Sonuçlar: En yaygın ilk cevap „düĢünmek‟

Cevaplardan elde edilen tasarım araçları örneklerinden elde edilen liste ve kullanım sıklığı değerleri ve temaların fizikisellik-zihinsellik ekseninde yerleĢtirilmesi sonucu ortaya çıkan harita üzerinde tartıĢmak gerekir.

Tasarım araçları nelerdir sorusuna verilen cevapların sırası dikkat çekicidir. Sorulara verilen ilk cevapların daha tanımlı ve fiziksel olan kalem cetvel gibi cisimlerden biri olacağı beklentisi gerçek olmamıĢtır. Fiziksel araçların akla ilk gelen araçlar olacağı öngörüsü özellikle kiĢisel görüĢmelerde yapılan tartıĢmalara dayanmaktadır. Tezin tasarım araçları hakkında olduğunu duyan kiĢilerin aklına ilk önce çoğunlukla bilgisayar, yazılım ve kalem kağıt gibi çizim araçlarından örnekler gelmiĢtir. Sorulara verilen ilk cevaplara baktığımızda bir benzerlik ortaya çıkmaktadır. Cevap veren 26 kiĢiden 16‟sı düĢünce, zihin, hayal, akıl gibi son derece zihinsel örnekler sunmuĢlar, geri kalan on kiĢi maket, cetvel, kağıt gibi fiziksel karĢılıkları olan

örnekler vermiĢlerdir. Bir anlamda cevaplar fiziksellik-zihinsellik eksenin iki kutbundan gelmiĢ, aradaki değerlerden -plan, kesit gibi- örnekler hiç verilmemiĢtir. Bu durumun çeĢitli nedenleri olabilir. Cevapların zihinsel araçlarda yoğunlaĢması, tasarlamanın zihinsel bir süreç olduğunun adi bir kanıtı olabilir. Bir diğer sebep sorgunun tek baĢına bilgisayar baĢında yanıtlanan yapısından kaynaklanıyor olabilir. KiĢi ancak kendine dönerek, düĢünce süreçlerinin çözümlemesinden tasarım araçlarının çağrıĢım ağına eriĢebilmektedir. Uygulamalı bir atölye sonunda topluca verilecek örnekler daha farklı olabilirdi.

3.2.2.1 Kullanım sıklığında ilk dört: Kalem, bilgisayar, kağıt, maket

Tasarım araçları nedir sorusuna verilen cevapların örtüĢebiliyor oluĢu baĢlı baĢına bir konudur. Ġki farklı kiĢinin aynı kelimelerle [eskizlerle düşünmek] örneğini verebilmesi ortak bir kavramsal Ģebekemizin olabileceği yönündeki görüĢleri desteklemektedir. Verilen 458 cevaptan 230 tanesi tekrar etmiĢ geri kalan 228 tanesi tekil kalmıĢlardır. Tekrar eden, farkı kiĢiler tarafından birden çok kullanılan 230 örnek tüm cevapların yarısı kadardır. Farklı kiĢilerin benzer kelimelerle araçları düĢünüyor olmaları kiĢilere sorarak, folksonomik bir yöntemle araçları sorgulamanın mümkün olduğunu da onaylayan bir orandır. Cevap veren sayısındaki artıĢın bu oranı nasıl değiĢtireceği sorusu baki kalmakla birlikte, çıkan diğer sonuç tasarım araçlarının son derece kiĢisel ve yoruma açık olduklarını da göstermektedir.

Cevaplardaki tekrar sıklığını etkileyenler kavramın yaygınlığı ve tasarım süreciyle kurduğu uygun iliĢki olsa gerek. Tekrar etme sıklığı daha fazla olan örneklerin tarihsel süreçte daha uzun süredir varlık göstermiĢliği de görüĢmelerden derlenen çağrıĢımlardaki benzerlikleri açıklar. Kalem, kağıt, maket gibi mimarlık kadar eski araçların ön sıralarda yer almasının nedeni bu olsa gerek. GeliĢmeleri tayin edip tartıĢmalara konu olan güncel kavramların sıklık sıralamasında daha avantajlı olması da böylece açıklanabilir (Çizelge 3.1). Bilgisayar ise daha çok bir donanım olmasına rağmen sağladığı yenilikçi platform sebebiyle ilk sıralarda yer alabiliyor. Sıklık tablosunun ilk sıralarına baktığımızda gördüğümüz çizim araçları yoğunluğu, tasarımın hala ağırlıklı olarak bir çizim eylemi olarak algılanmasının bir iĢareti olabilir. Bu durum ardında da yine tarihsel olarak yüzyıllar boyu tasarımın bir çizim uğraĢı olarak varlık göstermiĢ olması yatıyor olmalı.

3.2.2.2 ‘Çizim araçları’, ‘Dağarcık’ ve ‘ĠĢlemsel Araçlar’

30 adet tema fiziksel-zihinsel ekseni üzerine yorumlanarak dağıtıldığında ortaya çıkan yığılmaların (Çizelge 3.3), üç grupta yoğunlaĢtığını görüyoruz:

Sütun 1: çizim-maket araçları Sütun 4: dağarcık

Sütun 6: iĢlemsel araçlar olarak yorumlayabileceğimiz grup

Çizelge 3.3: Temaların Fiziksellik-Zihinsellik Ekseni Üzerindeki Dağılımı

Fiziksel<<< >>>Zihinsel

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

96 adet 33 adet 16 adet 82 adet 34 adet 167 adet 42 adet 16 adet 10 adet 12 adet çizim araç. (61) donanım (33) yazılım (16) dağarcık: bilgi (29) boyutlan- dırmak (1) benzetim (10) algılamak (9) çağrıĢım (13) sezmek (1) düĢünmek (12) maket

araç. (22) dağarcık: davranıĢ (2) kavrayıĢ (17)

biçimlendirmek (13) araĢtırmak (8) merak (3) zihinsel durum- yönelme (9) yapı malz. (9) dağarcık: deneyim (6) ortam (5) boyutlandırmak (2) diyalog (7) yapım araç. (3) dağarcık: imgeler (3) rehber düzenler (3) çözümlemek (5) eleĢtirel düĢünmek (2) dağarcık: kültür (21) ġartlar (8) görselleĢtirmek (71) söylemlen- dirmek (4) dağarcık: mekan (11) gruplamak (1) sebeplendirmek (1) dağarcık: Ģeyler (10) hesaplamak (8) yargılamak (2) karĢılaĢtırmak (1) yöntem (10) kavramlaĢtırma k (37) kopyalamak (2) sistemleĢtirmek (19)

Çizim araçları ayrı bir tür araç olarak yorumlanabilecekken, çizmenin tasarlamaya doğrudan katkısını düĢündüğümüzde tasarım araçları olarak yorumlamak gerekir. Genel kanı bu çizim araçlarını doğrudan tasarım araçlarının içinde değerlendirir. Halbuki çizim tasarlamadan da pasif bir Ģekilde yapılabilir. Çizmek ve tasarlamak için çizmek arasında ince bir ayrım vardır. Benzer ayrımlar algılama araçları içinde geçerlidir. Fotoğraf çekmek algımızı değiĢtirir ve çok önemli bir tasarım aracıdır. Ancak tasarlamadan fotoğraf çekme teknolojisine maruz kalarak fotoğraf çekmek de vardır. Sunum araçları da karĢımıza aynı ikililikle çıkmaktadır. Algı, sunum, çizim, maket araçlarını tasarım araçlarını destekleyen ikincil dereceden tasarım araçları olarak modellemek yerine, tasarlamaya katkıları ve zihinsel süreçleri baĢkalaĢtırmaları açısından tasarım araçları kapsamında incelemeye devam etmek, tasarım araçlarını anlama çerçevemizi geniĢ tutacaktır. Bu grubun yoğunlaĢmasının gerekçeleri designo-design, çizmek-tasarlamak sürecini anlatan bölümde de tartıĢılmıĢtı. Tasarlama kabaca bir çizim iĢi olarak kabul edilmektedir.

Dağarcıkta görülen yoğunlaĢma ise tasarım araçlarının çözümlenmesinde çok önemli bir yere iĢaret ediyor. Dördüncü bölümde modellenen tasarlama sürecinde ve bu bölümde de tasarım araçlarının tasarlananı dönüĢtüren iĢlemlerden muhteva olduklarının bahsi geçmiĢti. Tasarım araçlarının dönüĢtürdüğü, baĢkalaĢtırdığı malzeme, içerik, ya da gereçler dağarcık kaleminden tasarlamaya katılmaktadır. Daha önce denenmiĢ tasarımlar, baĢarılı ilk örnekler, sıklıkla tekrar eden konvansiyonel çözümler, yani önceller, tasarlamanın önemli bir unsuru olarak sürece katılıyorlar. Tasarlamanın doğasında geçmiĢten gelen çözümlerin dönüĢtürülmesi, yorumlanması, uyarlanması da bu yüzden önemli bir yer tutmaktadır. DönüĢen ve dönüĢtürenin dönüĢüm sırasında birbiriyle geçiĢip karıĢıyor olması yapmanın ve tasarlamanın bir baĢka özelliğin iĢaret ediyor olabilir. Gerçekten gündelik dilde araç gereç kavramlarının da düĢünmeden aceleyle birbirlerinin yerine kullanılıyor olması bu özel durumun bir baĢka göstergesi olabilir.

ĠĢlemsel araçların öne çıkmasının birkaç nedeni olabilir. Temaları belirlerken yapılan yorumlama hatası ki bu durum eldeki örnekler baĢkaları tarafından tekrar yorumlanarak giderilebilir. Diğeri de tasarım araçlarının en çok bu bölgede geliĢtirilmiĢ olmaları, tasarım araçlarının yapıları gereği etkin zihinsel iĢlemlerden meydana gelme olasılıklarıdır. Altıncı sütundaki zihinsel iĢlemler özellikle form verici ya da dönüĢtürücü karakterleriyle öne çıkmaktadırlar. Form verici zihinsel iĢlemlerin sayıca çokluğu tasarımın formla iliĢkisinin, tasarlamanın ağırlıkla bir biçim verme etkinliği olmasından kaynaklanıyor olabilir. Bir diğer neden eksenin bu bölgesinde fiziksel-zihinsel ayrımı kararsızlaĢarak iç içe geçtiği için temalar üst üste çakıĢmaktadır. Temaların bu bölgede daha detaylı yorumlanmaya ihtiyaçları vardır. Temaları adet yoğunluğuna göre incelediğimizde (ġekil 3.7), [çizim araçları], [görselleştirme] ve [kavramlaştırma] olarak yorumlanan temalar tek baĢlarına öne çıkmaktadır. Bu durumun tasarlamanın karakterine iliĢkin bir gösterge olarak yorumlanabilir. Öyleyse, araçlardan yola çıkarak tasarlamayı dolaylı olarak açımlamanın olası olduğu görüĢümüzü sürdürebiliriz.

Araçların zihinsel-fiziksel ekseninde dağıldığı tek eksenli haritamıza düĢeyde deneylerde karĢılaĢılan basitlik-karmaĢıklık eksenini yerleĢtirince oluĢan alan üzerine araçları karmaĢıklıklarını yorumlayarak yerleĢtirdiğimizde ortaya çıkan yoğunluk bölgelerine göre yorumlar yapabileceğimiz bipolar bir diyagramla tartıĢmayı

bitirelim (ġekil 3.8). Harita incelendiğinde, fiziksel-basit ile zihinsel-karmaĢık çeyreklerde yoğunlaĢmalar gözleniyor. Fiziksel-karmaĢık ve zihinsel-basit araçların daha az olmasını hem araçların doğasına iĢaret eden hem de yeni araçlar geliĢtirmek için bir potansiyel alanları gösteren bir durum olarak yorumlayabiliriz. Fiziksel araçların basit, zihinsel araçların karmaĢık olduğu anlamına gelen bu diziliĢ, aynı zamanda karmaĢık fiziksel araçların ve basit zihinsel araçların varlığına ve azlığına iĢaret ederek, bu çeyreklere ait tasarım araçları geliĢtirmek için bakanı kıĢkırtıyor.

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fiziksel-Zihinsel Ö rn ek A d e d i

ġekil 3.7: Temaların Yığılmaları

çizim araçları görselleĢtirme kavramlaĢtırma

ġekil 3.8: Tasarım araçlarının bipolar bir alana yorumlanarak yerleĢtirilmesi