Sıcaklık Ölçümü

Klasik sıcaklık ölçümü, daha önceki bölümlerde açıklandığı gibi standart bir alet olan termometre yardımıyla yapılır.

Ortam sıcaklığındaki artış veya azalış cam tüpün sıcaklık ölçeğinden okunup izlenerek öğrenilir. Gemilerde sıcaklık ölçümü psikrometrelerin (nem tespiti için kullanılan) ıslak ve kuru termometre sıcaklık değerlerinden alınır. Saat başı değerleri gemi jurnaline kaydedilir (Görsel 2.1.4).

Görsel 2.1.4: Kuru ve yaş (ıslak) termometreden oluşan sapan tipi psikrometre

Termometreler okunurken şu noktalara da dikkat edilmelidir. Rasat sırasında eğer bir siper içerisindeyseler siperin kapağı açıldığında termometrelerin vücut sıcaklığı ve hava cereyanlarından etkilenmesine fırsat verilmemelidir. Sıray-la kuru termometre ve ısSıray-lak termometre değerlerinin önce ondalık, sonra tam sayıSıray-ları okunmalıdır. Okuma sırasında gözün yatay olarak cıva sütunuyla aynı seviyede olması gerekir. Bu seviyenin aşağısından veya yukarısından yapılan okumalar yanlış değer verir (Görsel 2.1.5).

Hava sıcaklığı güneşte ve gölgede farklılıklar gösterir çünkü güneşteki termometre, direkt Güneş ışınları-nın etkisi altındadır. Bu yüzden güneşte ve açıkta bırakılmış termometrelerin gösterdiği değerler hava sıcaklığını belirtmez. Meteorolojide gerçek hava sı-caklığı; gölgede yerden 2 m yükseklikte bulunan, içe-risine Güneş ışınları sızmayan (gölgedeki) havanın sıcaklığıdır. Gemilerin sancak ve iskele kırlangıç gü-vertelerinde birer adet psikrometre bulunur. Kuru ve yaş termometre değerlerinin okunması gölge tarafta olan psikrometreden yapılır. Islak termometrenin su haznesindeki su miktarı günlük olarak kontrol edile-rek tamamlanır.

Kuru Termometre Ölçümü: Kuru termometreler havanın o anki (ölçümün yapıldığı zamandaki) sı-caklığını gösterir. Saat başı kuru termometre sıcaklık değeri okunarak güverte jurnalinin ilgili bölümüne kay-dedilir (Görsel 2.1.4).

Rasat sırasında kuru termometrenin özellikle cıva haznesinin herhangi bir şekilde ıslanıp ıslanmadığına dikkat edilme-lidir. Termometre ıslanmışsa kurulanmalı ve bir süre (en az 20 dakika) geçtikten sonra okunmalıdır.

Görsel 2.1.5: Termometrenin okuma şekli, doğrudan termometreye bakmayı gerektirir.

ÖĞRENME BİRİMİ HAVA TAHMİN YÖNTEMLERİ

2.

Islak (Yaş) Termometre Ölçümü: Islak termometrelerin okunuşu kuru termometrelerle aynıdır. Aralarındaki fark, ıslak termometre haznesinin ıslak bir müslin veya fitille sarılmış olmasıdır (Görsel 2.1.4). Yazın buharlaşma fazla olacağı için müslinle sarılması gerekir. Müslin buz tutmuşsa ılık suya batırılarak buzun çözülmesi sağlanır. Islak termometre değerleri genellikle kuru termometre değerlerinden düşüktür. Bazı durumlarda eşit olabilir.

Maksimum Termometre Ölçümü: Bir ortamın veya cismin maksimum sıcaklığını ölçmede kul-lanılan termometrelere maksimum termometre denir (Görsel 2.1.6). Çalışma prensibi standart termometreye benzer olan bu aletler amaca uy-gun olarak farklılaştırılmıştır. Tek fark standart termometrede görülen cam tüpün haznenin biraz üzerinden daraltılmasıdır. Ortamın sıcaklığı yük-seldiğinde genleşen cıva genişleyerek cam boru içinde yükselir. Ancak büzüştüğünde kanalın dar yerinden geçer ve geriye dönemez. Kanal içindeki cıvanın üst seviyesi bu durumda ortamın en yüksek sıcaklığını gösterir. Meteorolojik rasatlarda maksimum sıcaklık günde bir kez saat 21.00’de yapılır.

Tekrar ölçüm yapabilmek için termometre silkelenerek cıvanın hazneye dönmesi sağlanır. Maksimum termometre siperdeki yerine yatayla 5-10^olik bir açı yapacak şekilde yerleştirilir.

Minimum Termometre Ölçümü: Maksimum termometre ölçümünde olduğu gibi bazen bir ortamın veya cismin belli bir zaman aralığındaki minimum sıcaklığını doğru bir şekilde ölçmek gerekir. Minimum sıcaklığı ölçmede kullanılan termometreye minimum termometre denir. Minimum termometre haznesinde cıva yerine yoğunluğu daha düşük olan alkol vardır. Tüpteki sıvının içine indeks adı verilen renkli bir cam çubuk yerleştirilir. Ortamın sıcaklığı düştüğünde sıvı büzüşür ve sıvının üst yüzeyi, yüzey geriliminden dolayı indeksi (renkli cam) aşağıya çeker (Görsel 2.1.7).

Görsel 2.1.7: Minimum termometresi (Sarı ve Kadıoğlu, 2020)

Sıcaklık yükseldiğinde alkol, indeksin çevresinden akarak tüpte yükselir. Ancak indeksi yükseltemediği için indeksin indiği en düşük seviyede kalır. Bu durumda indeks, sıcaklığın indiği en düşük seviyeyi gösterir (Görsel 2.1.8).

Görsel 2.1.8: Minimum termometrenin okuma şekli Görsel 2.1.6: Maksimum termometre (Sarı ve Kadıoğlu, 2020)

Minimum termometrelerin doğru ölçüm yapabilmeleri için yatay yerleştirilmeleri gerekir. Minimum termometrelerle öl-çüm meteorolojik rasatlar kapsamında 07.00 ve 21.00 saatlerinde günde iki kez yapılır. Okunan en düşük değer, o gün için minimum sıcaklık olarak kaydedilir.

Deniz Termometresi Ölçümü: Deniz suyu sıcaklığını ölçmede kullanılan ve standart termometreye çok benzeyen bir alettir. Deniz termometresinde (hantal termometre), haznenin dışına delikli bir metal kap koyulur. Bunun ama-cı denizden çıkarılıp gemiye alınıncaya kadar havayla temas eden termometredeki sıcaklığın değişecek olmasıdır.

Haznenin etrafına yerleştirilen kap içinde kalan deniz suyu, okuma yapılıncaya kadar dökülmez. Deniz termometresi deniz yüzeyinden en az 10 cm derine indirilir. 10 dakika beklendikten sonra gemiye alınarak deniz yüzeyi su sıcaklığı ölçülür. Deniz yüzeyindeki buharlaşma deniz suyu sıcaklığını çok etkiler. Bu nedenle deniz suyu sıcaklığı deniz su yüzeyinden en az 1 m derinlikte ölçülür. Eğer gemide bir deniz termometresi yoksa bez kovayla denizden alınan suyun sıcaklığı standart termometreyle ölçülebilir. Gemilerin makine dairesine alınan deniz suyu sıcaklığı, su girişindeki dijital termometreyle ölçülerek otomatik olarak kaydedilir.

Günlük Sıcaklık Ortalaması ve Farkı: Günlük ortalama sıcaklık, gerçek anlamıyla gün boyunca her saat başı yapılan sıcaklık rasatlarının 24 saatlik değerinin aritmetik ortalamasıdır. Ancak 24 saat boyunca sadece üç sefer rasat yapılma-sı durumunda 2 ila 4 rasadın ortalamayapılma-sı da kullanılır. Türkiye’de günlük ortalama yapılma-sıcaklık;

Günlük ortalama sıcaklık = (07.00 + 14.00 + 2 × 21.00) / 4

formülüyle bulunur. Burada yerel saatle 07.00, 14.00 ve 21.00 ile yapılan gösterimler bu saatlerdeki sıcaklık değerlerini temsil eder. 21.00 rasadındaki değerin 2 ile çarpılmasının nedeni gece yarısı gözlem yapılmamasıdır. Bölüm işleminin payında yer alan toplam sıcaklık değerleri 4’e bölünerek günlük ortalama sıcaklık değeri bulunur.

Bazı ülkelerde günlük farkı bulmak için ekstrem değerlerden yararlanılır. Bunun için;

Günlük ortalama sıcaklık = (maksimum değer + minimum değer) / 2 Şeklinde bir işlem yapılır. Bu yöntem daha pratiktir fakat yüksek bir günlük ortalama değer verir.

Ortalamalar günlük sıcaklık farklarını göstermez hatta farkların gözden kaçmasına neden olur. Onun için günlük sı-caklıkların incelenmesi amacıyla en yüksek ve en düşük sıcaklık gözlemleri de yapılır. Bu sıcaklıklar (maksimum ve minimum sıcaklık termometrelerinin değerleri) arasındaki farka günlük sıcaklık farkı veya sıcaklık amplitüdü denir.

Günlük sıcaklık farkı = maksimum değer - minimum değer

Bu bilgilere dayanarak güverte jurnalindeki kayıtlardan (Gemide doldurulmuş bir jurnal sayfası edininiz.) ya-rarlanarak aşağıdaki işlemleri yapınız ve soruları cevaplayınız.

1. Yerel saatle 07.00, 14.00 ve 21.00’de yapılan kuru hava sıcaklık gözlemlerine göre bir gün öncesinin günlük ortalama sıcaklığını hesaplayınız.

2. Yine jurnalde yer alan bir gün önceki sıcaklık kayıtlarındaki maksimum ve minimum değerleri belirleyiniz.

3. Jurnalden önceki güne ait tespit ettiğiniz maksimum ve minimum sıcaklık değerlerini kullanarak önceki günün günlük ortalama sıcaklığını tekrar hesaplayınız. Bu adımda hesapladığınız günlük ortalama değer ile birinci maddede hesapladığınız değer arasında bir fark var mı? Nasıl? Yorumlayınız.

4. Jurnalde bir önceki sıcaklık kayıtlarına göre önceki günün günlük sıcaklık farkı nedir?

ETKİNLİK

ÖĞRENME BİRİMİ HAVA TAHMİN YÖNTEMLERİ