Bu çalışmada doğal ışığın mekan tasarımında etkileri araştırılmıştır. Mimari mekan tasarımında biçimlenen mekanda malzemenin etkisi kadar doğal ışığın da etkisi bulunmaktadır. Doğal ışık, mekana görünürlük ve çeşitli anlamsal etkiler kazanmakta, mekana ölçülemeyen değerler katarak sıradan bir hacmi, bir mimari mekana dönüştürerek görsel olarak farklı etkiler meydana getirmektedir. Doğal ışığın mekana alınış biçimi, günün ve mevsimlerin farklı gün ışığı etkileri, mekana farklı anlamlar kazandırmaktadır.
Doğal ışık mekanda işlevsel veya simgesel olarak farklı amaçlarda kullanılabilmektedir. Okuma, çalışma gibi eylemlerin gerçekleştirildiği mekanlarda doğal ışık işlevsel olarak kullanılırken çoğu dini yapılarda mistik bir etki yaratmak için kullanıldığı gözlenir. Işığın yansıması görsel konfor, aydınlık seviyesi, parıltı ve renk kavramları doğal ışığın fiziksel etkileri olarak mekan kullanımını etkilediği gibi mekanın algılanmasında da etkilidir.
Toplum içinde yaşayan birey, etkileşim içinde olduğu kendi kültüründen çeşitli izlenimler edinmekte, farklı kültürlerde ışığa farklı simgesel anlamlar yüklenmektedir. Batı kültüründe konforu ifade ederken doğuda huzuru temsil etmektedir. Japon kültüründe karanlığın özel bir yeri vardır, gölge ve gölgenin tonları mekana anlam kazandırmaktadır.
Doğal ışık, görsel algıyı yönlendirmektedir. Işığın niteliği, şiddeti, rengi değişince gözlemcide yarattığı etki de değişmektedir. Farklı yörelerde, farklı yönlerden gelen ışığın renkleri ve etkileri de farklı olmaktadır. Mimarlık, ışığı kontrol etme sanatıdır. Diğer sanat dallarından farklı olarak mimarlıkta, gözlemcinin yapıtı yaşaması gereklidir. Gözlemci, hareket ederek mekanı algılamaktadır. Mimari mekan durağan bir olgu değildir, doğal ışığın, zaman ve hareket faktörlerinin etkisiyle farklı görsel algıların deneyimlenmesine olanak vermektedir. Günün saatlerine, mevsime göre ışığın rengi, şiddeti değişim göstermektedir.
Mimari mekan tasarlanırken doğal ışık mekana çeşitli şekillerde alınabilmektedir. Yüzey özelliklerinin açık, koyu veya parlak olması ışığı farklı şekillerde yansıtacağı
için algıyı etkilemektedir. Kahn, güneş ışığının parlak olduğu yerlerde ışığı mekana yansıtarak almış, böylece göz kamaştıran etkisini önlemiştir.
Doğal ışık, tasarımı, cephe karakterini, ritmi etkileyerek tasarımın kimliğine yön vermekte, düşey veya yatay yönde mekana alınabilmektedir. Üstten aydınlatılan mekan, daha aydınlıktır fakat ışık dağınık olduğundan cisimleri tanımlayacak gerekli gölgeler yaratılamaz. Yatayda mekana giren ışık yeterli aydınlanmayı sağlayamayabilmekte, çatı pencereleri hacmin her bölümünü aydınlatarak daha etkili sonuçlar meydana getirmektedir. Pencere yönlenimi de ışık koşullarını etkilemekte, doğuya yönlendirilen pencereler sabah güneşini alırken, kuzeye yönlendirilenler homojen ışık almaktadır. Derin pencereler, ışığı yansıtarak içeri almakta, kamaşma yapabilecek ışık kontrastı önlenmektedir. Güneşli yörelerde yan yüzeyleri dışa eğimli pencereler ışığın bir kısmını dışarı, alçak pencereler ise dış zeminden yansıyan ışığı tavana yansıtmaktadır. Dışarıda bir su öğesinin bulunması, iç mekanda ilginç ışık oyunları oluşmasını sağlamaktadır. Pencerelerin cephedeki konumu, büyüklüğü, yüksekliği, eğimli olup olmaması mekana alınan ışık miktarını etkilemektedir. Orta pencereler, gökyüzünden gelen ve zeminden yansıyan ışığı içeri almakta, yüksek pencereler, güneş ışığının daha büyük bir kısmını mekana alırken zeminden yansıyan ışığın çok azını alabilmektedir. İçe eğimli pencereler, daha çok güneş ışığı alırken, ancak özel camların kullanımıyla kısa sürede kirlenmesi önlenebilmektedir. Dışa eğimli pencereler, dışa daha fazla ışık yansıtarak çevrenin gözlenmesi gerektiği durumlarda gözleri yormadığından tercih edilmektedir. Güneşin etkili olduğu iklimlerde güneş ışınlarının rahatsız edici etkisinden korunmak için kullanılan gölgeleme elemanlarının cephe tasarımını etkilediği gözlenmektedir. Ülkemizde farklı bölgelerde farklı tip evler görülmekte, avlular, saçaklar ve pencerelerde kullanılan kafeslerle yaz aylarında dik gelen güneş ışınlarının rahatsız edici etkilerinin engellendiği görülmektedir.
Tarih boyunca gün ışığının mekanda çeşitli amaçlarla kullanılması ve gelişen teknoloji ile geniş açıklıkların geçilebilmesi mekana daha fazla ışığın alınmasına imkan sağlamış, ışık farklı işlevlerde kullanılabilmiştir. Gün ışığı mimarlıkla yakın ilişki içinde olmuştur. Teknolojinin gelişmesiyle daha geniş açıklıklar geçilmeye başlanmış, daha şeffaf mekanlara imkan verilmiştir. Önceleri doğal ışığın simgesel olarak kullanımı sadece dini mekanlarda görülmektedir. Taşıdığı sembolik anlamlarla mekanda zamansızlık etkisi yaratmış, mekana mistik etkiler yüklemiştir. Sembolik anlamıyla daha çok dini mekanlarda tasarımın bir öğesi olarak kullanılmıştır. Pantheon, kubbesindeki okulüsden gelen ışık ile aydınlanmakta, ekinoks dönemlerinde bu ışık, imparatorun girdiği kapıyı aydınlatmaktadır. Işık, günümüze kadar bir çok anlamda kullanılmış, canlılara varlık veren öz olduğu
düşünülerek ilahi semboller, ışık ile tasvir edilmiştir. Yakın tarihte kütüphanelerde, belediye saraylarında, konutlarda da ışığın mekanda tasarım öğesi olarak kullanımı artmıştır. Işığın mekana anlam kazandırarak kullanımı yanında bilinçsiz bir şekilde her yönden mekana alınıp amaçsız, gölgesiz aydınlatmaların yapıldığı da gözlenmektedir. Louis Kahn’ın mekan-ışık ilişkisi üzerine yaptığı çalışmalarla doğal ışığın mimari mekan kimliğini belirleyen boyutlarına ilişkin uygulamalar yoğunlaşmıştır.
Doğal ışık mekanda kullanılırken hangi amaç ile kullanılacağı, mekana ne kadar ışık alınmak istendiği de düşünülmelidir. Teknolojinin ilerlemesiyle yapılarda açıklıkların artması, farklı etkilerde gün ışığı kullanımına imkan vermekle birlikte bilinçsiz kullanımı mekana her yönden gelen ve göz kamaştıran, mimari kompozisyonda bir değeri olmayan etkilerin ortaya çıkmasına sebep olur.
Günümüzde doğal ışığın kaynağı olan güneşin meydana getirdiği enerjinin doğa için zararlı olan atıklar bulundurmaması, yerel olarak ve karmaşık bir teknoloji gerektirmeden uygulanabilmesi nedeniyle kullanımının arttığı görülmektedir. Güneş enerjisi ısı ve elektrik enerjisi elde etmekte kullanılmakta ve mekanları aydınlatarak elektrik enerjisi tasarrufu sağlamaktadır. Ülkemiz, güneş ışığının etkili olduğu bir coğrafyada yer almaktadır. Doğaya saygılı, ekolojik, alternatif enerji kaynağı olan güneş enerjisinin zamanla kullanımının artması nükleer enerji ve petrole bağımlılığı azaltacaktır.
Mimarların ne tür bina olursa olsun yer, iklim ve yönlerle biçimlenen tasarımlarında gün ışığını önemli bir unsur olarak dikkate almaları gerektiği açıktır. Binada yer alan mekanlarda gerçekleşecek işlevlerin konfor koşullarında gerçekleşebilmesi için gerekli aydınlık düzeyinin sağlanmasında mekanın dışa açılan yüzeyinde tasarlanacak gün ışığını doğrudan ya da dolaylı içeri alacak açıklıkların boyutları, kullanılacak pencere ve kapı boyutları, yöne göre gün ışığının rahatsızlık verecek boyutlarının engellenmesi gibi konuların iyice irdelenmesi gerekmektedir.
Binanın yapıldığı coğrafya, iklim ve topoğrafyanın gün ışığı açısından ele alınması zorunludur. Binanın konumlandığı yön, mekanların bakması gereken yönler olabildiğince irdelenmeli ve gerçekleştirilmeye çalışılmalıdır. İstenmeyen yöne konan mekanlarda gün ışığının rahatsız edici boyutu dikkate alınmalı ve gerekli önlemlerle gün ışığının dolaylı bir biçimde veya kontrollü olarak mekana alınması sağlanmalıdır.
Tasarımlarda opak yüzeylerin dokusu ile bu yüzeylerden yansıyarak ya da kırılarak mekana alınan gün ışığının aydınlık düzeyi, miktarı iyice hesaplanmalı, mekana alınma amacına uygun bir biçimde kullanılmalıdır.
Doğrudan gün ışığının alınmasının gerekmediği mekanlarda ışığın nasıl ve hangi yönden mekana girmesi gerektiği konusu iyice araştırılmalıdır.
Enerjinin efektif kullanımı doğal enerji kaynaklarından yararlanma ve ekolojik denge konularının önem kazandığı günümüzde gün ışığının bina tasarımlarında en önemli faktörlerden biri olarak ele alınmasının gerekliliği açıktır. Gelecekte gün ışığının bina tasarımında çok daha önemli bir yer tutacağı görülmektedir. Gün ışığının sadece işlevsel kullanımlar için hayati önem taşımadığı, aynı zamanda bina ve kullanımı için gerekli ısı, elektrik vb. enerjileri de üretmede daha yoğun bir biçimde kullanılacağı tahmin edilmektedir. Cephelere ve çatıya konan güneş ışığı toplayıcılarının depoladığı enerji yapının gece aydınlatılmasında ve kullanıldığı sürece ısıtılması ya da soğutulmasında kullanılmasının gün geçtikçe yaygınlaştığı görülmektedir.
Bu tez çalışmasında gün ışığının tasarıma ve mekana etkileri incelenen yapılarda açıkça görülmüştür.
KAYNAKLAR
Aksugür, E., 1977. Renk Çeşitlerinin Özellikleri Ayrı İki Işık Kaynağı Altında, Mekanın Algılanan Büyüklüğüne Etkisi, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Altan, İ., 1983. Mimaride Işık Gölge İlişkilerinin Psikolojik Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Ander, G.D., 1995. Daylighting Performance and Design, Van Nostrand Reinhold, New York.
Ando, T., 1990. Materials, Geometry and Nature, Academy Editions, London. Ando, T., 1991. Dormant Lines / Tadao Ando, Darell Wayne Fields, New York Ando, T., 1996. The Colours of Light, T. Heneghan Phaidon Press Inc., London. Ando, T., 2000. Tadao Ando, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Anon., 1971. Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Aniklopedi, Meydan Yayınevi, İstanbul.
Anon., 1998. Arredamento Mimarlık, 09, 104.
Anon., 2000a. Tadao Ando, Çağdaş Dünya Mimarları Dizisi, Boyut Yayın Grubu, İstanbul, 6.
Anon., 2000b. Steven Holl, Çağdaş Dünya Mimarları Dizisi, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Anon., 2002a. Frank Lloyd Wright ve Ev, Boyut Yayın Grubu, İstanbul. Anon., 2002b. Louis I. Kahn ve Tarih, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Arendt, H. 1958. The Human Condition, IL: University of Chicago Press, Chicago, s.34-71.
Arias, Ernesto G., 1993. The Meaning and Use of Housing : International Perspectives, Approaches, and Their Applications , Aldershot, Avebury.
Arnheim, R., 1974. Art and the Visual Perception, A Psychology of the Creative Eye, University of California Press, Berkeley, p.225-264-268-271. Arnheim, R., 1966. Toward a Psychology of Art, University of California Press.,
Berkeley and Los Angeles, p.225.
Arnheim, R., 1976. Vision and Artifact, Springer Pub. Co., England, s.101
Aydınlı, S., 1993. Mimarlıkta Estetik Değerler, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
Bachelard, G. 1964. Poetics of Space, Engl Transl by Maria, Jolas, The Beacon Press, Boston.
Baeza, A. C., 1991. L’Architecture D’Aujord’hui, 274, 90-93.
Baker, G.H., 1989. Le Corbusier An Analysis Of Form, Second Edition, Van Nostrand Reinhold, London.
Balamir,A., 2000. Tadao Ando’nun Japonca Modernizmi, Tadao Ando, 73-75, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Bianchi, F., 1991. L’architettura Della Luce, Ed. Kappa, Roma.
Bianchi, F.E. Pulcini G., 1994. Manuale di Illuminotecnica, Ed. Nuova Italia Scientifica, Roma.
Brownlee, D. B., 1991. Kahn, L., Architecture: Silence and Light, Guggenheim Museum, Konferans bildirisi, s.191
Butterfield, J., 1993. Art of Light and Space, NewYork, p.8-22.
Bayazıt, N., 2004. Tasarlama Kuramları ve Metotları, 1. Baskı, İstanbul: Birsen Yayınevi
Caracristi, Paul J., 1999. The Presence Of Light: A Model for Architecturel Design and Criticism, Master Thesis, Dalhouse University-Daltech, Halifax, Nova Scotia.
Ching, Frank D.K., 2003. Mimarlık Biçim, Mekan ve Düzen, çev. Sevgi Lökçe, Yapı Endüstri Merkezi, İstanbul.
Curtis, W.J.R., 1992. Le Corbusier Ideas And Forms., Phaidon Press Ltd., London. Dağ, A., 2005. Mekansal dizim ve görünür alanın mimari mekan algısına etkisi,
Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Eco, U., 1999. Ortaçağ Estetiğinde Sanat ve Güzellik: Deneme, çev. Kemal Atakay, Can Yayınları, İstanbul.
Eldem, N. 1992. Mekan Örgütlenmesi Dersinden Birkaç Kesit, Arradamento
Dekorasyon, 102-103.
Eldem, S. H., 1987. Türk Evi Osmanlı Dönemi III, Güzel Sanatlar Matbaası A. Ş., İstanbul.
Erkman, B., 1973. Mimaride Etki ve Görsel İdrak İlişkileri, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul, s.18.
Eruzun, C., 1989. Kültürel Süreklilik İçinde Türk Evi, Mimarlık, 68, 89/4.
Erzen, J. N., 2003. Tadao Ando Yeryüzü ve Evren Arasında, Arredamento
Mimarlık, 2003-9, s.43-46.
Fitoz, İ., 2002. Mekan Tasarımında Belirleyici Bir Etken Olarak “Yapay Işık” İçin Aydınlatma Tasarımı Modeli , Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Fontoynont, M., 1999. Daylight Performance of Buildings, James & James (Science Publishers) for the European Commission, London
Füeg, F. and Frey W., 1980. Post-War Modernity in Switzerland, Birkhäuser, Basel Füeg, F., 1980. Mimarinin Temelleri, "Mimari Nedir?" Semineri, İDGS Akademisi,
İstanbul, Kasım 11-14.
Gardiner, S., 1985. Le Corbusier, Afa Yayıncılık A.Ş., İstanbul.
Gombrich, E. H., 1960. Art and Illusion: A Study in the Psycology of Pictorial Representation, Ed. Phaidon Press, London (ed. italiana “Arte e illusione: studio sulla psicologia della rappresentazione pittorica”, Ed. Giulio Einaudi, Torino 1965).
Göker, M., 2006. Mimari Yapılarda Saydamlık ve Mekan Tasarımında Işık Kontrolü, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Gülgönen, İ. 1992, Zen Budizm Bir Yaşama Sanatı, Yol Yayınları, İstanbul, s.43-44-47, 83.
Gür, Ş., 2006. Saydamlık ve Rafael Viñoly, Yapı Dergisi, 291.
Gür, Şengül Ö., 1996. Mekan Örgütlenmesi, Gür Yayıncılık, Trabzon.
Gürer, L., 1992. Görsel Sanat Eğitimi ve mekan-Form, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
Güzer, A., 2000. Çağdaş Dünya Mimarları Dizisi, Boyut Yayın Grubu, İstanbul, s.43.
Güzer, C. A., 2000. Modernizm’in Son Savaşçısı, Tadao Ando, 42, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Hançerlioğlu, O., 1993. Ruhbilim Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul
Hasol, D., 1998. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yapı-Endüstri Merkezi, İstanbul, s.43
Hıtchcock H. R., and Johnson P., 1997. The International Style, WW. Norton&Company, U.S.A., p.23.
Holl, S. 2000, Steven Holl, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Holl, S., Frampton, K., 1995. Hariri & Hariri, Monacelli Press, New York Hoogstad, J., 1990. Space, Time, Motion, Grevenhage, Netherland.
İskender, B., 1995. Geleneksel Türk Evinde Işık Üzerine Bir Deneme, Yüksek
Lisans Tezi, İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi, İstanbul. İzgi, U., 1999. Mimarlıkta Süreç, Yapı-Endüstri Merkezi, İstanbul
Janıceck,M., 1995. Presence of Mall: Mall refit creates spatial elements with and luminares, Lighting Design +Application, September 1995, s.22-25.
Jeodicke J, 1985. "Bir Mimari Mekan Kuramına Giriş" Konferansı, Mimar Sinan Üniversitesi, İ.T.Ü. Mimarlık Mühendislik Fakültesi Matbaası, İstanbul, s.341-344.
Jeodicke, J., 1985. Space and Form in Architecture, Karl Kramer Verlag, Stuttgart Jodidio, P., 1997. New Forms, Architecture in the 1990s, Taschen’s World
Architecture, Taschen.
Jones, F. H., 1989. Arhcitectural Lighting Design, Crisp Pub., Los Altos, Cali, s.43-59.
Kahn L., 1991, Architecture: Silence and Light, London
Kahn, L., 1957. “Order in Architecture”, Perspecta, The Yale Architectural Journel, U.S.A., 89
Kahn, L.I. 1962. The Notebooks and Drawings of Louis I Kahn, Falcon Press, Philadelphia.
Kahn, L.I. 1968. Architecture : Silence and Light Guggenheim Müzesi'nde bir konferanstan. (Brownlee, D.B. (1991), s.127.
Kahn, L.I. 1971, The Room, the Street and Humarı Agreement, bir konuşmadan, Detroit, s.33.
Kahn, L.I. 1974. “Credo”, in Architectural Design, 5, p.280.
Kahn, L.I. 1972. I Love Beginning Uluslararası Dizanyn Konferansı, Aspen, Colorado, Temmuz 19.
Kahvecioğlu, H., 1998. Mimarlıkta İmaj:Mekansal İmajın Oluşumu Ve Yapısı Üzerine Bir Model, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Klee, P., 1956. Das Bildnerische Denken, Ed. Benno Schwabe, Basel (ed. italiana “Teoria della forma e della figurazione”, Ed. Feltrinelli, Milano 1959).
Kortan,E., 1986. 20. yy. Mimarlığına Estetik Açıdan Bakış, ODTÜ, Ankara, s.32 Kostof, S., 1995. A History of Architecture: Settings and Rituais, Oxford University
Ksiazek,,S. 1993. Journal of the Society of Architectural Historians, England, December, 4, p.416-427-429.
Kuban, D. ,1992. Mimarlık Kavramları, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul. Kuban, D., 1973. Mimarlık Kavramları, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık
Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
Kutlu, G.,H., 2001. Çağdaş Mimarlıkta Işık Kullanımı, Ege Mimarlık Dergisi, İzmir, 2001-2, s.13
Küçükdoğu, Mehmet Ş., 1976. İklimsel Konfor ve Aydınlık Seviyesine Bağlı Görsel Konfor Gereksinmeleri Açısından, Pencerelerin Tasarlanmasında Kullanılabilecek Bir Yöntem, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Küçükerman, Ö., 1988. Kendi mekanının arayışı içinde Türk evi,Turkish house in search of spatial identity, çev. Tamer Çelensü, Adair Mill, Turing, İstanbul
Lam, M.C., 1991. Perception and Lighting as Formgivers for Architecture, McGraw-Hill Book Company, New York.
Lampugnani, V.M. 1982. Architecture of the 20th Century in Drawing, Princeton Architectural Pres, New York.
Lefebvre, H. 1991. The Production of Space, Oxford, London
Lechner, N., 1991. Heating, Cooling, Lighting, John Willy & Sons, USA.
Lobell, J., 1979. Between Silence and Light, Sprit in the Architecture of Louis I Kahn, Boston
Masci, M. ve diğ.1998. Percepzione e Comunicazione Visiva, Yüksek Lisans Tezi, Roma Tre, Roma.
Meiss P. V., 1990, Elements of architecture : from form to place, forewords by Kenneth Frampton and Franz Oswald., E & FN Spon, London
Meiss, P., 1991. Elements of Architecture, from Form to Place, Van Nostrand Reinhold, International.
Mıchael,L., 1996. Light : The Shape of Space : Designing With Space and Light, Wiley, Canada.
Millet, Manette, S., 1996. Light Revealing Architecture, Van Nostrand Reinhold , New York.
Niesewand N., 1999. Lighting, Mitchell Beazley , UK
Özdeniz, B. M , 1995. Günışığı Çalgıcısı Üç Mimar, II. Ulusal Aydınlatma
Sempozyumu, Diyarbakır, 8 Ekim 2003 Özkan, S., 2001. Alvaro Siza, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Özmen, R., 2007. 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname, Fikir ve Sanat Eserleri ile Marka ve Patent Mevzuatı, s,521., Seçkin Yayıncılık, Ankara
Özorhon, İ. F. 2002. Mimari Mekan Kimliğini Belirleyen Yönüyle Doğal Işık,
Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Öztürk, B., 1997. Büyük Açıklıklı Yapılarda Çatı Işıklıkları, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, s.24-26.
Pamir, H., 2000. Mimari Tasarımın Kurgularından Işık, XX1, 2, 33-39.
Panofsky, E. 1974. Idea : A Concept in Art Theory, Harper and Row, New York, p.40.
Plummer, H., 2003, Masters Of Light, First Volume: Twentieth-Century Pioneers,
Architecture and Urbanism Extra Edition, November 2003. Ponte, S. D., 1996. Architetture di Luce, Gangemi Editore, Roma.
Prak, N. L., 1968. The Language of Architecture, Mouton, London.
Rapoport, A., 1969. House Form and Culture, Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall.
Rapoport, A., 1977. Human Aspects of Urban Form : Towards a Man-Environment Approach to Urban Form and Design, Pergamon Press, Oxford. Rasmussen, S.E., 1970. Yaşanan Mimari, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık
Fakültesi, İstanbul. Yaşanan mimari / Steen Eiler Rasmussen; çev. Birsen Doruk Baskı İstanbul : İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, 1964
Read, A., 1956. Architecturally speaking : practices of art, architecture, and the everyday.
Rıfat, S., 1998. Kubbe ve Kandil, FOL Dergisi, s.39-40
Robertson, H., 1963. foreword by Robert Atkinson, The principles of architectural composition, London, The Architectural Press, Morgan.
Rossi, L., 2004. La Vetrina Un Architettura tra lo Spazio Urbano e lo Spazio Commerciale, Yüksek Lisans Tezi, Roma Tre, Roma.
Roth, Leland M., 2000. Mimarlığın Öyküsü, çev. Ergün Akça, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Savaş, A., 1995, El Yordamıyla Mimarlık: Paralaks, bilinç, içgüdü ve Steven Holl,
Steven Holl, 27-37, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Schulz, C. N, 1972. Existence, Space and Architecture, Studio Vista, London. Scott, A., 1998. Dimensions of sustainability : architecture form, technology,
environment, culture, E & FN, Spon London.
Slutzky R., Rowe C., 1997. Transparency, Princeton Architectural Pres, New York. Sönmez, Funda U., 2000. Siza Okuma Klavuzu, Alvaro Siza, 32-34, Boyut Yayın
Grubu, İstanbul.
Steele, J., 2001. Architecture Today, Phaidon Press, London.
Steele, J., 2001. Architecture Today-High Tech, Phaidon Press, Los Angeles Steele, J., 2001. Architecture Today-Minimalism, Phaidon Press, Los Angeles, Susani, M., 1998. Işık ve Madde, FOL Dergisi, 9, s.51.
Şahinbaş, E., 1998. Erkut Şahinbaş, Meteksan, Ankara.
Şatır, S., 2005. Yaratıcılık ve tasarım, yaratıcı bir düşünce olarak zihinde tasarlama, İTÜ Araştırma Fonu, İstanbul
Şenbabaoğlu, B., 2004, Understanding Lighting İn Architecture Of Louis I. Kahn,
In Partial Fulfillment Of the Requirements for the Degree Master of
Science, A Thesis presented to the Faculty of the Graduate School University of Missouri-Columbia, Columbia.
Şerefhanoğlu, M., 1974. Türkiye'de yapıların düşey yüzeylerinin güneşlenme durumları, İstanbul
Şerefhanoğlu, M., 1992. Yapıların iç aydınlatmasında gün ışığı ile lamba ışığının temel özellikleri ve ayrımları, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Tanizaki J., 1977. In Praise of Shadows, Leete's Island Books, New Haven, p.15-181
Tansuğ, S., 1991. Çağdaş Türk sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Tanyeli, U. ve Sözen M., 1994. Sanat kavram ve terimleri sözlüğü : resim-heykel-mimarlık, geleneksel Türk sanatları, uygulamalı sanatlar ve genel sanat kavramları, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Tanyeli, U., 2000. Ando, Modernizm ve “Japonizm”, Tadao Ando, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Tanyeli, U., 2002. Steven Holl: Kavramsal Mimarlığın Yeni Ürünleri, Arredamento
Mimarlık, 2002/02, 41-55
Testa, P., 1996. Alvaro Siza, Birkhauser Verlag, Basel.
Thompson, G., 1989. Planning and Design of Library Buildings, Butterworth Architecture Library of Planning and Design
Thurell, S. 1989. The Shadow of a Thought, Doktora Tezi, Stockholm, s.174-177-186-208-210.
Tümer, E. 1988, Louis Kahn, Argos, Aralık, Güneş Yayınları, ss. 116-117.
Tyng, A., 1984. Beginnings : Louis I Kahn's Philosophy of Architecture, Wiley-Interscience, New York, p.129-130-133-137.
Uz, F., 1999. Mimarlıkta Zamansızlık, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Üçüncü, G., 1995. Günışığı Kullanımı Açısından Le Corbusier, Alvar Aalto ve Tadao Ando Arasındaki Benzerlikler ve Farklılıklar, Yüksek Lisans
Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
Ülgüray, D. 2000. Tüm Zamanların Mimarı Olarak Alvaro Siza, Alvaro Siza, 63, Boyut Yayın Grubu, İstanbul.
Ünver, R., 1985. Yapıların içinde ışık-renk ilişkisi, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Ünver, R., 1985. Yapıların İçinde Işık-Renk İlişkisi, Doktora Tezi, Yıldız Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Venturi, R. 1977. Complexity and Contradiction in Architecture, The Museum of Modern Art, New York, p.122.
Weston,R., 1995. Alvar Aalto, Phaidon Press Limited, London.
Wrigh, F. L., 1970. The Natural House, New York, Arredamento Dekorasyon, 1990/17, s.108-110.
Yamamoto, T., 1995, Çağdag Mimarlar 1, Tadao Ando, 9-15, YEM Yayın, İstanbul Yıldız,G., 1995. Doğal Işığın Mimari Mekanı Biçimlendirmesi ve Anlam Boyutu
Üzerine : (Louis I Kahn ve Tadao Ando), Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Yücel, A., 1981. Mimarlıkta Biçim ve Mekanın Dilsel Yorumu Üzerine, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
Zevi, B. , Giedion 1975. Architecture As Space, Ed Horizont, New York, p.22-32. Zevi, B., Giedion 1981. The Modern Language of Architecture, Van Nostrand
Reinhold, New York, p.139-156. http:// caad.arch.ethz.ch http:// www.architecture.mit.edu www.anxo.org architectook.net http://architect.architecture.sk http:// www.culturageneral.net http:// www.nedir.antoloji.com
http:// www.oprf.com/unity/tour/index.html http:// www.sts.bwk.tue.nl