Hasan Ali Toptaş’ın eserlerinde mekânlar, olayların üzerinde gerçekleştiği yerler olmanın haricinde yazarın hayal dünyasında kurguladığı hikâyeleri birleştiren unsurlardan birisidir. Hasan Ali Toptaş’ın hikâye ve romanlarında tek bir olaydan, hikâyeden söz edilemeyeceği, çokseslilik içinde birçok hikâyenin harmanlandığı bilinmektedir.
Bu çalışmada Hasan Ali Toptaş’ın bugüne dek yayımlanmış tüm hikâye ve romanlarında yer alan mekânları kaynaklarına bağlı olarak ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaya çalıştık.
Tezde incelenen kitaplar, yani Ölü Zaman Gezginleri, Sonsuzluğa Nokta, Gölgesizler,
Bin Hüzünlü Haz, Kayıp Hayaller Kitabı, Ben Bir Gürgen Dalıyım, Uykuların Doğusu, Heba ve Kuşlar Yasına Gider, yayımlandıkları tarih göz önünde bulundurularak
kronolojik bir sırayla birbirini takip etmektedir.
Önsöz bölümünde tez hakkında kısaca bilgi verip çalışmamızı tanıttık. Giriş bölümünde tezi nasıl oluşturduğumuz hakkında bilgi verip nelere değindiğimizi söyledik. İncelenen kitaplarda yer alan tüm mekân unsurlarını tespit ettikten sonra bu mekânları 7 ana kategoride topladık.
Özel Yerleşim Yerleri/ Mekânlar bölümünde, Toptaş’ın bir mekân olarak evi nasıl konumlandırdığını inceledik. Bu ana başlığın altında yer alan “Oda/Salon, Teras/Balkon, Yatak Odası/Yatak, Pencere Önü, Ahır, Tuvalet” bölümlerini roman ve hikâyeler üzerinden değerlendirdik. Toptaş’ın eserlerinde ev kimi zaman bir kaçış yeri, kimi zaman da hayallerin inşa edildiği bir mekân olarak karşımıza çıkmaktadır. Postmodern edebiyatın bir tezahürü olarak ayrıntılı tasvir edilmeyen bu mekânlar, Toptaş’ın hikâye ve romanlarında genel çerçeve içinde çok az yer alır.
Genel Yerleşim Yerleri/ Mekânlar bölümünü “Motel, Birahane/Meyhane, Düğün Salonu, Genelev, Kahvehane, Sinema, Cami” başlıkları altında inceledik. Kendisiyle
yapılan röportajlarından yola çıkarak ve eserlerindeki mekân incelemelerini göz önünde bulundurarak Toptaş’ın kalabalıkları sevmeyen bir kişiliğe sahip olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu bilginin ışığında, bu sosyal mekânları değerlendirdiğimizde roman ve hikâye kahramanlarının buralarda çok iyi vakitler geçirmediği sonucuna vardık. Bu mekânlar orada bulunan kahramanlar için bazen çekilmez bir hal alırken, bazen de kahramanların kendilerini rehabilite edeceği, kafasını dağıtacağı bir yer olarak kullanılmıştır. Toptaş mekânı, oraya bulunanların psikolojisine göre oluşturmuş, farklı algılar meydana getirmiştir.
Özel İş Yerleri/Çalışma Mekânları bölümünü de “Heykel Atölyesi, Berber Dükkânı, Fotoğraf Dükkânı, Saatçi Dükkânı, Sahaf/Kitapçı Dükkânı, Sanayi Çarşısı” başlıkları altında sınıflandırdık. Sosyal hayatta kendilerini var etmeye çalışan roman ve hikâye kahramanlarının iş yaşamına ve çalışma hayatına dair çelişkilerini analiz ettik. Toptaş’ın eserlerinde yer alan iş yerleri diğer mekânlarla paralellik göstermektedir. Bu mekânlar, kimi yerlerde karakterlerin özgürlük alanlarını kısıtlarken, kimi yerlerde de onlara geniş bir özgürlük alanı sunmaktadır. Eserlerde yer alan iş yerlerinin önemli bir özelliği de dar, birkaç metrekarelik yerlerden oluşmasıdır.
Resmî Mekânlar bölümü, yazarımızın mekâna bakış açısını en belirgin şekilde hissettirdiği yer olması sebebiyle dikkate değerdir. Bu bölümü de “Muhtarlık Odası, Devlet ve Devlet Dairesi, Radyoevi, Askeriye/Kışla Binası, Hapishane” olarak tespit ettik. Toptaş’ın hikâye ve romanlarında yer alan resmi mekânlar, yazarın devlete ve devlet dairelerine olan bakışını temsil etmesi açısından önemli bir yerde durmaktadır. Toptaş’ın eserlerine belirgin bir şekilde yer alan bu mekânlarda, onun yıllarca vergi memurluğu yapmış olmasının etkilerini gözlemlemek mümkündür. Roman ve hikâyelerde bu mekânlar, Toptaş’ın diğer mekânlarıyla paralellik göstererek kasvetli ve bunaltıcı bir hava sergiler.
Ulaşım Vasıtaları/Mekânları bölümü Toptaş’ın üzerinde çokça durduğu ‘kaçış’ fikrinin kökenlerini ve yolculuk kavramının yazar üzerindeki etkilerini tespit ettiğimiz bölümdür. Bu bölümü de kendi içerisinde “Otobüs ve Kompartıman, Otobüs Terminali, Tren Garı” başlığı altında sınıflandırdık. Toptaş’ın eserlerinde kahramanları başka bir mekâna yönlendiren ana sebep, yaşamlarıyla ilgili zorunluluklar ya da benliklerindeki keşfetme arzusudur. Toptaş’ın ulaşım vasıtaları veya mekânları incelediğimiz eserlerinde genellikle kahramanların nereden nereye
seyahat ettikleri bilinmez. Sorulmadığı sürece, o mekânlarda bulunanlar bir yerden mi geliyor, yoksa bir yere mi gidiyor net olarak anlaşılmaz. Toptaş, insan hayatındaki belirsizliklere, ulaşım mekânlarında yer alan belirsizlik üzerinden bakmıştır.
Açık Alan/Manzara bölümü yazarın tabiat karşısındaki hayranlığını içermesi açısından oldukça önemlidir. Bu bölüm “Orman, Dağ ve Mezarlık” başlıklarında incelendi. Postmodern bir yazar olan Hasan Ali Toptaş’ın eserlerinde yer alan çevre ve tabiat unsurları genel olarak değerlendirildiğinde neredeyse yok denecek kadar az olduğu görülür. Var olan tasvirler ise, bir arabanın içerisinde seyahat ederken camın ardından görüldüğü kadardır. Anlatıcı oradan geçer gider, hiçbir tabii çevrede uzun süre kalmaz.
Yerleşim Birimleri bölümünde yer alan mekânlarda ise yazarın köy ve şehir hayatı hakkındaki farklı bakış açıları üzerinde durduk. Bu bölüm “Şehir, Kasaba, Köy ve Köy Meydanı” başlıkları altında kategorize edilmiştir.
Bibliyografya bölümünde ise ilk olarak Toptaş’ın incelediğimiz kitaplarını listeledik. Daha sonra bu tezi oluştururken bize kaynaklık eden tüm eserlerin künyelerini sıraladık.
Sonuç olarak Hasan Ali Toptaş’ın eserlerinde yer alan tüm mekânların postmodern bir bakış açısıyla ele alındığını söyleyebiliriz. Roman ve hikâyelerdeki tüm mekânlar son derece belirsizdir, yalnız kısmen kişilerin şahsiyetlerini aydınlatmaya yardımcı olurlar.
KAYNAKLAR İncelenen Kitaplar
Toptaş, H. (2010), Ben Bir Gürgen Dalıyım, İstanbul: İletişim Yayınları. Toptaş, H. (2010), Bin Hüzünlü Haz, İstanbul: İletişim Yayınları.
Toptaş, H. (2012), Gölgesizler, İstanbul: İletişim Yayınları. Toptaş, H. (2014), Heba, İstanbul: İletişim Yayınları.
Toptaş, H. (2009), Kayıp Hayaller Kitabı, İstanbul: İletişim Yayınları. Toptaş, H. (2016), Kuşlar Yasına Gider, İstanbul: Everest Yayınları. Toptaş, H. (2014), Ölü Zaman Gezginleri, İstanbul: İletişim Yayınları. Toptaş, H. (2015), Sonsuzluğa Nokta, İstanbul: İletişim Yayınları. Toptaş, H. (2014), Uykuların Doğusu, İstanbul: İletişim Yayınları. DİĞER KAYNAKLAR
Aytaç, G. (2003), Genel Edebiyat Bilimi, Say Yayınları, İstanbul.
Bacherald, Goston (1996), Mekânın Poetikası, Kesit Yayıncılık, İstanbul. Bakhtin, M. (2009) Karnavaldan Romana, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Batum Menteşe, O. (1996), Bir Düşün Yolculuğu, Bilkamat Yayınları, Ankara. Connor, S. (2005), Postmodernist Kültür, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Çağlar, A. (2000), “İnsanın Issızlığının Romancısı: Hasan Ali Toptaş”, Hürriyet
Gösteri, s. 217.
Çetin, N. (2003), Roman Çözümleme Yöntemi, Öncü Basımevi, Ankara. Doltaş, D. (2003), Postmodernizm ve Eleştirisi, İnkılap Yayınları, İstanbul.
Ecevit, Y. (2010), “Yokolmanın Estetiği ya da Türk Romanında Bir Romantik”,
Efendime Söyleyeyim (Hasan Ali Toptaş Kitabı), hzl. Mesut Varlık, İletişim Yayınları,
İstanbul, s. 328-329.
Emre, İ. (2006), Postmodernizm ve Edebiyat, Anı Yayıncılık, Ankara.
Erbaş, Ş. (2011) “Hasan Ali Toptaş ile Söyleşi”, Adam Öykü Dergisi, sayı: 78. KARABURGU, O. (2008) Arayışın Postmodernist Anlatısı: Bin Hüzünlü Haz, “1980
Sonrası Türk Romanı Sempozyumu”, Erciyes Üni. Fen Edb. Fak. Türk Dili ve
Edebiyatı Bölümü, Kayseri.
Karaca, A. (2011), “Gölgesizler’in Kurgu Tekniği ve Teması”, Turkish Studies,
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, www.turkishstudies.net, Vol. 6/2.
Kocabıyık, E. (2010), Aynadaki Narkissos: Her Şey ve Hiçbir Şey Olarak Yüz, Genişletilmiş Yeni Basım, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Kundera, M. (2002), Roman Sanatı. çev. Aysel Bora. İstanbul: Can Yayınları, 2002. Lucy, N. (2003), Postmodern Edebiyat Kuramı, Çev. Aslıhan Aksoy, İstanbul, Ayrıntı Yayınları, 2003.
Okatan, F. (2014), Hasan Ali Toptaş’ın Romanlarında Postmodernist Ögeler, Cumhuriyet Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
Oskay, Ç. (2016) “Hasan Ali Toptaş”, Hürriyet Kelebek, s.54.
Rosenau, M. (1998), Postmodernizm ve Toplum Bilimleri, çev. Tuncay Birkan, Ark Yayınları, Ankara.
Saybaşılı, S. (2006), “Zaman Algısı ve Romana Yansıması”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
Sazyek, E. (2013), “Jung Işığında Heba”, Turkish Studies - International Periodical
For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/8, p. 1097- 1125, Ankara.
Şaylan, G. (2002), Postmodernizm, İmge Yayınları, Ankara. Toptaş H. (2010), Harfler ve Notalar, İletişim Yayınları, İstanbul.
Ziyalan, M. (1992), Postmodern Ülkenin Başkenti: Los Angeles, Varlık, sayı:1022, s. 19
ÖZGEÇMİŞ
Ad Soyad : Büşra KANOĞLU
Doğum Tarihi ve Yeri : İstanbul -1986
E-posta : b_kanoglu@hotmail.com
ÖĞRENİM DURUMU
Lisans : 2008, İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
Yüksek Lisans : 2017, İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
SUNDUĞU BİLDİRİLER
‘Fatih Erdoğan Kitaplarında Aile Kavramı’, VII. Ulusal Yaşayan Yazarlar Çocuk Edebiyatında Fatih Erdoğan Sempozyumu, 2016.