Sis Oluşumu ve Türleri

1.2.6. Sis Oluşumu ve Türleri

Gün içinde yüzeydeki nemli hava sıcaklığının soğuyarak çiy noktası sıcaklığına ulaşmasıyla havadaki nem yoğuşarak sisi oluşturur. Buharlaşmayla oluşan sis tipleri buğu ya da deniz sisi ve cephe sisi olarak iki grupta ele alınır. Bu yüzden sis oluşumu, pus oluşumunun bir devamı gibidir. Görsel 1.2.14’te gösterildiği gibi belli başlı dört oluşum meka-nizması vardır.

Görsel 1.2.14: Belli başlı dört sisin oluşum mekanizması; (a) ışınım (radyasyon), (b) adveksiyon, (c) yamaç ve (ç) buğu sisi (Sarı ve Kadıoğlu, 2020)

Soğumayla oluşan sisler ışınım (radyasyon) sisi, adveksiyon sisi ve yamaç sisi olarak üç gurupta incelenir.

Işınım (Radyasyon) Sisi: Bulutsuz gecelerde rüzgârın sakin olması durumunda kara üzerinde gece boyunca havanın soğuması sonucunda oluşan sislere denir (Görsel 1.2.14.a). Işınım sisi genellikle sabah Güneş’in doğmasından öğleye kadar dağılır. En sık sonbaharda gözlenir. Deniz sıcaklığının günlük değişimi, karalara oranla oldukça az olduğundan normal olarak deniz ve okyanuslar üzerinde oluşmaz. Bazen rüzgârla karadan deniz üzerine taşınır. Bu durum kıyıya yaklaşan veya limana girmek için manevra yapan gemiler için tehlike oluşturur. Çünkü başlangıçta görüş yüksekken gemi birden sis içinde kalır.

Adveksiyon (Taşınım) Sisi: Soğuk yer yüzeyinin üzerine nispeten sıcak ve nemli hava parçasının geçmesiyle oluşur (Görsel 1.2.14.b). Yaz aylarında bazı denizlerin kıyılarında sıkça görülür. Çünkü sahile yakın yüzey sularının sıcaklığı, açık sulardan daha düşüktür ve soğuk kıyı suları havanın çiy noktası sıcaklığına kadar soğumasına neden olur. Ad-veksiyon sisi, kara meltemleri etkisiyle kıyıdan uzaklaşır, rüzgâr tersine dönünce deniz meltemleriyle yeniden kıyıya dönebilir. Adveksiyon sislerinin etkiledikleri alan kışın daha geniştir. Türkiye’de özellikle Karadeniz Bölgesi’nin kıyı şeridi ile Marmara’nın Karadeniz’e bakan kıyılarında ilkbaharda sıkça görülür. Okyanuslarda sıcaklıkları farklı akıntı-ların birbirine yaklaştığı bölgelerde de sık sık adveksiyon sisi oluşur. Örneğin Atlantik’te Newfoundland (Nivfaundlınd) açıklarında güneye yönelmiş Labrador soğuk su akıntısı, aynı bölgede kuzeye yönelmiş Gulf Stream (Golf Strim) sıcak su akıntısıyla karşılaşınca sık sık adveksiyon sisi oluşumuna neden olur.

Adveksiyon sisinin oluşması için rüzgâra ihtiyaç vardır ama güçlü rüzgârlar genellikle sis oluşumunu önler ancak sisli koşullar yine de var olabilir.

Yamaç Sisi: Sıcak ve nemli havanın yamaç boyunca yükselirken adyabatik soğuması sonucu oluşan bir sis türüdür (Görsel 1.2.14.c). Dağ yamaçlarının rüzgâr almayan kısımlarında daha sık görülür. Yamaç sisinde hava bir dağın yamacına doğru ne kadar hızlı hareket ederse soğuma da o kadar hızlı olur. Yamaç sisi sadece dağ yamaçlarında oluşmaz. Norveç gibi çok girintili çıkıntılı koylara ve burunlara sahip bölgelerde de oluşabilir. Diğer bir deyişle girintili çıkıntılı deniz kıyılarında, denize bir burun şeklinde uzanan bölgelerde, denizden gelen nemli hava yakınsar ve yükselir.

Benzer şekilde koy şeklindeki bölgelerde hava ıraksar ve çöker. Bu durumda nemli havanın yükseldiği burunlarda sis oluşurken çöktüğü koylarda sis olmayabilir.

Buğu/Deniz Sisi: Havanın sıcaklığı değişmediği hâlde buharlaşma sonucu, içerdiği su buharı miktarı artar. Sonuçta hava çiy noktası sıcaklığına soğuyarak değil, nem kazanarak ulaşır (Görsel 1.2.14.c). Örneğin kış aylarında yürürken burundan çıkan nefesin minik bir sise dönüşmesi de tipik bir buğu sisi oluşumudur. Verilen nefes içindeki su buharı, soğuk havayla temas ettiğinde soğuyarak yoğuşup sis oluşur.

Cephe Sisleri: Yağış anında sıcak yağmur damlacıkları soğuk hava içine düşer ve soğuyarak çiy noktası sıcaklığına ulaşır. Sonra yoğuşarak sis hâline dönüşür. Bu sislere cephesel sisler adı verilir.

Sis Tahmini: Gemilerde sürekli olarak deniz suyu sıcaklığı ölçümü yapıldığı için günümüzde birçok gemide otomatik meteoroloji istasyonu bulunur. Sis tahmini istenirse geçmiş yıllara göre daha pratik bir şekilde yapılabilir. Örneğin her yarım saatte bir deniz suyu sıcaklığı ve çiy noktası sıcaklığı değerleri okunarak bir koordinat sistemi üzerinde zamana karşılık işaretlenebilir. En az iki saatlik ölçümden sonra bir cetvel yardımıyla deniz suyu sıcaklığı ve çiy noktası sıcak-lıklarından geçen iki ayrı doğru çizilir. Bu iki doğrunun kesiştiği nokta, buğu ya da deniz sisinin oluşumunun başlayacağı saati aşağı yukarı verecektir (Görsel 1.2.15).

Görsel 1.2.15: Denizde havanın çiy noktası sıcaklığı ve deniz suyu sıcaklığı kullanılarak sis tahmini yapılmasının şematik gösterimi

ETKİNLİK

ÖĞRENME BİRİMİ METEOROLOJİK VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ

1.

Görsel 1.2.16’da örnek olarak 30 dakika aralıklarla havanın çiy noktası sıcaklığı ve deniz suyu sıcaklığı ölçümleri diyagram üzerine işlenmiştir.

Bu etkinlikte görsel 1.2.16’ya göre soruları cevaplayınız.

1. Açık denizde deniz suyu sıcaklığını nasıl ölçebileceğinizi araştırıp tartışınız.

2. Görsel 1.2.16’daki sıcaklık ölçümlerini kendiniz yapmış varsayıp giderek birbiri-ne yakınlaşan bu sıcaklık değerlerinden görsel 1.2.15’teki gibi cetvelle birer çizgi çizerek onların kesişim noktasını bulunuz.

3. Sizce sis 1, 2, 3 gibi verilen noktaların hangisinde oluşacaktır?

4. Bu nokta sizce zaman olarak kaç daki-ka sonrasına daki-karşılık gelir?

5. Deniz suyu sıcaklığı yerine havanın çiy noktası sıcaklığı kullanılarak da sis tahmini yapılabilir. Bu tür sis tahmini sizce hangi tür için daha uygundur?

Sıcaklıkları Takip Ederek Görüş Durumu Tahmini Yapma: Sis genellikle kısa süreli olsa da sisin tipine bağlı olarak çoğu zaman saatlerce bazen günlerce devam edebilir. Bu durumda gemiler uzun süre sis içinde seyir yapmak zorunda kalabilir. Siste seyir sırasında görüş kapandığı ya da çok düştüğü için tehlike artar. Bu nedenle seyir sırasında deniz suyu sıcaklığı (T) ve havanın çiy noktası sıcaklığı (T_d) dikkatli bir şekilde takip edilirse sis oluşumu önceden tahmin edilebilir. Çünkü deniz suyu sıcaklığı, havanın çiy noktası sıcaklığına eşit ya da onun altına düştüğünde sis oluşumu başlar. Bu yüzden sis tahmini için dikkatli bir şekilde deniz suyu sıcaklığı ve çiy noktası sıcaklığı değişimi takip edilme-lidir. Böylece denizde sis oluşmadan önce sisin oluşacağı yaklaşık saat ve geminin rotasına göre sisle karşılaşılacak yer, doğru şekilde tahmin edilebilecektir.

Bu etkinlikte görsel 1.2.5’teki sinoptik yer kartını kullanarak soruları cevaplayınız.

1. Deniz ve karada yer alan tüm istasyonlara bakarak sis sembolü olan istasyonları tek tek belirleyiniz (Sis sembo-lünü hatırlamak için istasyon modelinin anlatıldığı bölüme bakınız.).

2. Sis sembolü olan istasyonlardaki kuru hava (T) ve çiy noktası (T_d) sıcaklıklarının farklarını tek tek incele-yiniz. Sis olan yerlerde bu iki sıcaklık (T-T_d) arasındaki fark en fazla ne kadardır?

3. Kuru hava (T) ve çiy noktası (T_d) sıcaklıkları farklarının az olup da sis olmayan yerler var mıdır?

4. Rüzgâr vb. meteorolojik parametrelerin diğer istasyonlara göre farkını tartışınız.

Görsel 1.2.16: Denizde havanın çiy noktası sıcaklığı ile deniz suyu sıcaklığı kullanılarak deniz ya da buğu sisi tahmini yapılmasının şematik gösterimi

ETKİNLİK