Siyer-Sosyal Psikoloji İlişkisi

Psikolojinin alt dalları bağlamında yalnızca bir kaç başlık ve bunların Si-yer ilmi ile ilişkisi kurulmaya çalışılacak olursa ilk olarak SiSi-yer ve Sosyal Psikoloji ilişkisine bakılabilir. Bilindiği gibi bilim, kavram ve kuramla ken-dini ifade etmektedir. Sosyal Psikoloji’nin de belli kavram ve kuramları var-dır. Bunlardan birey-grup ilişkisi, tutum, grup dinamiği, liderlik, iletişim, kimlik oluşturma, önyargı sorunları, propaganda… sayılabilir. Burada ça-lışmamız belli bir olguyu tek bir kuramla ayrıntılı bir şekilde açıklayarak spesifik bir hale getirebilirdi fakat amaç genel olarak Siyer ve Psikoloji ara-sındaki ilişkiyi somut örneklerle açıklamaktır.

2 Burada Osman Necati’nin Hadis ve Psikoloji isimli çalışmasını anmak gerekir. Türkçe’ye de kazandırılmıştır. Bkz: Osman Necati, Hadis ve Psikoloji, çev: Mustafa Işık (Ankara: Fecr Yayı-nevi, 2018).

— İslâmî İlimlerde Siyer —

Genel bir izlenim vermesi için Siyer-Sosyal Psikoloji ilişkisinde ele alı-nabilecek muhtemel başlıklar şu şekilde sıralanabilir: Peygamberimizin bi-rey-grup ilişkisinde aldığı tutumlar nelerdir? Grup dinamiğini nasıl kulla-nırdı? (Liderlik özelliği, kitleyi harekete geçirme becerisi, kendi grubunu belli bir amaca yönlendirme becerisi, başarı veya başarısızlıkla başa çıkma stratejileri, bunların liderlik ve motivasyon kuramlarıyla açıklanması…).

Kendine inananları diğerlerinden farklılaştırarak ‘kimlik oluşturma’, ‘biz bilinci’ ve ‘biz duygusu’ inşa etme yöntemleri, insanlarla ilişkisindeki ileti-şim prensipleri, yaklaşımları nasıldır? İnsanlara nerede, ne zaman, ne şekil-de bir dil kullanırdı? Çocuklarla, yaşlılarla, kadınlarla, zenginlerle-fakirlerle, yöneticilerle-avamla, bilgisizle-bilginle, yabancıyla-aile fertleriyle iletişimi nasıldı? Yeni bir toplum inşâsında Hz. Muhammed’in ahlakî özelliklerinin rolü nedir? (dürüstlük ve güvenirliğinin rolü, hoşgörü ve affediciliğin ro-lü…). Ön yargı ve kalıp yargı sorunlarıyla nasıl başa çıkardı?

“Müslüman” dediğimiz isimlendirme şekli nihayetinde bir kimliğe işa-ret etmektedir. Hz. Peygamber bu kimliği nasıl inşa etmiş, ötekiyle farkı na-sıl oluşturmuştur? Bunlar Sosyal Psikoloji içerisinde çözümlenebilecek du-rumlardır ve bu türden analizler çok sayıda çalışmaya konu olmuştur. Mu-hammed Hamidullah’ın Hz. Peygamber’in büyük düşmanlarının psikolojisi³ Mevlüt Erten’in münafıkların zihniyet analizi⁴ ile ilgili çalışmaları, Şaban Öz’ün Hz. Peygamber (as)’in propaganda siyasetini değerlendirdiği makale-si, ⁵ Veysel Özdemir’in “Dönüştürücü (Transformasyonel) Liderliğin Kayna-ğı Olarak Hz. Muhammed (as)”, ⁶ Naci Kula’nın “Sözlü İletişim Açısından

3 Muhammed Hamidullah, , “Hz. Peygamber’in Büyük Düşmanlarının Psikolojisi”, çev: İsmail Yakıt, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1986), ss. 211-218.

4 Mevlüt Erten, Akıl-Zekâ Ayırımı Bağlamında Münafıkların Zihniyet Analizi, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2:4 (2013), s. 1-21.

5 Şaban Öz, “Hz. Peygamber (as)’in Propaganda Siyaseti Üzerine”, Ekev Akademi Dergisi, 13:39 (2009), s. 109.

6 Veysel Özdemir “Dönüştürücü (Transformasyonel) Liderliğin Kaynağı Olarak Hz. Muham-med (s. a. s)”, YDÜ I. Uluslararası Hadis İhtias Sempozyumu (26-29 Nisan 2012 Lefkoşa), 2014, s.

106-139.

— İslâmî İlimlerde Siyer —

Hz. Muhammed’in Ortaya Koyduğu Temel İlkeler”, ⁷ Hüseyin Certel’in

“Dini İletişim ve Liderlik Açısından Hz. Peygamber’in Sıfatları”, ⁸ Mustafa Canlı’nın “Hz. Peygamber Örnekliğinde Sözlü ve Sözsüz İletişim”, ⁹ İbrahim Çoşkun’un “Kur’ân Işığında İnkârın Psikolojik Sebepleri”¹⁰ çalışmaları gibi çok sayıda çalışma bu bağlamda değerlendirilebilir. ¹¹

7 Naci Kula “Sözlü İletişim Açısından Hz. Muhammed’in Ortaya Koyduğu Temel İlkeler”, Hz.

Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, 20-22 Nisan 2007 [İslâmî İlimler Dergisi Yayınları], 2007, s. 701-717.

8 Hüseyin, Certel, “Dinî İletişim ve Liderlik Açısından Hz. Peygamber’in Sıfatları”, VII. Kutlu Doğum Sempozyumu: Teblilğler, 19 Nisan 2004 [Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi], 2006, s. 245-258.

9 Mustafa, Canlı, “Hz. Peygamber Örnekliğinde Sözlü ve Sözsüz İletişim”, Bilimname:Düşünce Platformu, 6:15 (2008) s. 147-178.

10 İbrahim Çoşkun, “Kur’ân Işığında İnkarın Psikolojik Sebepleri, ” Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1999), s. 119-150.

11 Diğer çalışmalar için bkz. : Sadık, Cihan, “Hz. Peygamber’in Sünnetinde Selâm ve İnsan Münasebetlerinde Oynadığı Rol”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1986) s. 1-14.

; Mustafa Erdem, “Kur’ân’a Göre Hz. Peygamber’in Şahsiyet Çizgileri”, İslâm’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği [Kutlu Doğum Haftası: 1993], 1995, s. 101-110. ;Bünyamin Erul, “Hz.

Peygamber ve Beden Dili”, Kutlu Doğum 2003: İslâm’ın Güncel Sunumu, 2006, s. 217-235; Cü-neyt Gökçe, “Hz. Peygamber’in İletişimindeki Sevgi”, Hz. Peygamber ve İnsan Sevgisi, I. Kutlu-doğum Sempozyumu Bildirileri, 21-22 Nisan 2007-Şanlıurfa, [t. y. ], s. 173-178. ; Hüseyin Kurt,

“Hz. Peygamber’in İnsanlarla İlişkileri ve Aile İçi İletişiminde Sevgi”, Hz. Peygamber ve İnsan Sevgisi, I. Kutludoğum Sempozyumu Bildirileri, 21-22 Nisan 2007-Şanlıurfa, [t. y. ], s. 179-186.

İbrahim, Sarmış, “Peygamberlerin Tebliğ Metodlarındaki Ortak Noktalar”, Editör: Ali Bakkal, Hz. İbrahim [1. Hz. İbrahim sempozyumu bildirileri], 17-18 Ekim 1997, Şanlıurfa, 2007, s. 173-176;

Habil Şentürk, Beşeri Münasebetlerde Hz. Peygamber’in Tutum ve Davranışları, VII. Kutlu Doğum Sempozyumu: Teblilğler, 19 Nisan 2004 [Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi], 2006, s. 259-264;, Habil Şentürk; “Hz. Peygamberin Şemaili ve Şahsiyeti”, IV. Kutlu doğum sempozyumu : tebliğler. 457 s., 2002, s. 371; Aynur Uraler, “Hz. Peygamber’in Topluma Dini Yerleştirme Uslûbu”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 17 (2006), s. 71-87; Mevlüt Uyanık,

“Gençlerimizin Din-kültür ve Kimlik İlişkisini Kurgulamasında Peygamberimizin “Bir Sosyal Model” Olarak Sunumu”, Sünnetin Bireysel ve Toplumsal Değişimdeki Rolü -Sempozyum-, 11-12 Mayıs 2007, Meram/Konya, Konevi Kültür Merkezi, 2008, s. 77-97; Hayati Yılmaz, “Toplum-sal Dönüşümde Hz. Peygamber’in Kişiliğinin Etkisi”, Sünnetin Bireysel ve Toplum“Toplum-sal Değişim-deki Rolü -Sempozyum-, 11-12 Mayıs 2007, Meram/Konya, Konevi Kültür Merkezi, 2008, s. 110-123; Ali Akpınar, “Aile İlişkilerinde Hz. Peygamber’in Örnekliği, ” Diyanet İlmi Dergi , 45:1 (2009), s. 7-26; Huriye Martı, “Hazreti Peygamber’in Ahlâkî Çöküşü Engellemede Düşünce Kalıplarını Değiştirme Yöntemi (İman-Ahlâk Bağını Vazgeçilmezliği Özelinde Bir Deneme)”, Nebevî Mesajın Evrenselliği Sempozyumu -Sîret Sempozyumu-, 09-10 Mayıs 2008, Konya, 2009, s.

168-182; Murat Gökalp, “Bir Hatip Olarak Hz. Peygamber”, Hikmet Yurdu, 6:11 (2013), s. 243-259; Mehmet Evkuran, “Peygamber, Karizma ve Siyasal Otorite -Hz. Muhammed’in Liderlik

— İslâmî İlimlerde Siyer —