Kemerler

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde kemerler, son cemaat yerleri, kapı ve pencereler ile harimde görülmektedir. Kemerler sivri, yarım daire, basık, kaş ve Bursa kemeri olarak karşımıza çıkmaktadır. Hasan Paşa, Piri Mehmet Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa, Şerafeddin camilerinin son cemaat yerlerinde sütunlar birbirine sivri kemerler ile bağlanmıştır. Doğanhisar Ulu Camisinin revaklı son cemaat yerinde ahşap direkler birbirine kaş ve Bursa kemerler ile bağlıdır.

Camilerin cephelerinde genellikle pencereler sivri kemerli ve sivri kemer alınlıklıdır. Hacı Mehmetli ve Muallimhane caminde pencereler yalnız dikdörtgen formlu olup kemersizdir. Hasan Paşa camisinde üst pencerelerde dilimli kemer uygulaması da görülmektedir.

Giriş açıklıkları genellikle basık kemerlidir. Hasan Paşa, Muallimhane, Doğanhisar Ulu, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde taç kapı şeklinde düzenlenen girişlerinde, giriş açıklığını da içine alan kısım sivri kemer şeklinde düzenlenmiştir. Piri Mehmet Paşa Camisinin giriş aralığı üstünde Bursa kemeri, Ağalar (Boyacı Ali) Mescidinde sivri kemer, Yağmapınar Mescidinde ise basık kemer kullanılmıştır. Piri Mehmet Paşa ve Karapınar Sultan Selim camilerinin giriş aralıkları içerden kaş kemerlidir.

119 Konya Sultan Selim Camisinde yan sahınlarda sivri kemer, Şerafeddin Camisinde yan sahınlarda ise sivri ve yarım daire kemerler kullanılmıştır.

3.3.2. Geçiş Elemanları

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde genellikle kubbe geçiş elemanı pandantiftir. Yalnız, Hasan Paşa ve Piri Mehmet Paşa camileri ile Yağmapınar Mescidinin kubbe geçiş elemanları tromptur. Şerafeddin Camisinde dışa taşkın mihrabın yarım kubbesinde geçiş elemanı olarak Türk üçgeni kullanılmıştır.

3.3.3. Üst Örtü Sistemleri

Kare mekanlı camiler tek kubbe ile örtülüdür. Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinde merkezi kubbesi tek yönde yarım kubbe ile desteklenmiştir. Konya Sultan Selim Camisinde yan sahınlar kubbe ile örtülü iken, Şerafeddin Camisinde tonoz ve düz tavan ile örtülüdür.

Ahşap direkli camilerin üst örtü sistemleri mihrap duvarına dik iki ana kiriş üzerinde yatay uzanan yarım daire kesitli ahşap hatıllar ile sağlanır. Bu camilerde orta sahında yer alan hatıllar yan sahınlardaki hatıllar üzerine binmektedir. Böylece orta sahın daha yüksek tutulmuştur. Üst örtüleri ahşap tavanlı camilerin özgün halinde ahşap üzerine düz toprak damlı iken, yapılara sonradan kırma çatı eklenerek kiremit ile kaplanmıştır.

Son cemaat yerleri genellikle kubbe ve tonoz ile örtülüdür. Doğanhisar Ulu Camisinin revaklı son cemaat yeri ahşap hatıllar ile örtülmüştür. Minareler ise konik külah ile örtülüdür.

3.4. Yapı Elemanları

3.4.1. Kapılar

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerine giriş tek, iki veya üç yönden sağlanmıştır. Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerine 3 yönden giriş vardır. Muallimhane Camisine iki yönden girilmektedir. Diğer yapılarda harime tek

120 cepheden girilmekte ve çoğu kuzey cepheden sağlanmaktadır. Yalnız Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı ve Doğanhisar Ulu camilerinde bu girişler doğu veya batı cephelerden açılmıştır.

Harime girişi sağlayan kapılar dikdörtgen formlu olup, ahşaptan tek veya çift kanatlıdır. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim camilerinin ahşap kapıları özgün olup süslüdür. Özgün olduğunu düşündüğümüz bu kapılar geçme ve kündekari teknikte yapılmıştır (Uluengin vd., 2001: 65) Diğer camilerin ahşap kapı kanatları sonradan yenilenmiştir. Giriş açıklıkları genelde zıvana geçmeli basık kemerlidir. Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı camilerinin giriş kısımları oldukça sade olup kemersizdir. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa camileri anıtsal taç kapıları ve süsleme detayları ile Klasik Osmanlı mimarisinin özelliklerini yansıtmaktadırlar.

3.4.2. Pencereler

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camileri dikdörtgen, sivri ve hafif sivri kemerli ve daire şeklindeki pencereler ile aydınlatılmıştır. Genellikle duvarlara açılan pencereler iki veya üç katlıdır. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde üç kat pencere sistemi görülür. Yine bu camilerin kubbelerine de pencere açılmıştır. Piri Mehmet Paşa, Doğanhisar Ulu Cami gibi iki katlı olan ve Yağmapınar Mescidi gibi tek kat olanı da vardır.

Alt pencereler genellikle dikdörtgen formda olup, ahşap doğramalı ve lokma demir parmaklıklıdır. Üst pencereler ise alçı şebekelidir. Daire pencereler Karapınar Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa camilerinde üst pencere olarak görülür. Konya Sultan Selim ve Şerafeddin camilerinin kubbe kasnağında açılan pencere sayısının fazlalığı dikkat çekicidir. Ayrıca Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Ilgın Lala Mustafa Paşa camilerin alt pencerelerinde çift kanatlı ahşap pencere kapakları bulunmaktadır.

121

3.4.3. Mihraplar

Konya’daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde mihraplar güney duvarı ortasında, kuzey giriş aksında yer almaktadır.

Mihraplar mermer, ahşap, taş ve alçı malzemeden yapılmıştır. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde mihrap mermerdir. Doğanhisar Ulu Camisinin özgün ahşap mihrabı büyüklüğü ile de diğer camilerden farklıdır. Taş mihrap Hacı Mehmetli ve Muallimhane camilerinde görülür. Muallimhane Camisinin mihrabı en sade mihrap olması bakımından da diğerlerinden ayrılır. Piri Mehmet Paşa, Ağalar (Boyacı Ali) ve Yağmapınar yapılarında mihrap alçıdır.

Klasik Dönem Osmanlı Camilerinde mihraplar adeta taç kapılar gibi dikkat çekicidir. Silme ile çerçevelenmeleri, mukarnaslı niş uygulamaları, yan kenarlarında yer alan sütunceleri kum saati şeklindeki başlıkları gibi ortak detaylar bulunmaktadır. Hasan Paşa, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa, Şerafeddin, camilerini örnek olarak gösterebiliriz.

Mihrapların niş planları Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı, Muallimhane camileri ile Ağalar Mescidinde yarım daire formdadır. Hasan Paşa, Doğanhisar Ulu, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa Şerafeddin camilerinde çokgen plandadır. Piri Mehmet Paşa Camisi ve Yağmapınar Mescidinde ise mihrap nişi dikdörtgen plandadır. Mihrap nişleri ters “U” şeklinde silme ile çevrilmiştir. Geometrik ve bitkisel kompozisyonlarla da süslenmiştir. Piri Mehmet Paşa Camisi ile Yağmapınar Mescidinin alçı kaplamalı mihrapları sonradan boyandığı için süslemeler belirginliğini yitirmiştir. Şerafeddin Camisinin mihrabı, beden duvarlarından dışa taşın olması özelliği ile diğer mihraplardan ayrılmaktadır. Bu özelliği ile bazı klasik dönem Osmanlı camilerinin mihrap düzenlemeleri ile benzerlik gösterir.

122

3.4.4. Minberler

Konya’ daki Klasik Dönem Osmanlı camilerinde minberler, mihrabın batı yanında veya batı duvarına yaslanmış şekildedir. Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı ve Piri Mehmet Paşa camilerinin minberleri batı duvarına bitişiktir.

Minberler mermer veya ahşap malzeme ile yapılmıştır. Yalnız Yağmapınar Mescidinin minberi taş ve ahşap malzemedendir. Hasan Paşa, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim, Şerafeddin camilerinin minberleri mermerdir. Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı, Piri Mehmet Paşa, Muallimhane, Doğanhisar Ulu ve Lala Mustafa Paşa camilerinin minberleri ahşaptan yapılmıştır. Ahşap minberlerin birçoğu sonradan yenilenmiştir. Doğanhisar Ulu ve Lala Mustafa Paşa camilerinde özgünlüğünü korumaktadır.

Teknik olarak zemin oyma ve kafes tekniği görülmektedir. Bu teknikler süsleme dikkate alınarak belirlenmiştir. Konya Sultan Selim (Selimiye) ve Lala Mustafa Paşa camilerinin minberlerinin korkuluk bölümü kafes oyma tekniğinde geometrik süslemelidir. Minberlerin aynalık bölümleri dik üçgen şeklindedir. Genellikle kapalı olan bu bölüm, Konya Sultan Selim (Selimiye) Camisinde derin oyma tekniğinde geometrik ve bitkisel motifler ile süslenmiştir. Doğanhisar Ulu Camisinin korkuluk bölümü oyma ve çakma tekniğinde geometrik süslemelidir. Aynalık altı bölümlerinde üç veya dört kemerli açıklıklar yer alır. Ayrıca, Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim ve Lala Mustafa Paşa, camilerinin minberlerinde köşebent bulunmaktadır.

Giriş kısımları kemerli olup kapı kanadı bulunmamaktadır. Köşk kısımları genellikle kemerli açıklıklı şekildedir ve bir külah ile sonlandırılmıştır.

3.4.5. Kürsüler

Konya Klasik Dönem Osmanlı camilerinde yer alan kürsüler ahşap malzemeden yapılmıştır. Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı, Piri Mehmet Paşa, Muallimhane, Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde görülmektedir. Vaaz kürsüleri genellikle harimin güneydoğu köşesinde veya mihrap

123 ile doğu duvarı arasında yer almaktadır. Yalnız Lala Mustafa Paşa caminde kürsü, doğu duvarı ortasında bulunur. Kürsüler Doğanhisar Çarşı, Piri Mehmet Paşa, Muallimhane ve Lala Mustafa Paşa camilerinde taşıyıcı özelliğe sahip değildir.

Doğanhisar Çarşı, Muallimhane, Lala Mustafa Paşa, Şerafeddin, camilerinde kürsüler çokgen planlıdır. Hacı Mehmetli, Piri Mehmet Paşa camilerinde kürsülerin gövdeleri konsol şeklinde korkuluk kısımları dikdörtgendir. Konya Sultan Selim Caminde ise kürsü dikdörtgen planlıdır.

Gövde ve korkuluk bölümlerinde Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa, Şerafeddin camilerinde bitkisel ve geometrik süslemeler görülür. Piri Mehmet Paşa ve Lala Mustafa Paşa camilerinin kürsü korkulukları delikişi tekniğinde geometrik süslemelidir. Kürsüde kalemişi bitkisel süsleme ise sadece Lala Mustafa Paşa caminde görülmektedir. Birçoğu yenilenmiştir.

3.4.6. Mahfiller

Konya Klasik Dönem Osmanlı camilerinde mahfiller genellikle harimin kuzey duvarında ikinci kat oluşturmaktadır. Ağalar (Boyacı Ali) ve Yağmapınar mescitlerinde mahfil bulunmamaktadır. Mahfillerin birçoğu ahşap ve mermer malzemedendir. Hasan Paşa, Hacı Mehmetli, Doğanhisar Çarşı, Piri Mehmet Paşa, Muallimhane ve Doğanhisar Ulu camilerinde mahfiller ahşaptır. Diğer camilerden farklı olarak Karapınar Sultan Selim, Konya Sultan Selim (Selimiye), Ilgın Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde müezzin mahfili bulunmaktadır. Bu camilerden Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerde müezzin mahfilleri ahşap, diğer camilerde mermerdir.

Harimde ikinci kat oluşturan ahşap mahfiller asma kat şeklinde harimin kuzey duvarını boydan boya kaplamaktadır. Hacı Mehmetli Camisinde duvarın bir bölümünü kaplar. Genellikle kuzey, doğu ve batıda beden duvarına, harimi taşıyan ayaklar ve aralarına atılan destek ayakları tarafından taşınmaktadır. Konya Sultan Selim, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde yer alan mahfiller diğerlerinden farklıdır. Konya Sultan Selim (Selimiye) Camisinde ikinci kat oluşturan mahfil Hünkar mahfilidir. İki ayak arasında yer alan eyvan şeklindeki mahfil, Hünkar

124 mahfili olması yönüyle Konya’daki Osmanlı camileri arasında tektir. Anadolu’da Bursa Yıldırım Beyazıt (1300), Bursa Muradiye (1425-26), Amasya II. Beyazıt (1414- 19) camilerinde örneklerini görmek mümkündür (Çetinaslan, 2012: 201). Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinde mahfiller beden duvarları ve harimi taşıyan ayaklar üzerinde ikinci kat oluşturur. Şerafeddin Camisinin mahfil uygulaması yönünden İstanbul Kılıç Ali Paşa ile benzerliği dikkat çekicidir. Muallimhane, Doğanhisar Ulu, Lala Mustafa Paşa ve Şerafeddin camilerinin mahfilleri U planlıdır. Mahfillerin bir kısmında mihrap yönünde çıkma bulunmaktadır. Çıkmalar, Hasan Paşa Camisinde yarım dairevi, Doğanhisar Çarşı ve Muallimhane camilerinde çokgen, Lala Mustafa Paşa’da ise dikdörtgen formdadır.

Doğanhisar Ulu, Lala Mustafa Paşa (müezzin mahfili), Şerafeddin (müezzin mahfili) camilerinde mahfil kenarları konsollar ile desteklenmiştir. Süsleme açısından genellikle sade olan mahfiller Doğanhisar Ulu ve Şerafeddin ( müezzin mahfili) camilerinde oldukça dikkat çekicidir. Ahşap üzerine geometrik ve bitkisel motifli kalemişi uygulamaları ile karşımıza çıkar.