Yapılan çalışmada kırsal ve kentsel bölgede yaşayan öğrencilerin çevre ve akademik risk almaya yönelik görüşleri araştırılmıştır Gerçekte çevre sorunlarının temelini insanların değer yargıları, yaşam biçimleri ve edinmiş oldukları tutumlar oluşturmaktadır. Kırsal bölgede yaşayan öğrenciler bulundukları çevre itibari nedeniyle doğa ile iç içe bulunma fırsatına sahip bireyler olmaktadırlar. Bu nedenle doğayı tanıma, doğanın sunduğu fırsatlara şahit olmaları onları çevreye karşı daha duyarlı bireyler haline getirmiştir. Kimi aile tarımdan geçimini sağlarken bunu yaşayarak gören birey doğaya bir zarar vermesinin kendi yaşamına zarar vereceğini daha kolay kavramaktadır. Kentsel bölgede yaşamış, büyümüş bireylerde ise doğayla ilgili yaşama biraz daha uzak olduklarından çevrenin, doğanın önemi teorikte bilinip, pratikte çok büyük anlam ifade edecek şekilde zihinlerinde şekillenmemiştir. Çevre bilincinin öğrencilerde gelişmesi aileden başlayıp hayat boyunca süregelen bir süreçtir. Aileden çevre ile ilgili alınan temel bilgiler bireyin hayatı boyunca şekillenecek olan çevre tutumunun temelini oluşturmaktadır. Okul çağına gelen bireylerde ise öğretmenlerin rolü büyük önem taşımakla birlikte arkadaşların etkisi de azımsanmayacak kadar büyüktür. Bu nedenle, çevre sorunlarının önüne geçilmesinde bireylerin doğaya bakış açısını değiştirecek ve çevreye karşı tutumlarını biçimlendirecek nitelikli bir eğitim büyük önem taşımaktadır. Ailede ve okullarda çevre ve doğa sevgisi sadece sözel ifade olarak değil, uygulama ve örnek davranış sergileme şeklinde ebeveyn ve öğretmenler tarafından aşılanmalıdır. Bireylerin doğaya çıkması, doğayı tanıması, verilecek
zararlar durumunda oluşabilecek sonuçları görerek olayın içine girerek anlamalıdır. Okullarda çevre ile ilgili projeler düzenlenmeli, doğa gezileri yapılmalı, ağaç dikme etkinlikleriyle öğrencilerin ağacın gelişme evresini gözlemlemelerine olanak verilmeli ve bir ağacın ne aşamalar ve emeklerle var olduğunu anlaması sağlanmalıdır. Geri dönüşüm konusunun önemi açıklanmalı, hem ailede hem okulda doğada yaşayan tüm canlılara saygı duyulması gerektiği konusunda bilinç oluşturmaları sağlanmalıdır. Bireylere çevreyi koruma ve çevreye duyarlı olma konusunda zengin bir çevresel bilinç inşa edilmelidir.
Akademik risk alma becerisi konusunda öğrencileri etkileyen faktörlerin başında sınıf ortamı ve öğretmenler gelmektedir. Öğrenciler sınıf ortamında kendilerini duygusal anlamda güvende hissettiklerinde akademik risk alma konusunda daha cesaretli davranmaktadırlar. Bu konuda akran etkisi de azımsanmayacak kadar çoktur. Öğrenciler sınıfta anlamadığı bir nokta ve merak ettiği bir konu ile ilgi soru soracağında arkadaşlarının dalga geçip geçmeyeceği konusunda endişe etmektedirler. Bunu göz ardı edenler ikinci aşama olarak öğretmeninin tepkisinden ya da eleştirisinden çekinmektedirler. Tabi ki akademik risk alma becerisi soru sormakla sınırlı değildir. Motivasyon ile ilgili yapılan çalışmalar göstermiştir ki; Motivasyonu yüksek öğrenciler problemleri çözme konusunda daha istekli olurlar, kendilerinden beklenen çalışmaları daha istekli ve kararlı yaparlar. Ancak motivasyonu düşük öğrenciler ders çalışmak istemezler ve ders dışı etkinliklere yönelim gösterirler ( Akbaba,2006). Bu doğrultuda aileler ve öğretmenler öğrencileri başarısızlık durumlarında motive edici şekilde davranmalılardır. Öğrencinin zor işlemleri tercih etme eğilimi, başarısızlık sonrası toparlanma eğilimi, olumsuzluk eğilimi, sınıf ortamında yüksek motivasyon ve problem çözme becerisi, öğrenme sürecinden zevk alma, başarısızlık ihtimali olsa bile sınıf ortamındaki etkinliklere katılma isteği de öğrencilerin akademik risk alma becerisindeki önemli kriterlerdir. Bu anlamda yapılan görüşmelerden elde edilen sonuçlar da göstermiştir ki öğrencilerin önceki öğrenmeleri, sınıf ortamındaki akranlarına ve öğretmenlerine duyduğu güven ortamı akademik risk alma becerilerini etkilemektedir. Bu nedenle öğretmenlerin sınıf ortamında öğrencileri güvende hissettirerek soru sormalarına uygun ortam oluşturmaları , öğrencilere
hedefe ulaşabilecekleri kadar ödev ve yetiştirebilecekleri kadar süre verilmesi önemlidir.
Yapılan araştırmalara bakıldığında öğrencilerin sosyal performans gerektiren durumlardan kaçınması ve güvenlik sağlayıcı davranışlar arama çabasına girmesi, bir başka deyişle, olumsuz değerlendirilme korkusu yaşayan bireylerin yaptıkları eylemlerin zararlı sonuçlarını kaldıramayacaklarından veya motivasyonlarını düşüreceğinden, özgüvenlerini zedeleyebileceğinden ötürü, bu eylemleri gerçekleştirme riskini almak istememeleri sınıf ortamında akademik risk almaktan kaçınmalarına neden olabilmektedir. Akademik risk alma becerisi yüksek öğrencilerin başarısızlık sonrası olumsuzluk eğiliminin ve öğrenilmiş çaresizlik duygularının düşük olduğu çalışmalarda çıkan sonuçlarda görülmektedir.(Esen , Kıran , 2005; Neihart ,2010).
Bunun yanı sıra aile ve rehberlik birimlerine de iş düşmektedir. Aile ortamında kendini ifade edebilen bireyler sınıf ortamında da bu özgüvenle daha etkin olmaktadırlar. Sınıf içi etkinliklere katılmaya daha istekli olmaktadırlar. Kırsal bölgede büyümüş bireylerin akademik risk alma konusunda kentsel bölgede büyümüş bireylere göre daha pasif kalmaktadırlar. Bu bölgelerde öğretmenlerin yapacakları çalışmalar ile sınıf ortamını hazırlayarak akademik risk alma becerisi yüksek bireyler yetiştirilebilir.
KAYNAKLAR
Akbaba, S.(2006) .Eğitimde motivasyon. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi 13, http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunikkefd/article/viewFile/1021004106/1021003930 adresinden erişilmiştir.
Akça, B. (2017). Ortaokul öğrencilerinin fene yönelik zihinsel risk alma davranışları ile
fen kaygıları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi).
https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Aktay ,S. ,Gökçe, N. ,Kaya,E. & Özden,M.(2007).İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları.Elementary Education Online, 6(3),452-468.
Aslan,O., Sağır, Ş.,& Canaran, A. (2008). Çevre tutum ölçeği uyarlanması ve ilköğretim
öğrencilerinin çevre tutumlarının belirlenmesi . Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi
Dergisi sayı:25
Atasoy, E.& Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi,10(1),105-122. https://www.pegem.net/dosyalar/dokuman/130913-20120402164056-105-122.pdf adresinden erişilmiştir.
Avcı , E. & Özenir, Ö. (2016) Ortaokul öğrencilerinin matematik odaklı akademik risk
alma davranışlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education.(2).
Beghetto, R. A. (2009). Correlates of intellectual risk taking in elementary school science. Journal of Research in Science Teaching, 46(2)
Bilen, K., Çokadar, H. & Gezer, K. (2006). Lise öğrencilerinin çevreye yönelik
Fakültesi Buldan Sempozyumu‟nda sunulmuş bildiri Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
http://buldansempozyumu. pau.edu.tr/kitap/2.oturum/3.pdf adresinden erişilmiştir.
Bogdan, R. C. & Biklen, S. K. (2003). Qualitative research for education an introduction
to theories and methods (4th ed.). New York: Pearson Education.
(https://apps.lis.illinois.edu/wiki/download/attachments/4366000/Field+notes.pdf adresinden erişilmiştir.
Büyükşahin, Y.(2013). Kırsal ve kentsel bölgelerde yaşayan ilkokul öğrencilerinin günlük
bilim kavramlarına ilişkin farkındalık düzeylerinin karşılaştırılması.(Yüksek lisans
tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Clifford, M. M. (1988). Failure tolerance and academic risk taking in ten-to twelve-year-
old students. British Journal of Educational Psychology.
Clifford, M. M. & Chou, F. (1991). Effects of payoff and task context on academic risk
taking. Journal of Educational Psychology.
Çabuk, B., Karacaoğlu C., (2003). Üniversite öğrencilerinin çevre duyarlılıklarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi ,cilt:36 sayı:1- 2
Çakır, E.& Yaman, S. (2017). Fen bilimleri dersinde ters yüz sınıf uygulamalarının
öğrencilerin fen başarıları ve zihinsel risk alma becerilerine etkisi. Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi. Cilt :5 Sayı:2
http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423870064.pdf adresinden erişilmiştir.
Çepni, S. (2007). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. (Genişletilmiş 3. Baskı), Trabzon: Celepler Matbaacılık.
Çetin, B.,İlhan,M.,Sünkür, M. & Yılmaz ,F.(2013).Ders çalışma becerileri ile akademik risk alma arasındaki ilişkinin kanonik korelasyon ile incelenmesi .Eğitim Bilimleri
Araştırma Dergisi Uluslararası E-Dergi Cilt:3 Sayı:2
Çetin,B.,İlhan,M.& Yılmaz,F.(2014). Olumsuz değerlendirilme korkusu ve akademik risk alma arasındaki ilişkinin kanonik korelasyonla incelenmesi . Kuram ve
Uygulamada Eğitim Bilimleri • Educational Sciences: Theory & Practice • 14(1) •
http://www.kuyeb.com/pdf/tr/6f219228fc96fe299a3c4e15dc369e32tintr.pdf sayfasından erişilmiştir.
Çevre Müsteşarlığı (1990). Türkiye Çevre Eğitim ve Öğretimi Ulusal Çevre Stratejisi ve
Uygulama Planları Semineri, Ankara.
Daban, Ş., Kahyaoğlu, M. & Yangın, S. (2008). İlköğretim öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 11, 42- 52 http://zgefdergi.com/Makaleler/937681652_11_04_Kahyaoglu-Daban- Yangin.pdf adresinden erişilmiştir.
Dımışkı, E. & Ünal, S. (1999). UNESCO-UNEP himayesinde çevre eğitiminin gelişimi ve Türkiye‟de ortaöğretim çevre eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi 16-17, 142-154 http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/199917SEVİL adresinden erişilmiştir.
Erder, F. (2012). Algı ve sanatsal algı. Başkent Üniversitesi. http://www.gsf.baskent.edu.tr/duyuru/1ALGI adresinden erişilmiştir.
Erol, G. H., & Gezer, K. (2006). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarına çevreye ve çevre sorunlarına yönelik tutumları, International Journal of Environmental and Science
Education, 1(1), 65 –77. http://www.ijese.com/Erol_Gezer.pdf adresinden
erişilmiştir.
Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır?, Çevre
ve İnsan Dergisi, (65/66). http://yunus.hacettepe.edu.tr/~serten/makaleler/cevre.pdf
adresinden erişilmiştir.
Erten, S. (2005) Okul öncesi öğretmen adaylarında çevre dostu davranışların araştırılması
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28
Esa N. (2010). Environmental knowlewgde,attitude and practices of student teachers. International Research in Geographical and Environmental Education.
Esen Kıran, B. (2005). Ergenlerde risk alma davranışı ile akademik başarının incelenmesi.
Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (29), 8-13.
Fraenkel, J. R. & Wallen, N. E. (2008). How to desingn and evoluate research ın
education. Şehir:Mc Grow Hill.
Gümüş, E. (2006). Ülkeler coğrafyası. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. http://w2. anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2291/unite06.pdf adresinden erişilmiştir.
Güven, E. (2013). Çevre sorunlarına yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi ve öğretmen
adaylarının tutumlarının belirlenmesi.Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty.33(2).
House, D. J. (2002). An investigation of the effects of gender and academic self-efficacy on
academic risk-taking for adolescent students. UMI ProQuest Digital Dissertations.
Umi Number: 3066174.
İlhan M., Çetin B., Öner-Sünkür, M. & Yılmaz F. (2013). Ders çalışma becerileri ile akademik risk alma arasındaki ilişkinin kanonik korelasyon ile incelenmesi. Eğitim
Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3(2), 125-126 http://ebad-jesr.com/english/
images/MAKALE_ARSIV/C3_S2makaleler/3.2.08.pdf adresinden erişilmiştir. Kahyaoğlu, M. , Daban, Ş., & Yangın, S. (2008). İlköğretim öğretmen adaylarının
çevreye yönelik tutumları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi
Dergisi 11: 42-52.
Kesicioğlu, S.& Alisinanoğlu, F.(2009). 60-72 aylık çocukların çevreye karşı tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
Dergisi Cilt 10, Sayı 3, Sayfa 37-48
Konu, M. & Gül, Ş. (2017), Biyoloji dersinde yaşam temelli probleme dayalı öğretim
uygulamalarının tutum, motivasyon ve problem çözme becerilerine etkisi.Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt :14-1 Sayı:27
Korkmaz H., Kaptan F., (2002). Fen eğitiminde proje tabanlı öğrenme yaklaşımının ilköğretim öğrencilerinin akademik başarı, akademik benlik kavramı ve çalışma sürelerine etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 22: 91-97
Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Malkoç, H.(2011). Sınıf öğretmeni adaylarının çevre sorunlarına yönelik tutumlarının ve
bilişsel farkındalık becerilerinin incelenmesi ( Yüksek Lisans Tezi) https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden erişilmiştir.
Neihart, M. (2010). Systematic risk-taking. Roeper Review, 21(4), 289-292.
Oğuz, D., Çakcı I., & Kavas, S. (2011). "Yüksek öğretimde öğrencilerin çevre bilinci." Turkish Journal of Forestry| Türkiye Ormancılık Dergisi 12.1 34-39.
Özoğlu, S. Ç. (1993). “Yaygın Eğitim Düzeyinde Çevre İçin Eğitim,” Çevre Eğitimi, Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, 65-80 , Ankara.
Patton, M.Q. (1997). How to use qualitative methods in evaluation. Newbury park, CA: SAGE Publications.
Sadık F., Çakan H.(2010), Biyoloji bölümü öğrencilerinin çevre bilgisi ve çevre
sorunlarına yönelik tutum düzeyleri. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt:19
Sayı :1
Sencer, M. (1989). Toplumbilimlerinde yöntem. İstanbul: Beta Basım.
Strum, I. S. (1971). The relationship of creativity and academic risk-taking among fifth
graders: Final report. ERIC Document Reproduction Service No: ED046212.
Şenyurt, A., Temel, A. B. & Özkahraman, Ş., (2011) “Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Konulara Duyarlılıklarının İncelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(1), (8-15).
Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). İçerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayıncılık
Tay, B., Özkan, D. & Akyürek Tay, B. (2009). The effect of academic risk taking levels on
the problem solving ability of gifted students. Procedia Social and Behavioral
Sciences, 1 (1), 1099-1104.
Uzun, N.(2007). Ortaöğretim öğrencilerinin çevreye yönelik bilgi ve tutumları üzerine bir
çalışma.(Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
Uzun., N. & Sağlam. N.(2007).Ortaöğretim öğrencilerinin çevreye yönelik bilgi ve tutumlarına “çevre ve insan” dersi ile gönüllü çevre kuruluşlarının etkisi. Hacettepe
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (H. U. Journal of Education) 33: 210-218.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (6.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık
EKLER
Ek.1.Çevre Formu
DavranıĢsal boyut
Alışveriş yaparken depozitolu ürünler almaya özen gösterir misiniz? - Neden?
Herhangi bir ağaç dikme etkinliğine katıldınız mı?
Okulunuzda çevre ile ilgili bir etkinlik düzenlenirse gönüllü olarak katılmak ister misiniz?
Evinizdeki çöpleri çeşitlerine göre ayrıştırıyor musunuz?
Aldığınız sebze-meyvelerin organik olmasına dikkat eder misiniz? - Neden?
Doğa hakkında bildiklerinizi başkalarıyla paylaşmaktan hoşlanır mısınız?
Küçükken doğaya karşı yaptığınız yanlış davranışlar karşısında anne- babalarınızın tepkileri, nasıl oldu?
Duygusal boyut
Bahçenizde çim yerine nane, kekik vb. bitkiler ekmek hoşunuza gider mi?
Çevrenizde bulunan küçük çocukların çevreye ve sokak hayvanlarına karşı tutumları konusunda ne düşünüyorsunuz?
Üye olduğunuz bir doğa topluluğu var mı?
Küçükken doğaya karşı yaptığınız yanlış davranışlar karşısında anne- babalarınızın öğretileri nasıl oldu?
Duygusal boyut +
Bilgi boyutu
Evinize alacağınız makinaların, elektronik aletlerin tasarruflu olması sizce önemli mi? -Neden?
Bilgi boyutu
Sizce insanların yaşayacakları konutlar nereye yapılmalıdır? -Neden? Okulunuzun etrafındaki ya da bahçenizdeki ağaçları tanıyor musunuz? Sizce hava, su ve toprak tükenir mi?
Tarımda kullanılan böcek ilaçlarının sizce doğaya etkisi nedir? Çevre sorunlarının olduğunu düşünüyor musunuz? -Varsa bunlara çözüm önerileriniz var mı?
Nükleer santraller, hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce doğaya etkileri nelerdir?
Hidroelektrik santralleri hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce doğaya etkileri nelerdir?
Ek.2.Akademik Risk Alma Formu
Güç iĢlemleri tercih etme eğilimi
Zor olan okul ödevlerini mi, kolay olan ödevlerimi yapmayı daha eğlenceli bulursunuz?
Okulda saçma olduğunu düşündüğünüz bir soruyu sorar mısınız? -Neden? -Nasıl davranmayı tercih edersiniz? (yanlış yapmayı veya tahminde bulunmayı mı tercih edersiniz?)
Bilmediğiniz bir konu hakkında sınıfta çalışma yapılırken yanlış yapma ihtimaliniz olsa da etkinliğe katılmak ister misiniz? Yapmanız gereken birkaç tane ödevi yapmak ve zamanında yetiştirmek konusunda başarılı mısınız?
Zor bir problemle karşılaşınca uğraşır mısınız yoksa çözmekten vazgeçmeyi mi seçersiniz?
Zor bir problemle karşılaştığınızda yapamayacağınız konusunda kaygı duyar mısınız?
BaĢarısızlık sonrası toparlanma eğilimi
Konu anlatılırken anlamadığınız kısımları öğretmeninize sorar mısınız? BaĢarısızlık sonrası toparlanma eğilimi + BaĢarısızlık sonrası olumsuzluk eğilimi
Okul çalışmalarınızda hedefler belirler misiniz? -Belirlediğiniz hedeflere ulaşamayınca ne hissedersiniz?
Eğer düşük bir not alırsanız bu sizi daha çok çalışmak için tetikler mi yoksa pes mi edersiniz?
Okul çalışmalarınızda başarısız olursanız bunu ailenizle paylaşır mısınız?
Okulda başarısız olduğunuzda neler hissedersiniz? Okulda bir soruya yanlış cevap verdiğinizde nasıl hissediyorsunuz?
Daha önce başaramadığınız bir durumu, karşılaştığınız diğer durumlara da geneller misiniz?
BaĢarısızlık sonrası olumsuzluk eğilimi
Grup çalışmaları mı bireysel çalışmalar mı sizi daha mutlu eder? -Neden?