Sosyal Medya ve Veri Analizinin Önemi

“Wilbur Schramm, ‘insan topluluğu ve davranışları ile ilgili her dalın iletişimle ilgilenmesi zorunludur’ demiştir. En geleneksel, çoğu kişi için de ilk akla gelen anlamda iletişim ya da bu bağlamda daha çok kullanılagelen, komünikasyon mektup alma ve gönderme, telefonlaşma vb. türde haberleşme, posta hizmetleri, ulaşım ya da elektrik devresi, elektronik bağlantıdır. Bugün iletişim teknolojidir, sanattır ya da gazeteciliktir; bir bilim dalının adı ya da sıradan bir etkinliktir; amaçlı ya da doğal bir süreçtir; kitle iletişimi ya da kişilerarası ilişkidir (Usluata, 1994: 11).

Bu ilişkinin işleyiş süreci gelişen ve ilerleyen teknoloji ile farklı bir aşamaya gelmiştir. 1900’lı yıllarla birlikte teknik keşifler çoğalmış, teknolojik değişim ve dönüşüm devri başlamıştır. Elektrik, ışık, telgraf, telefon gibi teknik araçların insan yaşamına girmesiyle birlikte yazılı dönem yerini elektrikli ya da elektronik döneme bırakmıştır. Teknik şeylerin araştırmaları özellikle elektriğin bulunmasıyla daha da çoğalmış ve çeşitlenmiştir. Öncelikle teknik; bir şey elde etmenin, üretmenin bilgisidir. Teknoloji ise daha çok bu bilginin

176 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN MEDYA VE İLETİŞİM DÜZENİ

toplumsallaşması yani toplumsal yansımaları olması, toplumsal bağlam, toplumsal anlam kazanması demektir. Özellikle dijitalleşmeyle birlikte elektronik çağ yerini dijital çağa bırakmaktadır. Elektronik ve dijital ortamlar yakınsama özelliğiyle birlikte bütünleşik bir yapı kazanmakta; bundan dolayı bu döneme bilişim çağı denilmektedir. Bilişim, kısaca bilginin iletişimidir (Yengin, 2014:77).

Bu bağlamda ortaya çıkan yeni medya, araç ortam farklılıklarını bir potada eriterek ortadan kaldıran, sayısal ağlarla karşılıklı iletişimi sağlayan sosyal iletişim araçları olarak karşımıza çıkmaktadır. Yeni medyayla birlikte hız öne çıkmış, hem coğrafi hem demografik anlamda kapsama alanı büyümüş; böylece iletişimde uzak mesafelerin engel taşımadığı, iletilerin kitleler tarafından seçilip ayıklanıp adreslenebildiği, büyük bir bellek kapasitesinin söz konusu olduğu bir iletişim biçimi ortaya çıkmıştır (Tekvar, 2016:63). Buna bağlı olarak hızlı, kolay ve ulaşabilir özelliği ile birlikte dijitalleşme bireylerin yaşamlarını kolaylaştırmaktadır (Çiftçi, 2018: 1536)

Bu iletişim biçimi sosyal ağ toplumlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu ağların, bilgisayar ortamlı iletişim içinde oluşumu 1990’lı yılların sonuna doğru görülmektedir. Kullanıcılarına birçok yeni uygulama sunan bu ağlar mevcut arkadaşlıkları sürdürme ya da arkadaş bulmanın ötesinde normal hayat akışı içerisinde bir alışkanlık ve yaşam şekli olmuştur (Vardarlıer, 2016:7).

Bu sosyal ağların oluşumuna zemin hazırlayan yazılımlar, bir başka deyişle platformlar, kişilerin hayatında önemli bir zamanı kapsamakta ve hayatı anlamlandırmasında etki etmektedir. Nüfusun artan bir kısmı,

177

günlük yaşamlarında sosyal medyayı daha fazla ve etkin olarak kullanmaktadır.

We Are Social’ın ve Hootsuite ile birlikte yayınladığı “Digital 2020:Global Digital Overview” raporuna göre, dünya nüfusunun %59’u internet kullanıcısı, %49’u sosyal medya kullanıcısı ve %67’si de mobil kullanıcıdır ve dünya genelinde her iki kişiden biri sosyal medya kullanmaktadır. Rapora göre Türkiye nüfusunun %64’ü yani 54 milyon kişi sosyal medya kullanmaktadır. Türkiye’de en çok kullanılan sosyal medya platformları içinde YouTube ilk sırada yer alırken YouTube’u Instagram, Facebook ve Twitter takip etmektedir. Öte yandan Türkiye, Facebook reklamlarında erişim potansiyeli yüksek olan ilk 10 ülke arasında yer almakta ve Avrupa birincisi olarak dikkat çekmektedir. Türkiye, Instagram reklamlarının erişim potansiyeli en yüksek ülkeler arasında 6. sırada, Twitter reklamlarının erişim potansiyeli en yüksek ülkeler arasındaysa 5. sıradadır. (https://wearesocial.com/digital-2020).

Bu istatistikler dolayısıyla sosyal medya verileri birçok farklı disiplinde analiz edilmektedir. Sosyal medya analiz süreci, dört farklı adımı; veri keşfini, toplamayı, hazırlamayı ve analiz etmeyi içerir. Akademik olarak bu dört adım ayrı konular olarak kabul edilir ve kendi tekniklerini ve engellerini içerir.

Sosyal medya etkinliği arkasında saklanan bir bilgi hazinesi bulunmaktadır. Sosyal medyada paylaşılan tüm güncellemeler, oluşturdukları etkileşimler, gönderilen yorumlar ve diğer etkinliklerin bir araya toplanması bir sürü farklı kurumlar, örneğin; şirketler, vakıflar

178 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN MEDYA VE İLETİŞİM DÜZENİ

ve devlet kurumları için son derece yararlı veriler oluşturmaktadırlar. Paylaşım performansının ölçülmesinin ötesinde, veri analizini kurumlar için önemli yapan sebepler bulunmaktadır. Bu verileri kullanarak hedef kitleyi anlamaya yönelik adımlar atmak, birçok yönden etkili olabilmektedir. Örneğin, geçmiş yayınları analiz etmek, paylaşmak için en iyi zamanı bulmaya yardımcı olabilmektedir. Zamanlama, sosyal medya pazarlamasının önemli bir parçasıdır. Takipçiler ya da bir diğer deyişle kullanıcılar çevrimiçi olduğunda ve en yüksek uyanıklık düzeyde oldukları zaman yayın yapılması, yayınlara daha fazla etkileşim ve trafik getirmektedir.

Hangi sosyal ağların en iyi şekilde çalıştığını ve ne kadar etkileşim ve trafik elde ettikleri anlamanın tek yolu ise denemeler yapmaktır. Bu veriler, çalışan sosyal ağlara daha fazla odaklanmak ve olmayanları ortadan kaldırmak için kullanılabilmektedir. Ayrıca en iyi performans gösteren ağlarda daha fazla zaman harcanabilmektedir. Diğer yandan daha önemsiz sonuçlara neden olanlarda daha az zaman harcanabilmektedir.

Bir başka deyişle sosyal medya veri analitiği, kurumlara ve kişilere, zaman içinde paylaşımları izleme, denetleme ve böylece hedef kitlelerini etkileme çabalarına görünürlük olanağı sağlayabilmektedir. Kurumlar bu şekilde belirli bir marka, endüstri, kişi vb. hakkında neler söylendiğini öğrenebilmekte ve bu çevrimiçi konuşmalar takip edilip bu içgörüyü iş kaldıracı olarak kullanabilmektedirler.

179 2.1. Sosyal Medya Platformları

Temelde bir tür yazılım olan sosyal medya platformları, yazılım etrafına internet servisleri ve uygulamalarını toplayarak işlemektedir. Sosyal medya platformları; bireyler arasındaki fikirler, ortak ilgiler, düşünceler, eylemler gibi sosyal unsurlardan ve etkileşimlerden oluşan bir köprü kurarak bireylerin sosyalleşmesini sağlamaktadır. Sosyal medya platformlarında her türlü içerik, bilgi ve uygulama gerçekleştirilebilir. Bu platformlarda sınırsız mobil ve internet servisi geliştirilebildiği gibi platform sahibine tüm servislerin içeriklerini yönetme fırsatı verilmektedir (Vardarlıer, 2016:21).

Genel olarak sosyal medya platformlarını birbirinden ayıran özelliklerin başında sundukları özelliklerin uygulanma şekli bulunmaktadır. Ancak sosyal medya platformları gelişimini devam ettirdikçe uygulamalar da yenilenmekte, paralel olarak bazı uygulamalar etkinliğini kaybetmekte, yeni uygulamalar, siteler, platformlar ise ortaya çıkmaktadır.

Çalışmada daha önce de istatistiklere bağlı olarak belirtildiği gibi dünya üzerinde ve Türkiye’de en çok kullanıcıya sahip sosyal medya araçlarının Youtube, Facebook, Instagram ve Twitter olduğu görülmektedir.

2.1.1. Facebook

Harvard Üniversitesi öğrencisi Mark Zuckerberg ve arkadaşları tarafından 2004 yılında “The Facebook” adıyla kurulan sosyal ağ, başlangıçta yalnızca Harvard öğrencileri ile sınırlandırılmışken ve

180 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN MEDYA VE İLETİŞİM DÜZENİ

öğrencilerin yarısından fazlasına ulaşmışken zamanla yaygınlığı giderek artmış ve Boston’daki MIT, Boston Üniversitesi ve Boston College gibi diğer üniversitelerden de üye kabul etmeye başlamıştır. Bundan çok kısa bir süre sonra 2004 Aralık’ta sitenin kullanıcısı sayısı 1 milyona ulaşmıştır. “The Facebook”un bu hızlı büyümesinin ardından, sosyal ağın adı 2005 Ağustos’ta “Facebook.com” olarak değiştirilmiştir. 2005’in sonlarına doğru İngiltere ve Kanada’daki üniversitelerden üye kabul eden Facebook, aynı yılın sonunda ABD, Kanada, Meksika, İngiltere, Avustralya, Yeni Zelanda ve İrlanda’daki 25 binin üzerinde üniversiteyi sistemine katmıştır. 2006 yılına gelindiğindeyse hem üniversite ağını genişletmiş hem de lise öğrencilerini arkadaşlık sistemine ekleyerek üyeliğe davet etmiştir. Bu süreçten sonra Facebook, e-posta adresi olan tüm internet kullanıcılarını üyeliğe kabul etmeye başlamıştır. Nitekim bugün gelinen noktada görülmektedir ki Facebook dünyanın en yaygın kullanılan toplumsal paylaşım ağı haline gelmiştir ve Google’dan sonraki en değerli firmalardan biri olmuştur (Toprak vd. 2009: 37).

Bu sosyal medya platformu kullanıcılarına, eski arkadaşlarıyla yeniden bağlantı kurma, ailelerini bulma, yeni arkadaşlar edinme, çeşitli gruplara dahil olma, marka ve şirketleri takip etme ve hayat hakkında konuşma imkânı tanımaktadır. Ayrıca iş sayfaları ya da beğeni sayfaları, işletmelerin kendilerine dair profesyonel bilgiyi paylaşmasına, mevcut ve potansiyel müşterileriyle bir araya gelmesine izin vermektedir.

181 2.1.2 YouTube

Çevrimiçi bir video paylaşım sitesi olan YouTube, 2005’te PayPal’de çalışan üç kişi tarafından kurulmuş bir sosyal medya platformudur. Kısa sürede büyük ilgi gören YouTube, 2006’da Google tarafından 1,65 milyar dolara satın alınmıştır. Dünyada ve Türkiye’de sosyal paylaşım ağları arasında en çok tercih edilenlerden biri olan YouTube’a kullanıcılar kolayca video yükleyebilmekte, izledikleri videolara yorum yapabilmekte, çalma listeleri oluşturup ilgi alanına göre seçtikleri kanalların takipçisi olabilmektedir. YouTube’nin genel içeriğine bakıldığında; reklamlar, diziler, filmler, futbol müsabakaları ve bilgilendirici, mizahi, siyasi vb. içeriklerin yer aldığı özgün videoların yer aldığı görülmektedir. Markalar için de büyük bir değer taşıyan YouTube’un akış özelliği sayesinde kullanıcılara videolar önerilmekte, bu kriterler doğrultusunda yayıncılar reklam verebilmektedir. Ayrıca YouTube, her türden kullanıcının; profesyonel olsun ya da olmasın, içerik üretebilmesine olanak sunmaktadır (Mutlu’dan akt. Kırık ve Altun, 2018: 168).

2.1.3. Twitter

Kişilerin “tweet” adı verilen kısa metin mesajlarını diğer kullanıcılarla paylaşmak amacıyla 2006 yılının başında kurulan bir mikroblog hizmetidir. Sistem kısa metin mesajı paylaşmaya yönelik tasarlandığından ilkin bir tweet’in uzunluğu 140 karakter olarak belirlenmiş uzunca bir süre bu şekilde devam ettikten sonra Kasım 2017’de 280 karaktere çıkarılmıştır (Boyd’dan akt. Kürkçü, 2018:51).

182 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN MEDYA VE İLETİŞİM DÜZENİ

Türkiye’de en çok kullanılan sosyal medya platformlarından biri olan Twitter, ilk mikroblog olma özelliğiyle kullanıcıların duygu ve düşüncelerini anlık olarak paylaştıkları bir platformdur. Büyük veri üreten ve günümüzde etkinliği, hızı dolayısıyla önemli bir politika aracına da dönüşen Twitter; haber verme, haber alma, eğlence açısından önemli bir platformdur.

2.2. İnstagram

Anlık fotoğraf ve hikâye paylaşımına olanak sağlayan Instagram, Kevin Systorm ve Mike Krieger tarafından 2010 yılında kurulmuştur ve 2012 yılında Facebook tarafından 1 milyon dolara satın alınmıştır. Instagram ilk kullanılmaya başlandığı zamanlarda fotoğrafları yalnızca filtre edip üzerine çeşitli renk seçenekleri koyularak paylaşılmasını sağlayan bir sosyal ağ iken günümüzde fotoğraf temelli ancak anlık hikâye, video ve paylaşılan içeriklere yazılar ekleyerek yeni içerikler üretilebilen bir sosyal ağa dönüşmüştür (Akt. Uran, 2018:163).

Sosyal medya mecralarından, anlık fotoğraf paylaşma ortamı olan Instagram yazılımı için tüm önemli analitik göstergeler, kullandığı yazılım diline, algoritmalara göre şu şekilde açıklanabilir:

2.2.1. Kitle Verileri

İçerik performansını araştırmadan ve belirli içeriğin neden diğerlerinden daha iyi performans gösterdiğini anlamaya başlamadan önce demografiler ile başlamak önemlidir. Takipçi kitlenin nerede yaşadığı, kaç yaşında olduğu, konumu gibi verilerin; içerik stratejisini oluşturmayı etkilemektedir.

183 ● Cinsiyet ve yaş aralığı:

Instagram, cinsiyet ve yaş dağılımı dahil olmak üzere mevcut kitle hakkında temel demografik bilgileri sunar. Sadece günlük olarak kiminle konuşulduğunu bilmek değil, aynı zamanda yayınlanan içerik türlerini ayarlamak için de kullanılabilir. Örneğin, kitle daha küçükse, telefon kullanım sıklığı ile hizalamak için daha sık yayınlamak istenebilir veya tam olarak bilgilendirici içerik yayınlamak yerine, pop kültür referanslarının nasıl çalıştığını test edilebilir.

● Başlıca Konumlar:

Cinsiyet ve yaş aralığı grafikleri gibi, kitlenin konumunu bilmek yayınlama planı ve içeriğin kendisini geliştirmek için yardımcı olabilir. Kitlenin büyük bir kısmının İngilizce konuşulan şehirlerde veya ülkelerde bulunduğunu görülebilir ise de İngilizce dışındaki yerlerde de büyük bir kitleniz varsa, içerik stratejiyi daha geniş bir anlayış için daha az kopya olacak şekilde ayarlamayı düşünülebilir. En iyi şehirleri görüntüleyerek, kullanıcıların hangi saat dilimlerinde bulunduğunu öğrenebilir, bu da Instagram için yayınlamak için en uygun zamanı bulmaya yardımcı olabilir.

● Saatler ve günler:

Kitle demografilerin ötesinde Instagram, kitlenin içeriğe en çok ilgi duyduğu zamanlar hakkında bilgi de sunar. Saat ve Günler görünümleri arasında geçiş yapılabilir. Bu veriler özellikle günün hangi saatinde yayınlanacağını ve hangi günün en yüksek katılımı sağladığını belirlerken kullanışlıdır. Kitlenin görüntüleme için daha fazla zamana

184 DİJİTAL ÇAĞDA DEĞİŞEN MEDYA VE İLETİŞİM DÜZENİ

sahip olabileceği hafta sonları için en iyi veya en önemli içerikleri kaydetme fırsatı olabilir.

2.2.2. Etkileşim Verileri

İnstagram’da analiz edilen etkileşim verileri, kullanıcı veya diğer bir deyişle takipçilerin, yayınlara gösterdikleri ilgiyi anlamak açısından önemli veriler sunmaktadır.

● Gösterimler (Impressions):

Gösterimler, fotoğrafların, videoların veya hikayelerin görüldüğü toplam süredir. Bu veri, kullanıcıların bir yayında gezinerek, bir fotoğrafı görüntülemek için veya doğrudan mesaj üzerinden içerik görüntüleyerek işletme profilini tıklamayı içerir.

● Ulaşım (Reach):

Gösterimler gibi, erişim de toplam görüntüleme sayısını gösterir, ancak içeriği gören herkesi, hesaplamak yerine, yalnızca özel kullanıcıların tarafından görüntülenen veriyi daraltır. Instagram’da, bu verilerin Instagram’ın platform içi herkese açık paylaşım işlevselliğinden yoksun olması nedeniyle çok yakın olması muhtemeldir.

● Etkileşimler (Engagement):

Belirli bir fotoğrafı veya videoyu beğenen, yorumlayan ve kaydeden toplam özel hesap sayısıdır. Aynı kullanıcının birden fazla yorumu saymayarak hesaplanır.

● Etkileşim oranı (Engagement Rate):

Etkileşim oranı, yayınların katılan takipçilerin veya görüntüleyenlerin yüzdesidir. Genellikle, Instagram için ortalama etkileşim oranı

185 hesaplanmak istenirse, takipçi sayıya göre beğeni ve yorumların toplam sayısı bölünür. Genel formül şu şekildedir: E.R= (Beğeni + yorum + görüntülenme sayısı)/gönderi sayısı/takipçi sayısıx100.

● Takipçiler (Follower Growth):

Uygulamadaki yerel Instagram Analytics, bir haftada kaç yeni takipçi alındığını gösterecektir, ancak takipçi büyümeyi zaman içinde görüntülenmesine izin vermez. Belirli bir süre içinde ne kadar takipçi kazanıldığını veya kaybedildiğini gösterir. Bu, hesabın ne kadar hızlı (veya yavaş bir şekilde) büyüdüğünü anlamak için önemlidir.