilgi toplumunda ise kuantum elektroniği moleküller biyoloji ve çevresel bilimler oluşturmaktadır.