Sosyal desteği tanımlayacak olursak; “kişinin güvenebileceği ilişkiler yoluyla, sosyal kaynaklardan yararlanabilme derecesidir” (Johnson ve Saranson,1979; aktaran: Terzi, 2008: 3). Yaptığı araştırmalarında sosyal desteğin ruh sağlığına olan etkisi üzerinde duran Sorias (1988: 360), “ İnsan, eş, evlat, ebeveyn, arkadaş ya da komşu gibi roller üstlendiği farklı yaşantılar içinde seviliyor, değerli bulunuyor, gerektiğinde yardım görüyorsa, kendini o denli mutlu ve güvende hisseder. Eğer sosyal ilişkileri yetersiz ise ruhsal hastalık geliştirme riskini artıran Anksiyete ve değersizlik duyguları sık yaşanır” diyerek sosyal desteğin önemini vurgulamıştır.
Lepore, Evans ve Schneider (1991) yaptıkları araştırmalar sonucunda sosyal desteği kişilerin sevildiklerine, korunduklarına olan inançlarına ve kendileri için değerli olan bir sosyal gruba veya sisteme bağlılıkları şeklinde tanımlanmışlardır. Thoits (1986: 417) ise sosyal desteği “sosyal destek genel olarak aile üyeleri, arkadaşlar, iş arkadaşları, akrabalar ve komşular gibi önemli kişiler tarafından bireye yapılan yardımlardır. Bu yardımlar sosyo duygusal, araçsal ve bilgisel yardımları içerir” şeklinde tanımlamıştır. “Sosyal desteğin hayat boyu yaşanan tüm olaylar üzerinde direk etkisi vardır. Olay gerçekleştikten sonra ise koruyucu etkisi vardır. Koruyucu etki insanı strese sokan olay meydana geldikten sonra harekete geçmekte, stresi hafifletmekte ve mücadele kapasitesini artırmaktadır” (Thoits 1982: 343).
Cobb’a (1976: 300) göre “sosyal destek bilgidir. Bu bilgi kişinin, bakıldığına ve sevildiğine, saygı duyulduğuna, bir ilişkiler ağına ait olduğuna ve karşılıklı yükümlülükleri olduğuna inanmasına neden olan bilgidir.”
Tardy (1985) araştırmaları sonucunda sosyal destek kavramını beş boyutta incelemiştir. Bunlar; a) Yönü b) Eğilim c) Desteğin tanımı d) Desteğin içeriği e) Sosyal ağdır.
2.3.1. Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek
Günümüzde sosyal destek her insanın olay ve olguları algılayış biçimi farklılık gösterdiğinden dolayı çok boyutlu bir hal kazanmıştır. “Son yıllarda sosyal destek kavramından ziyade algılanan sosyal destek kavramı ön plana çıkmaktadır. Sosyal destek kavramının pek çok tanımı olduğu gibi algılanan sosyal destek kavramının da farklı tanımları yapılmıştır. Pek çok araştırmacıya göre sosyal desteğin kendisi değil algılanış ve yorumlanış biçimi ruh sağlığı üzerinde etkilidir” (Ünüvar, 2003: 18).
Baştürk (2002; 9) ise algılanan sosyal desteği “Genel olarak algılanan sosyal destek; bireylerin yaşamlarının çeşitli rol alanlarında geliştirdikleri, kendilerine değer verildiği, özen gösterildiği, ihtiyaçları olduğunda başvurabilecekleri insanların bulunduğu, sahip oldukları ilişkilerde tatmin oldukları inancını işaret eden genel bir kanıdır” şeklinde tanımamıştır. Kef’e (1997: 236) göre “Algılanan sosyal destek kişiler arası bağların niteliği ve varlığının bilişsel değerlendirilmesidir.’’ Kişiler ailelerinden, arkadaşlarından ya da hayatlarında önemli bir noktaya koydukları özel kişilerden aldıkları sosyal destekler sayesinde karşılaştıkları sorunlara karşı daha güçlü durabilmektedirler. “Temel sosyal ihtiyaçlar bilindiği gibi sevgi, saygı ya da kabul görme, ait olma, kimlik ve güvenliği kapsamaktadır. Çok boyutlu algılanan sosyal destek bu ihtiyaçların karşılanması amacıyla girişilen karşılıklı etkileşimlerdir. Sosyal destek ile ilgili çoğu tanım duygu, onaylama ve yardım temel öğelerinden bir ya da daha fazlasını içine alan etkileşimler olarak alınmaktadır. Bu temel öğeler bir yandan duygusal ve duyuşsal diğer yandan araçsal, somut ya da bilgisel olarak tanımlanmaktadır” (Antonucci, 1997: 48).
Algılanan sosyal destek öğretmenler açısından değerlendirildiğinde; okuldaki sorunların anlaşılıp çözümlenmesinde geniş bir bakış açısı sunmaktadır. Eğitim öğretim süreci içerisinde oluşan işbirliği ve destek ortamı, öğretmenlerin birbirlerine daha çok destek olup yardım etmesini sağlamaktadır (Taştan, 2008).
2.3.2. Sosyal Destek Türleri
Richman, Rosenfeld ve Bowen (1998: 310) sosyal destek türlerini sekize ayırmış ve bu sekiz sosyal destek türü ile ilgili olarak, “gruplar arasındaki etkileşimi açıklama ve tanımlaması bakımından oldukça kullanışlıdır” açıklamasını yapmışlardır.
Dinlenme Desteği: Kişi karşısındakini sadece dinler herhangi bir nasihat vermez ya da yargılamaz.
Duygusal Destek: Desteğe ihtiyaç duyan kişinin yanında olup onu duygusal açıdan anlamaya çalışır.
Duygusal Meydan Okuma: Kişinin kendini, davranışlarını değerlendirmesine meydan okuyarak destek verme.
Gerçeği Doğrulama Desteği: Mağdurun bakış açısından bakarak kendi doğrularını ispatlamasına yardım etme.
İş Takdir Desteği: Mağdurun işi için harcadığı çabalarının fark edildiğini, takdir gördüğünü ve övüldüğünü algılamasına yardım etme
İşe Meydan Okuma: Mağdurun daha özgür ve yaratıcı olabilmesi için mağdurun duygu, düşünce ve davranışlarına meydan okuma.
Gözle Görülür Yardım: Mağdur olana maddi yardım ya da hediye verme.
Kişisel Yardım: Mağdurun yerine onun işini yapma.
Cohen ve Wills (1985) ise sosyal desteği dörde ayırmışlardır.
Duygusal Destek: Mağdura kendini iyi, değerli hissedeceği duygular verme (Sevgi, ilgi, hoşlanma, anlayış, kabul görme, değer verilme, özen gösterilme, korunma, yalnız olmadığını hissettirme vs.)
Araçsal Destek: Mağdura maddi olarak destekte bulunma. (Parasal yardım, araç-gereç yardımı, materyal kaynakları vs.)
Bilgisel Destek: Mağdurun yaşadığı sorunları aşmada sorunu tanımlama ve anlama.
Yaygın Destek: Mağduru boş vakitlerde sosyalleştirme (diğer insanlarla zaman geçirme, eğlenme, rahatlama, sosyal arkadaşlık vs.)
Caplan (1974) ise sosyal desteği beş başlık altına toplamıştır. (1)Duygusal Destek (2) Takdir Desteği (3) Maddi Destek (4) Bilgisel Destek (5) Beraberlik Desteği (Aktaran: Torun,1995, 23-24)
2.3.3.Sosyal Destek Modelleri
Cohen ve Wills’e (1985) göre sosyal destekle ilgili iki model bulunmaktadır.
1. Temel Etki Modeli: Bu model sosyal destek alan kişinin stres düzeyinin hangi aşamada olduğunun önemi olmaksızın bireyler üzerinde olumlu etkiler yarattığını ileri sürmektedir. Bu modele göre geniş sosyal çevre olumlu yaşantı sağlar ve bu tür destek kişinin sağlığıyla ilgilidir.
2. Tampon Modeli: Bu model çevresinden gerektiği kadar sosyal destek alan kişinin, yaşadığı stresin sağlığının üzerinde olan olumsuz etkisinin azalacağını ve dengeleyeceğini ileri sürer.
Doğrudan etki modelinde bireyin stres altında bulunması gerekmemektedir. Tampon etki modelinde ise birey stres altındadır ve çok boyutlu algılanan sosyal destek bu stresi azaltıcı etkide bulunmaktadır (Banaz, 1992). Cohen ve Wills (1985) söz konusu bu iki model çerçevesinde yürütülen araştırmalardan elde edilen bulgulara uyguladıkları meta-analiz sonuçlarına dayanarak, bireylerin alabileceklerine inandıkları sosyal destek üzerine yoğunlaşan araştırmalarda tampon etkisi modelinin, geniş sosyal ağ ortamlarındaki desteği incelemeye yönelik araştırmalarda ise temel etki modelinin desteklendiğini öne sürmüşlerdir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3.YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, evreni, örneklemi, verilerin toplanması ve analizi konuları yer almaktadır.