Sosyal destek çeĢitleri

Wang ve Brown, (2009) göre aile sosyal destek çeĢitleri, destek türleri anlamına gelir. Sosyal destek türleri birçok araĢtırmacı tarafından farklı Ģekillerde tanımlanmıĢtır. AĢağıdaki tanımlamalara göre çiftlerin uyumu açısından sosyal desteğin vazgeçilmez olduğu görülmektedir. Sosyal destek türlerine genel olarak bir göz atıldığında farklı araĢtırmacıları birçok ortak sosyal destek türü tanımladığı anlaĢılmaktadır. Evlilik açısından incelendiğinde; sevgi, saygı, güven, maddi destek, manevi destek ve yasal destek gibi ailenin bütünlüğü açısından oldukça önemli olan sosyal türlerin ön plana çıktığı görülmektedir.

Kahn (1979) ‘a göre ise üç tür destek vardır. Bunlar: a)Duygusal destek: Güven duyma, hissetme, dinleme, sevme ve saygı gibi duyguları kapsamaktadır. b) Bilgi desteği: KiĢinin sorunlarını düĢünerek, tartıĢarak ve karĢı tarafı dinleyerek k e n d i kararlarını kendi vermesinde sağlanan destektir. c) Yardım desteği: Ġnsanlarla kurulan iliĢkilerde diğer tarafın iĢlerini yapmasına yardımcı olma, ona maddi yardımlarda bulunma ve gerekiyorsa zaman ayırmaya yönelik destektir (Akt. BaĢtürk, 2002).

62

Daha önce yapılan sosyal destek türleri ile ilgili çalıĢmalardan yola çıkarak sosyal desteği dört Ģekilde ele almıĢ ve aĢağıdaki gibi açıklamıĢtır (Cohen ve Wills,1985) a) Saygı desteği: Bireyin varlığının onandığı ve toplum tarafından saygı gördüğü ilgili bilgidir. Bireyin saygı görmesinin nedeni kendi olan saygısı ve tecrübeleri iken yaptığı kiĢisel hatalar veya yaĢayacağı sorunlar olsa bile yakın çevresi tarafından kabul edildiğinin ifade edilmesi bireyin öz benliğini geliĢtirecektir. Değer verilme, kabul görme, sevilme, anlayıĢ, özen gösterilme, korunma gereksinimlerini kapsayan destekler, yakın destek olarak da adlandırılmaktadır. b) Bilgi desteği: Problem çözme becerilerine sahip, sorunları açıklamayı ve anlamayı içeren destek biçimi olarak tanımlanmaktadır. Sorunun çerçevesini değerlendirebilme ve biliĢsel yetiler gibi özelliklelere sahiptirler. c) Sosyal arkadaşlık: Sosyal zamanlarını sosyal paydaĢlarla değerlendirme ve buna benzer durumlarda sosyal çevreye dâhil olmak isteğidir. Bu Ģekilde temas ve yakın olma ihtiyacını karĢıladığı veya olumlu duygular geliĢtirdiği için gerilimi azaltıcı etki yapmaktadır. Yakın çevresiyle sorunları hakkında konuĢması rahatlık sağladığı düĢünülmektedir. d) İşlevsel destek: Finansal destek ve diğer ihtiyaçları giderme konusunda yardım anlamına gelmektedir. Bu destek kiĢiye kendi kiĢisel ihtiyaçlarına zaman ayırma fırsatı verdiği için stresi azaltıcı bir özellik göstermektedir.

Barrera (1986) ise sosyal desteği üç kıĢıma ayırmaktadır. Bunlar: a) Sosyal kabul edilmişlik: Bireyin bir grup ya da toplum tarafından sosyal olarak kabul edilmesi ve saygı duyulması olarak tanımlanmaktadır. b) Algılanan sosyal destek: Bireyin içinde bulunduğu sosyal etkileĢim kaynaklarından algıladığına inandığı destek türüdür. c) Yasalar gereği uygulanan zorunlu sosyal destek: Bireylere, yetkili kurumlar tarafından kamu hizmetlerinin sunulması olarak tanımlanabilir. Berrera diğer araĢtırmacılardan farklı olarak yasal desteğe dikkat çekmektedir. Çiftlerin evliliklerinde yasal desteklerin neler olduğunu bilmelerinde kendileri açısında önemlidir. Sosyal destek tanımlanması ve anlaĢılması gereken çok boyutlu bir kavramdır.

Birch (1998)‘de sosyal destek türlerini; a) Duygusal destek: Sıcakkanlılık ya da ilgi göstermek; birisini anlamaya çalıĢmak ya da arkadaĢa gereksinim duyduğunda yanında olmak, b) Bilgisel destek: Bilgi kaynağı olmaya çalıĢmak, kiĢinin bilgiye nasıl ulaĢabileceğini anlatmak, göstermek/yardımcı olmak, c) Araçsal destek: Ġnsana gereksinimini duyduğu kaynakları sağlamak (örnek: para, fiziksel destek, kitap vb.),

63

d) Değerlendirici destek: Bireyin neyi nasıl yaptığını değerlendirmek, geribildirim vermek, öneriler sunmak, olmak üzere dört grupta incelemektedir.

Birch diğer araĢtırmacılardan farklı olarak değerlendirici destek türünü eklemiĢtir. Evlilik açısından bakıldığında tüm sosyal desteklerin önemli olduğu ancak çift uyumunu tarafından bakıldığında geri bildirim verme ve öneri sunmanın olduğu değerlendirici destek ayrıca önem kazanmaktadır. Rihman ve arkadaĢlarının sekiz boyutlu sosyal destek türleri çift uyumu ve aile yaĢamasını sürdürebilirliği açısından önemli olduğu düĢünülmektedir. Sosyal desteğin, desteği algılayan kiĢiler açısından sekiz farklı boyutu olabilir. Bunlar; a) Dinleme d e s t e ğ i : Etkin dinleme yaparak, karĢı tarafı yargılamadan veya yönlendirme yapmadığına iliĢkin algı. b) Duygusal destek: Seni dinleyen kiĢinin yanında olduğunu, ona destek verdiğini ve ona önem verdiğine iliĢkin algı. c) Duygusal mücadele: Desteğini aldığı kiĢinin tutum ve davranıĢları, değer ve duygularına iliĢkin mücadele algısı. d) Gerçeği doğrulama desteği: ĠletiĢim kurduğun insanları, olaylarda desteğini aldığı kiĢinin bakıĢ açısıyla ve onun gördüğü Ģekilde ve desteğinin aldığı kiĢinin vizyonunu doğrulamaya yardımcı olduğuna iliĢkin algı. e) Görevi takdir etme desteği: Bireyin, desteğinin aldığı kiĢinin emeğinin karĢılığının olmasını onaylaması ve beğenmesine iliĢkin algı. f) Görev mücadele desteği: Bireyin, yaptığı etkinlik hakkında desteğini aldığını düĢündüğü kiĢinin motivasyon ve stresine ve bununda desteği algılayan kiĢinin yenilikçiliğine, heyecanını ve katılımını artırdığına yönelik algı. h) Somut yardım desteği: Bireyin, desteğini aldığını düĢündüğü kiĢiye, ekonomik olarak yardım etmesi maddi değeri olan hediyeler vererek yardım ettiğine iliĢkin algı. ı) Bireysel yardım desteği: Bireyin, desteğini aldığını düĢündüğü kiĢiye sır dahi olsa iĢini hallederek yardım ettiğine iliĢkin algı.

Her ne kadar sosyal desteğin farklı boyutları olduğu bilinse de çift uyumu için sosyal desteği alan çiftin sosyal destek beklediği çevreden somut veya soyut yardım aldığına iliĢkin algısının oluĢması gerekmektedir. Sosyal desteği alan çift açısından, duygusal olarak desteklendiğini, anlaĢıldığını gerektiğinde arkasında durulacağına dair güvencesi, takdir edildiğini, cesaretlendirildiğini ve bu yardımları alabileceğini bilmesi evlilik uyumu açısından önemlidir.

Vaux (1985) ise sosyal desteği; a) kaynaklar: Desteği veren bireyler, b) davranışlar: Anlamaya çalıĢma, konfor sağlama, araç yardımında bulunma, fikir verme, rutin ilerde yardımda bulunma vb. c) bireyin öznel değerlendirmeleri: Bireyin, nicelik ve

64

nitelik ile ilgili algıları, destekten alınan tatmin vb. unsurlardan oluĢtuğu açıklanmaktadır.

Procidano ve Heller (1983) göre, sosyal destek kavramına niteliksel özellikler açısından yaklaĢanlar ise (iĢlevsel yaklaĢım) "Sosyal Ağ"dan farklı olarak sosyal desteği, iliĢkinin sağladığı yardımlar açısından ele almıĢlardır. Bunlar içerisinde üzerinde en fazla durulanlar, maddi, duygusal ve biliĢsel destekler olmuĢtur. Bunlar; a) maddi destek: Günlük ihtiyaçlarını sağlaması için çevreden maddi desteklerdir. ĠĢsiz kalındığında yakın birisinin para ya da maddi yardımda bulunması gibi. b) duygusal destek: Bireyin ihtiyaç duyduğu sevgi, saygı, alaka, kabul edilme, temas gibi temel gereksinimleri sağlar. Örneğin; bir sorunu olan bir kiĢiye yakınları hak ettiği değeri verir, ona anlayıĢ ve sevgi gösterebilir. c) Zihinsel-Bilişsel Destek: Bir konuda bilgi vermek ve tavsiyelerde bulunmak, davranıĢları konusunda da geri bildirim desteği vermektir. Dersleri zayıf olan bir öğrencinin arkadaĢlarından ders konusunda destek alması olarak değerlendirilir (Akt. Banaz, 1992).

Genel olarak sosyal desteğin üç temel türünden söz edilmektedir. Bunlar: ―Somut destek‖, ―bilgi desteği‖ ve ―duygusal destek‖tir. Tüm sosyal destek türlerini yakından incelendiğinde; araĢtırmacılar farklı açılardan sosyal destekleri incelediği görülecektir. Sosyal destek türlerinin çift ve evlilik uyumuna ne gibi katkıları olabilir diye düĢünüldüğünde Ģu gerçek ortaya çıkacaktır. Her insanın desteğe ihtiyacı vardır. Ancak evli çiftin evliliği istenilen Ģekilde gitmeyen çiftin herkesten fazla desteğe ihtiyaç duyduğu anlaĢılmaktadır. Dolayısıyla evlilik sosyal desteğin vazgeçilmez olduğu anlaĢılmaktadır.