Sosyal Konulara İlişkin Hükümler

Buradaki konular daha çok toplumun yaşam şekli ve düzeni konusunda olup, geniş bir yelpazede sunmuştur. İnsanların yaşam koşullarını iyileştirmek asıl amaç olmağla beraber konuları dağılımına bakıldığı zaman:

2.2.4.1.Hayratların Tamiri İçin Para Toplanmasına Dâir Hükümler81

 Sofya Kazâsı Na'ibi’ne Sofya’da hayır sahibi kişilerin yaptırdıkları; okul, çeşme tekke, cami ve medrese gibi hayratların tamire ihtiyaçları olânlar için para toplanması ve gerekenin yapıldıktan sonra artan paranın bu hayratta çalışanlara ve de fakir fukuraya dağıtılması husûsunda, hüküm. (1773).

2.2.4.2.Fakir Fukaradan Haksız Yere Fazla Alınan Paranın İadesine Dâir Hükümler82

 Karaman Valisi ve İlhâken Akşehir ve Aksaray Sancakları Mutasarrıfı Âlişân Pâşâ’ya, maiyetindeki fakir fukarânın her türlü ihtiyâcını ve âsâyiş inin sağlamanması husûsunda, hüküm. (1292).

 Filibe Mollası’na ve Filibe Nâzırı Vekîli Mehmet Bey’e ve bi’l-cümle iş erlerine Rum ve Ermeni tâifesinden zâhire toplanmasıyla görevli memurların başıboş hareketleri neticesinde fakir fukarânın zarar görmesinin önüne geçilmesi husûsunda, hüküm. (1316).

81 _{BOA., MD. 248, H. 1773.}

 Daha önceki İskilip Voyvodası’nın birtakım haksız ve hukuka aykırı işler yaptığından dolayı görevinden alınmış olduğu belirtilmiş ve haksız yere fakir fukaradan aldığı paraların tahsîl edilip yerlerine teslim edilmesi husûsunda, hüküm. (1547).

2.2.4.3.Yurdundaki Malını Mülkünü Satıp Göç Edenlerin Durumu Dâir Hükümler83

 Erzurum, Niğde, Bozok, Sivas mütesellimleri başta olmak üzere, bahsi geçen muhâcirîn bulundukları kazâların kadılarına, naiblerine, âyânlarına, zabitlerine ve ileri gelenlerine, Rusya tarafından göç eden, Kars âhâlîsinin her türlü yerleşim ve iaşeleri husûsunda. (1072)

 Midilli Nazırı ve Muhafızı el-hâc Mustafa Bey’e ve Midilli ve Molova ve Kolonya Naiblerine ve Ebubekir Bey’e, memleketin ileri gelenleri ve bi’l-cümle iş erlerine, bazı kişilerin, kendilerine sunulan imkanlara karşı nankörce davranarak, Mora tarâfına geçip oradan pasaport almaları ve memleketteki hisselerini satmaları konusunda, meydana gelen olumsuzlıkların önüne geçilmesi husûsunda, hüküm. (1805).

2.2.4.4.Ahalinin Uygun Yerlere Yerleştirilmesine Dâir Hükümler 84

 Erzurum Valisi ve Ser-askeri Vezîr Esad Mehmet Pâşâ’nın geçecekleri yol güzergâhında, Kars Eyâleti’nin istilalar neticesinde, yerinden yurdundan olân halkın asıl yurtlarına varmaları husûsunda geçecekleri mahallerde her türlü kolaylığın yapılması husûsunda, hüküm. (1073).

 Sivas Mütesellimi’ne mûhacirlerin durumu hakkında her türlü kolaylığın yapılması husûsunda, hüküm. (1074).

 Kayseri Sancağı Mütesellimi’ne mûhacirlerin durumu hakkında her türlü kolaylığın yapılması husûsunda, hüküm. (1075).

 Niğde Sancağı Mütesellimi’ne mûhacirlerin durumu hakkında her türlü kolaylığın yapılması husûsunda, hüküm. (1076).

 Bozok Sancağı Mütesellimi’ne mûhacirlerin durumu hakkında her türlü kolaylığın yapılması husûsunda, hüküm. (1077).

 Asbolu Na’ibi’ne, voyvodalara, memleketin ileri gelenleri ve bi’l-cümle iş erlerine, Sakucak Kazâsı dâhilinde var olan ve daha önce meydana gelen sefer sırasında asıl yerlerinden buralara yerleşmiş olân ahâlinin, Edirne Kâim-makâm’ı tarâfından asıl vatanlarına yerleştirilmeleri husûsunda, hüküm. (1378).

83 _{BOA., MD. 248, H. 1072, 1805.}

 Sivri Na’ibi’ne, âyâna vesâireye Sivri Kazâsı dâhilinde var olan ve daha önce meydana gelen sefer sırasında asıl yerlerinden buralara yerleşmiş olân ahâlinin, Edirne Kâim-makâm’ı tarâfından asıl vatanlarına yerleştirilmeleri husûsunda, hüküm. (1379).  Prevadır Na’ibi’ne, âyâna vesâireye , Prevadır Kazâsı dâhilinde var olan ve daha önce

meydana gelen sefer sırasında asıl yerlerinden buralara yerleşmiş olân ahâlinin, Edirne Kâim-makâm’ı tarâfından asıl vatanlarına yerleştirilmeleri husûsunda, hüküm. (1380).  Midye Na’ibi’ne, âyâna vesâireye, Midye Kazâsı dâhilinde var olan ve daha önce

meydana gelen sefer sırasında asıl yerlerinden buralara yerleşmiş olân ahâlinin, Edirne Kâim-makâm’ı tarâfından asıl vatanlarına yerleştirilmeleri husûsunda, hüküm. (1379).  Kırıkkilise Na’ibi’ne, âyâna vesâireye, Midye Kazâsı dâhilinde var olan ve daha önce

meydana gelen sefer sırasında asıl yerlerinden buralara yerleşmiş olân ahâlinin, Edirne Kâim-makâm’ı tarâfından asıl vatanlarına yerleştirilmeleri husûsunda, hüküm. (1381). Sosyal konulardaki hükümlerin ana temasını oluşturmaktadır.

2.2.5.Gayr-i müslimlerle İlgili Konulara İlişkin Hükümler

Bu konuyu içeren hükümlere genel manada bakıldığında, sosyal konuları içeren bütün hükümleri kapsamakla beraber özel olarak bakıldığı zaman hükümleri belli bir sınıfa tâbi tutmak gerekirse:

2.2.5.1.Kilse ve Manastırların Tamir ve Onarımına Dâir Hükümler85

 Ferik Hassâ-ı Şâhânem Beylerbeyisi Ahmed Pâşâ’ya ve Galata Kadı’sına, Divân-ı Hümâyûn Ebniye-i Hassam Müdürü Abdulhalim Bey’e Galata Kadısı’na, Beşiktaş’ta bulunan Ayadimitri Kilisesi’nin tamîri husûsunda, hüküm. (1112).

 Ermeni Patriki Esteyan’ın arz-ı hâlinde niyaz ve istirhâm eylediği konu üzerine adı geçen kilisenin ta‘mîri ve gerekli ihtimâmın gösterilmesi husûsunda, İstanbul Kadısı’na Ebniye-i Hassâm Müdürü Abdulhalim Bey’e ve Topkapı dâhilinde Bâyezid Ağa Mahallesi’nde bulunan Ermeni Milleti’ne mahsûs Surb Nikfos diye bilinen kilisenin tamiri husûsunda, hüküm. (1243).

 Ermeni Patriki Esteyan’ın arz-ı hâlinde niyaz ve istirhâm eylediği konu üzerine adı geçen kilisenin tamîri ve gerekli ihtimâmın gösterilmesi husûsunda, İstanbul Kadısı’na Ebniye-i Hassâm Müdürü Abdulhalim Bey’e ve Topkapı dâhilinde Bâyezid Ağa Mahallesi’nde bulunan Ermeni Milleti’ne mahsûs Surb Nikfos diye bilinen kilisenin tamiri husûsunda, hüküm. (1245).

 İstanbul Kadısı’na, İzmir Patriki Estefan’ın arz-ı hâlinde niyaz ve istirhâm eylediği konu üzerine adı geçen Sulu Manastır’ın, ta‘mîri için gerekenlerin yapılması husûsunda, hüküm. (1246).

 Samatya Kapısı dâhilinde Rum milletine mahsûs Aba Analipsis Kilisesi’nin, bundan yetmiş sene önce yangında hasar gördüğü ve kilisenin ta‘mîr olunsa da âyinlerin sağlıklı şekilde yürümediğinin Rum Patriki taafından arz edilmesi sonucunda; İstanbul Kadısı’na gereğinin yapılması husûsunda, hüküm. (1266).

 Ermeni Patriki Esteyan isimli râhibin arz-ı hâlinde belirtttiği şekliyle; Ayana Kilisesi’nin âyin yapılamayacak derecede hasarlı olması neticesinde, bu konuda gereğinin yapılması husûsunda, hüküm. (1267).

 Niyaya Manastırı’nın hasar sebebiyle ayinlerini düzenli yapıp, cemaatinden para toplayamaması nedeniyle kendilerine verilen 15000 kuruşun beş yıl içerisinde peyderpey alınması husûsunda, hüküm. (1539).

 Karik Hassa-i Şahane Beylerbeğisi Ahmet Pâşâ’ya Galata Mollası’na ve Divân-ı Hümâyûn’umdan Abdülhâlim Bey’e Galata’da gerçekleşen yangında hasar gören Rum Kilisesi’nin papaz odalarının yeniden inşaası konusunda gerekenlerin yapılması husûsunda, hüküm. (1561).

 Kumkapı dışındaki Ermeni taifesinin geceleri kural dışı ayin ve vaftiz törenleri düzenledikleri ve bu konunun düzene koyulması husûsunda, hüküm. (1769).

 Arabkir Kazâsı’nda ikamet eden Ermeni milletine mahsûs Ermeni Patrik’i Estefan isimli kişinin arzuhâline binaen, daha önce tamir olunan kilisenin açılması konusunda engel çıkaranların önüne geçilmesi husûsunda, hüküm. (1795).

 Dergâh-ı Mu‘allam Kapucû-başılarından Amasya Sancağı Mütesellimi Hafız Hasan’a ve Gidegara Na'ibi’ne, âyân memleketin ileri gelenleri ve bi’l-cümle iş erlerine, Ermeni Patrik’i İstefan’n arzuhâlindeki beyanına binaen, Ermeni Kilisesi’nin tamiri husûsunda, hüküm. (1985).

2.2.5.2.Kiliselerde Ayinlerin Usulsüz Yapılmasının Önüne Geçilmesine Dâir Hükümler86

 İstanbul Kadısı’na, Kumkapı dışındaki Ermeni taifesinin geceleri kural dışı ayin ve vaftiz törenleri düzenledikleri ve bu konunun düzene koyulması husûsunda, hüküm.(1769).

Verilen hüküm ile halkın huzurunun sağlanması çalışılırken, bunun dışında, bakıldığı zaman:

2.2.5.3.Cizye Vermemek İçin Birtakım İşlere Kalkışanların Engellenmesine Dâir

Hükümler87

 Daha önce yapılan tahrîre dayalı olarak tahrîrilerin düzenlenmesi husûsunda, Kırkkilise ve Vize ve Pınar Hisarı Nâibi’ne İzzet Bey’e voyvoda ve sözü geçen bi’l- cümle iş erlerine hükümdür.(1240).

 Edirne Mollası’na ve Dergâh-ı Mu‘allam Kapucû-başılarından Çermik Kâim- makâm’ı el-hâc Mehmet Bey’e memleketin ileri gelenleri ve bi’l-cümle iş erlerine, bazı gayri müslimlerin vergi vermemek için, kosolosluklardan himaye istediklei ve bu konunun önüne geçilmesi husûsunda, hüküm. (1350).

 Bosna Valisi ve ve ilave olarak Hersek ve Kilis ve İzrorinik Sancakları Mutasarrıfı vezirim Mahmût Hamdi Pâşâ’ya ve Bosna Kadısı’na ve adı geçen eyaletin sahip olduğu kazâların kadı, naib ve hocegan Divân-ı Hümâyûn’da Asakir-i Mansûre’i Muhammediye idâresine memûren Üsküb canibinden olub bu defa tarâf-ı Saltanat-ı Seniyye’den söz edilen husûsa memur ve tayin kılınan hâlâ Hersek, Kilis ve İzrornik Sancakları Mütesellimleri, âyân, voyvoda ve memleketin ileri gelenleri ve bi’l-cümle iş erlerine, savaşlar sebebiyle alınan vergilerde düzensizlikler yaşandığından dolayı, bu konunun düzene girmesi ve kendi durumuna uygun vergi vermeyenlerin belirlenip, tahrirlerinin yeniden düzenlenmesi husûsunda, hüküm. (2037).

Gönderilen hükümler, gayr-i müslimler için özellikle düzenlenen konuları içermektedir.