Son Cemaat Yeri Uygulamaları

Konya Klasik Dönem Osmanlı Camilerinde son cemaat uygulamaları Hasan Paşa, Piri Mehmet Paşa, Doğanhisar Ulu, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafettin camilerinde görülmektedir.

Doğanhisar Ulu Cami dışında bütün camilerin taşıyıcı sisteminde sütunlar kullanılmıştır. Sütunlar genellikle birbirine ve kuzey duvarına sivri kemerler ile bağlanmasıyla bölümlere ayrılmıştır. Hasan Paşa, Piri Mehmet Paşa, Lala Mustafa Paşa camilerinin son cemaat yeri üç bölümlüdür. Karapınar Sultan Selim Cami beş, Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinde ise yedi bölümlüdür. Son cemaat yerlerinin yan kısımları Piri Mehmet Paşa, Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinde kapalıdır. Diğer mevcut camilerde yanlar açık olup, revak şeklinde uygulanmıştır.

Son cemaat yerlerinde giriş kısmı vurgulaması amacıyla ortadaki bölümün örtüsünün bazı yapılarda yüksek tutulduğu görülmektedir. Hasan Paşa, Konya Sultan

125 Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerini örnek verebiliriz. Ayrıca Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim (Selimiye) ve Lala Mustafa Paşa camilerinde son cemaat yerleri giriş kısmı hariç yapıdan bir iki basamak yüksekte tutulmuştur.

Doğanhisar Ulu caminde revak biçimindeki son cemaat yeri ahşap direkleri ve ahşap tavan örtü sistemi ile diğer camilerden farklılık göstermektedir.

Klasik Osmanlı camilerinin son cemaat yerlerinde özellikle pencere, mihrabiye uygulaması aranmaktadır. Son cemaat yerinde görülen bu uygulama Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim (Selimiye) ve Şerafeddin camilerinde görülmektedir. Bu tarz uygulamaları dönemin birçok camisinde görmekteyiz. Şerafeddin Camisinde mihrabiye uygulaması diğerlerinden farklılık gösterir. Mihrabiyelerin niş kısmında pencere bulunmaktadır.

Son cemaat yerleri kubbe ve tonozlarla örtülüdür. Hasan Paşa, Konya Sultan Selim gibi bazı camilerinin son cemaat yerini örten üst örtü ve elemanlarında kalemişi süslemeler bulunmaktadır.

3.4.8. Avlu

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde revaksız avlu Hasan Paşa, Hacı Mehmetli, Muallimhane, Doğanhisar Ulu, Karapınar Sultan Selim, Ilgın Lala Mustafa Paşa camilerinde görülmektedir.

Karapınar Sultan Selim ve Lala Mustafa Paşa camileri bir külliye içerisinde yer aldığı için zaten bir avlu ile çevrilmiştir. Hacı Mehmetli Cami sonradan avlu duvarı içerisine alınmıştır. Genellikle avlularda birden fazla giriş vardır. Ayrıca Hacı Mehmetli ve Doğanhisar Ulu camileri dışında mevcut yapıların avlularında şadırvan bulunmaktadır.

3.4.9. Minareler

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde Ağalar ve Yağmapınar mescitleri dışında bütün camilerde minare bulunmaktadır. Genellikle taş malzeme ile

126 yapılan minareler, Piri Mehmet Paşa ve Doğanhisar Ulu camilerinde tuğla ile birlikte kullanılmıştır. Doğanhisar Ulu Cami minaresinde almaşık örgü sistemi görülmektedir. Piri Mehmet Paşa Cami minaresi ise kaidesi taş olup gövde kısmı tuğladır. Hacı Mehmetli ve Doğanhisar Çarşı camilerinin minareleri sıva ile kaplandığı için malzemelerini bilemiyoruz.

Genel olarak minareler yapıya bitişiktir. Yalnız Doğanhisar Çarşı Camisinin minaresi yapıdan ayrı tutulmuştur. İki cami dışında bütün camiler tek minarelidir. Karapınar Sultan Selim ve Konya Sultan Selim (Selimiye) camilerinin minareleri çift olup, konum ve süslemeleri bakımından birbirine oldukça benzer. Osmanlı mimarisinde çift minare, Selçuklu minarelerinden farklı olarak taç kapının iki yanına değil, ana kütle köşelerine çekilmiştir. Böylece genişleyen Osmanlı camilerine buna uygun simetrik bir vurgulama getirilmiştir (Ülgen, 1996: 238).

Bütün camilerin minareleri tek şerefelidir. Kaide kısımları ise kare olan minarelerde gövdeye geçiş prizmal papuçluk ile sağlanır. Doğanhisar Ulu Cami minaresinin kaidesi hem kare hem çokgendir. Muallimhane cami minaresi ise beden duvarı üzerinde gövdeden itibaren yükselmektedir.

Süsleme bakımından genel olarak şerefe altı hareketlendirilmiştir. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sulta Selim (Selimiye), Lala Mustafa Paşa camilerinde minarelerin şerefe altları mukarnas ile süslenmiştir. Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı, Piri Mehmet Paşa ve Doğanhisar Ulu camilerinde şerefe altı kirpi saçak görünümündedir. Muallimhane ve Şerafeddin camilerinin minarelerinin şerefe altı ise iç bükey ve dış bükey profiller ile hareketlendirilmiştir. Minarelerin külah kısımları genellikle kurşun ile kaplanmıştır. Minarelerin bazıları yenilenmiştir.

3.5. Süsleme

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinin dış cephelerinde süslemeler, yapıya hareketlilik veren unsurlar dışında son cemaat yerlerinde ve yoğunlukla taç kapılarda görülmektedir. İç mekanda ise mihrap, minber, mahfil, üst örtü ve üst örtü elemanlarında toplanmıştır. Süslemeler taş, mermer, tuğla, çini, kalemişi, ahşap ve alçı olarak karşımıza çıkmaktadır.

127

3.5.1. Taş Süsleme

Konya Klasik Dönem Osmanlı camilerinde taş üzerine süsleme daha çok dış cephelerde, son cemaat yerinde, minarelerde ve harimde karşımıza çıkmaktadır.

Ağalar Mescidinin giriş kemeri, Konya Sultan Selim (Selimiye) ve Şerafeddin camilerinin son cemaat yeri kemerinde iki renkli taş ile cephe hareketlendirilmiştir. Piri Mehmet Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim (Selimiye), Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinin son cemaat yerinin kuzey cephe duvarında kemer birleşim uçları, palmet motifi ile süslenmiştir. Taş süslemenin görüldüğü bir başka yer ise son cemaat yerlerinde görülen mihrabiyelerde karşımıza çıkar. Karapınar Sultan Selim Camisinin mihrabiyesi istiridye motifi ile, Konya Sultan Selim (Selimiye) ve Şerafeddin camilerinin mihrabiyeleri ise mukarnasla süslenmiştir. Ayrıca yine Konya Sultan Selim Camisinin güney cephesinde payanda köşelerinde mukarnas süsleme görülmektedir. Bir diğer benzerini Kayseri Kurşunlu Cami’nin güney cephesinde görmekteyiz. Piri Mehmet Paşa Camisinin kuzey cephesinde geometrik ve bitkisel süslemeli taş kabaralar bulunur.

Harimde ise taş süsleme Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinin baklava dilimli sütun başlıklarında ve Konya Sultan Selim Camisi’nin hariminde bulunan dilimli sütunda karşımıza çıkar. Hacı Mehmetli Camisinin yazlık denilen bölümünde bulunan taş mihrap, kabartmalı hayat ağacı motifi ile süslüdür.

Minarelerde yer alan taş süslemeye baktığımızda şerefe altları mukarnaslı süslemeye sahiptir. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa camilerinin minarelerinde görülmektedir. Şerafeddin camisinde şerefe altında ise iç ve dış bükey profilli silmeler görülür. Şerefe korkulukları, Karapınar Sultan Selim ve Konya Sultan Selim (Selimiye) camilerinde kafes, Lala Mustafa Paşa’da ise oyma tekniğinde yapılmış geometrik süslemelidir. Ayrıca Lala Mustafa Paşa Camisinin minare gövdesinde rozetli süslemeler görülmektedir. Yağmapınar Mescidinin giriş kısmında çizikleme yöntemi ile zıvana geçme görüntüsü verilmeye çalışılmıştır.

128

3.5.2. Mermer Süsleme

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde mermer süsleme son cemaat yeri sütun başlıklarında, taç kapılarda, mihrap ve minber de görülmektedir.

Son cemaat yerlerinde bulunan sütunların başlıkları mukarnas ve baklava dilimleri ile süslenmiştir. Piri Mehmet Paşa, Karapınar Sultan Selim ve Konya Sultan Selim (Selimiye) camilerinde başlıklar mukarnas, Hasan Paşa Caminde ise baklava dilimlidir. Lala Mustafa Paşa Cami ve Şerafeddin camilerinde ise giriş kısmında yer alan iki sütun başlığı mukarnas diğerleri baklava dilimlidir. Ayrıca Konya Sultan Selim Camisinin başlıkları üzerinde yer yer çarkıfelek motifli rozetler görülmektedir. Şerafeddin Camisindeki başlıklar üzerinde ise yine içleri çok kollu yıldız ve çarkıfelek motifli rozetler, üç yapraklı yonca ve lale motifleri oyma tekniğinde işlenmiştir.

Taç kapılar mermer süslemenin en çok görüldüğü yerlerden biridir. Zıvana geçmeli iki renkli mermer uygulamaları ile giriş kemerleri dikkat çekicidir. Kemer üzengileri Karapınar Sultan Selim ve Konya Sultan Selim (Selimiye) camilerinde mukarnas ile Piri Mehmet Paşa, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde ise “S” profiller ile süslenmiştir. Üzengilerin ucu Karapınar Sultan Selim’de palmet motifi ile tamamlanmıştır. Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa camilerinde gördüğümüz taç kapının iki yan yüzünde yer alan nişler, yine mukarnasla süslenmiştir.

Taç kapıların kavsaraları Konya Sultan Selim (Selimiye) Camisinde mukarnasla, Şerafeddin Camisinde de palmet ve lotus sıralarından oluşan bordür ve üst kısımda görülen gülçeler ile süslenmiştir. Piri Mehmet Paşa Camisinde kitabe üzerinde palmet motifi bulunmaktadır. Karapınar Sultan Selim Camisi taç kapı kavsarasında ise baklava frizli bordür içinde istiridye motifi bulunur. Orta kısmında ise çok kollu yıldızlardan oluşan kabara yer alır. Taç kapının iki yanındaki sütuncelerin başlıklarının da süslendiği görülmektedir. Hasan Paşa Camisinde kum saati başlıklarda mukarnas da kullanılmıştır. Konya Sultan Selim Camisinde ise gülçe ile süslenmiştir.

129 Konya Sultan Selim Camisinin giriş aralığının tavanı yine çok kollu yıldızlardan oluşan geometrik süslemelidir.

Harimde mermer süsleme mihrap ve minberde görülmektedir. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinin mihraplarında kavsara mukarnas ile süslenmiştir. Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinin kavsara başlangıçlarında gülçeler bulunmaktadır. Yan kısımlarda Hasan Paşa ve Şerafeddin camilerinde kaideleri mukarnaslı kum saati başlıklı sütunceler bulunur. Konya Sultan Selim ve Lala Mustafa Paşa camilerinde kum saati başlıklı sütuncelerin gövdeleri zikzaklıdır. Hasan Paşa Camisinde palmet motifli kabaralar, Konya Sultan Selim Camisinde yıldız geçmeli kabaralar bulunmaktadır. Mermer mihraplar genellikle palmet, lotus ve rumi motiflerinden oluşan süslemeler ile taçlandırılmıştır.

Minberde görülen mermer süsleme daha çok aynalık ve giriş kısmında bulunmaktadır. Giriş kısımları Hasan Paşa ve Karapınar Sultan Selim camilerinde rumi, palmet grubu motifler ile Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinde ise mukarnas ile taçlandırılmıştır. Aynalık kısmı Konya Sultan Selim Camisinde çok kollu yıldız ve çokgenlerden oluşan geometrik, rumi ve palmet motiflerinden oluşan süslemeler ile doldurulmuştur. Karapınar Sultan Selim Camisinde ise aynalık üzerinde gülçeler bulunmaktadır. Ayrıca Karapınar Sultan Selim ve Konya Sultan Selim camilerinde palmet motifli köşebent görülür. Korkuluk kısmı süslü olan tek yapı Konya Sultan Selim Camisidir. Kafes tekniğinde yapılan çok kollu yıldız ve çokgenlerden oluşan geometrik süslemelidir.

Konya Sultan Selim (Selimiye) Camisinin mihrap ve minberi, mermer süslemesi ile Konya Klasik Dönem Osmanlı camileri arasında en dikkat çeken örneklerin başında gelir.

3.5.3. Tuğla Süsleme

Süsleme bakımından diğer malzemeler kadar kendine yer bulamasa da tuğla süslemeyi minarelerde ve dış cephede görmekteyiz. Piri Mehmet Paşa ve Doğanhisar Ulu camilerinde dış cephede yer alan kemerlerde tuğla, hem fonksiyonel hem

130 dekoratif amaçlı kullanılmıştır. Ayrıca yine Doğanhisar Ulu ve Şerafeddin camilerinde almaşık duvar örgü sisteminde tuğla örgüsü cepheye hareketlilik sağlamıştır.

Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı, Piri Mehmet Paşa ve Doğanhisar Ulu camilerin minarelerinde şerefe altı kirpi saçak şeklinde süslenmiştir.

3.5.4. Çini Süsleme

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde çini süsleme çok az kullanım alanı bulmuştur. Piri Mehmet Paşa Cami minaresinin şerefe altında ve üstünde turkuaz renkte tek sıra plaka çini görülmektedir. Şerafeddin Camisinin dış cephe duvarlarında yer yer devşirme çini parçaları görülmektedir. Aralarında geometrik süslemeli olanlarda vardır.