AB muhasebe veri ağı (FADN) sisteminin özellikleri ve nasıl işlediği incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda, FADN sisteminin, kendine has özellikleri, özellikleri, çevresi, belli bir organizasyon şeması, işleyişi ve hukuki düzenlemeleri olan kapsamlı bir sistem olduğudur. Bu sistem hata kabul etmeyen, yapılan işlemlerin birkaç yoldan denetlenmesini sağlayıp hatayı dışa vuran ve kendi içerisinde, bitkisel ve bölgesel düzeyde yapılan bütün standart sonuçların karşılaştırılması oldukça kolay olan bir sistemdir.
FADN sistemi, Konya ili Çumra ilçesinde 2007 yılı üretim döneminde mısır üretimi yapılan tarım işletmeleri üzerine uygulanmıştır. Đşletmelerin yapıları, tipleri ve gelirleri ortaya konularak değerlendirmeler yapılmıştır.
Ekonomik büyüklüklere göre işletmelerin AB muhasebe veri ağı (FADN) sistemine göre sınıflandırılmasında 4 grup belirlenmiştir. I. Grup çok küçük işletmeler (0-< 4 ESU), II. Grup küçük işletmeler (4–<8 ESU), III. Grup orta küçük işletmeler (8– <16 ESU) ve IV. Grup orta büyük işletmeler (16–<40 ESU) şeklindedir. Bu sınıflamada yıllık gelir miktarları esas alınarak yapılmaktadır. Araştırma bölgesinde, büyük ve çok büyük işleme sınıfı bulunmamaktadır.
Ekonomik büyüklük olarak 16-<40 ESU değerine sahip orta büyük işletmeler tüm işletmeler içerisinde %65,65’lik orana sahiptir. Bunu sırasıyla %25,48 ile 8-<16 ESU değerine sahip orta küçük işletmeler, %6,27 ile 4-<8 ESU değerine sahip küçük işletmeler ve %2,58 ile 0-<4 ESU değerine sahip çok küçük işletmeler takip etmekte olup incelenen işletmelerin geneli orta küçük ve orta büyük seviyesindedir.
Đncelenen 67 adet işletmenin 29’u tahıl işletmesi, 5’i ihtisaslaşmış kök bitkileri yetiştiriciliği ve 33’ü de tahıllar ve kök bitkileri karışımı yetiştiricilik yapmaktadır.
Bitkisel ürünler içinde en yüksek brüt üretim değerine sahip ürün, şekerpancarıdır. Bunu danelik mısır, kuru fasulye ve buğday izlemektedir. Brüt üretim
değeri her ne kadar en yüksek şekerpancarı olsa da, buğday ekim alanı itibariyle ilk sırayı almaktadır. Buğdayı mısır takip etmekte olup tahılların toplam ekim oranı %63,80‘e ulaşmaktadır. Şekerpancarının 3. sırada yer almasında şekerpancarına uygulanan kota etkili olduğu kadar, mısır bitkisinin alternatif bir yetiştiricilik olarak yaygınlaşmasının da etkisi vardır.
Đşletmeler büyüdükçe bina, makine yatırımı artırmakta ve bu da yüksek amortismana sebep olmaktadır. Birim miktardan elde edilen üretim miktarı artmasına karşılık işletme giderleri de artmaktadır. Eldeki imkanları optimum derecede verimli kullanan işletmeler her zaman daha çok gelir elde etmektedirler.
Đşletmelerde en fazla gideri gübre, sulama ve yakıt oluşturmaktadır. Özellikle bu üç kalem en verimli hale getirilirse işletmelerin gelir düzeyleri artacaktır. Đşletmelerin ekonomik büyüklüğü arttıkça işletme başına düşen kullanılabilir arazi genişliği de artmaktadır. Ekonomik büyüklük grupları itibariyle ortalama işletme arazisinin büyük bir bölümü mülk araziden oluşurken, ekonomik büyüklük arttıkça, ortakçılık ve kiracılık şeklinde de arazi tasarruf biçiminin aldığı pay artmaktadır.
Đncelenen işletmelerde büyüklük grupları itibariyle nüfus varlığında fazla bir değişiklik görülmemekle birlikte, işgücü varlığının işletme büyüdükçe arttığı saptanmıştır.
Kırsal kesimlerde bulunan tarım işletmelerinde çiftçi ailelerin eğitim düzeyi genel olarak düşük seviyededir. Bu nedenle kırsal kesimde eğitime daha fazla teşvik edici çalışmalar yapılmalıdır.
FADN sisteminin Türkiye’de başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için, bir takım düzenlemelerin yapılması gerekmektir. FADN sistemi içinde bir takım zorluklar olmakla birlikte, Türkiye’de uygulanabilirliğinde de birçok zorluklar bulunmaktadır. Bu nedenle, Türkiye’de FADN sisteminin uygulamaya geçilmesinden önce, veri temini konusu ile birlikte tarım işletmesi kurumlarının geliştirilmesi ve standartlaştırılması gerekmektedir. Zira, Türkiye'de makro ve mikro düzeyde veri ve bilgiler bulunmamaktadır. Özellikle işletme düzeyinde, işletmelerin yapısı ve faaliyet sonuçlarını ortaya koyan kapsamlı çalışmalar yoktur.
FADN sistemi oldukça karışık bir sistemdir. Dolayısıyla çiftçilerin bu sistem dahilinde kayıtlarını tutabilmeleri şimdilik mümkün görünmemektedir. Ancak çiftçilere yaptıkları bütün işlemleri kolayca kayıt altına alabilecekleri kayıt defterleri hazırlanmalı ve eğitime tabii tutulup temel düzeyde kayıt tutma ilkeleri öğretilmelidir. Gerekirse tarım ilçe müdürlüklerinde çitçi kayıtlarını tutacak birimler oluşturulmalıdır.
Tarım işletmelerinin bu sisteme girmekte çekingenlikleri vardır. Her ne kadar bu sistem gönüllülük esasına dayansa ve bir miktar ücret verilse de sistemin yaygınlaşması için yeterli gelmemektedir. Bu nedenle örnek işletmelerin seçilmesi aşamasında mutlaka gönüllü katılıma önem verilmeli ve işletmelerden elde edilen veriler karşılığında, işletmeleri kayıt tutmaya teşvik edecek bir ödemenin (veya sübvansiyon vb) yapılması gerekmektedir. Örnek olarak sistemde yer alan bir tarım işletmesinden elde edilen eksiksiz, sağlıklı ve güvenilir veriler için belirli bir ödeme yapılması, işletmeleri kayıt tutmaya teşvik edecektir.
Çiftçiler vergilerinin artacağını düşünmekte ve gerçek beyan vermemektedirler. Her ne kadar verilerin gizli tutulacağı söylense de Türkiye’de geçmişte yaşanan olumsuzlukların izlerinin silinmemiş olmasından dolayı bir güvensizlik vardır. Verilerin gizli tutulduğunda işletme sahiplerinin ikna edilmesi veri sağlama açısından bir kolaylık taşıyacaktır.
FADN ile bir tarım işletmesinde çalışan işgücünün toplam çalışma saatleri üzerinden hareket edilmektedir. Ancak, genellikle anket yolu ile verilerin toplandığı bir sistem olan FADN'de işgüçlerinin çalışma saatlerini doğru olarak belirleyebilmek sorun meydana getirmektedir. Ayrıca bir tarım işletmesinde işgücünü oluşturan kişiler cinsiyet ve yaş grupları itibariyle farklılık göstermektedir.
Tarım işletmelerinin çoğunlukla eğitim düzeyinin düşük olması veri toplamadaki en büyük güçlüklerden birisidir. Çiftçinin kendi envanteri hakkında gerçek bilgiye sahip olmaması neticesinde sorulara cevap verememekte hesaplarını kayıt altında tutmamaktadır.
FADN' nın örnekleme, veri toplama ve veri işleme metodolojisi çok ayrıntılı bir şekilde belirlenmiştir. Böylesine teknik ve kapsamlı bir konuda Ziraat Fakülteleri ve özelde Tarım Ekonomisi Bölümü uzmanlarıyla kapsamlı bir işbirliği yapılmalıdır.
Bu sistemin Türkiye açısından geçerli ve uygun olabilmesi için bir takım düzenlemelerin yapılması gerekmekledir. Mevcut durumda Türkiye açısından bu sistemin ne denli uygun olduğu tartışmaya açık bir konu olarak görülse de çalışmadan elde edilen sonuca göre Türkiye’de tarımsal muhasebe sisteminde FADN sistemine geçilmelidir. Bu sisteme geçişte başlangıç olarak bir takım ön hazırlıkların yapılması, kalifiye elemanların yetiştirilip istihdam edilmesi, işletmelerin ekonomik açıdan sınıflandırılmasına imkan verecek verilerin toplanması ve bunun yetkili kuruluşlar tarafından özendirilmesi yararlı olacaktır.
Bütün bu özellikler dikkate alınınca, Türkiye'de doğrudan FADN sisteminin uygulanması oldukça güç görünmektedir. FADN sistemi yerine daha basit bir veri sisteminin uygulanmasından söz edilebilir. Ancak oluşturulacak veri sisteminin uygulama zorluklarını en aza indirmek amacıyla, FADN sistemine bir alt yapı niteliği taşıyacak şekilde oluşturulması daha uygun olabilir. Bu şekilde oluşturulacak basit bir veri sistemi zaman içerisinde geliştirilerek daha sağlıklı bir biçimde FADN'nın uygulanmasına geçilebilir.
Đşletme bazında veri toplama işlemi, tarım ekonomisi bölümlerinin verecekleri eğitimle muhasebeci olarak görevlendirilecek bölüm mezunlarınca gerçekleştirilebilir. Bu sayede hem çiftçiden veri toplamada bilgileri daha güvenilir sağlanabilecek, hem de Ziraat Mühendislerine istihdam olanağı sağlanabilir.
Ülkemizde bu sistemin oluşturulması yalnızca AB'ne uyum açısından değil özellikle uygulanan tarım politikalarına yön vermek, tarımsal yapının genel durumunu ortaya koymak ve yapılan bilimsel araştırmalara ışık tutmak açısından doğru ve güvenilir veri desteğini sağlamış olacaktır.
Türkiye’de tarımsal faaliyetlerin gelişiminin ve değişiminin takip edebilmesi, bölgesel ve ülkesel bazda tarım politikasına yön verebilmesi bakımından tarımsal işletmelerin ekonomik yapılarını ortaya koyacak, işletmelerin analizini sağlayacak ve işletmelerin başarı ölçütlerini karşılaştırabilecek bir sistem olan AB muhasebe veri ağı (FADN) sistemini kullanılabilmelidir.