Shappiro, Sheppard ve Cheraskin’ in Güven Sınıflandırması

Shappiro, Sheppard ve Cheraskin güvenin, birbirleriyle ardışık üç aşamadan oluşan bir olgu olduğunu belirtmişlerdir. Her bir güven aşamasının gelişmesi bir önceki aşamanın gerçekleşmesiyle oluşmaktadır. Bu üç aşamalı güven türü ise; hesaplanmış güven, bilgiye dayalı güven ve özdeşleşmeye dayalı güvendir. Shappiro ve diğerlerinin bu sınıflandırmasında, her iki tarafın yeni bir ilişkiye başladığı ve birbirleriyle ilgili geçmişlerinin olmadığı varsayılmaktadır (Lewicki ve Bunker, 1996: 118). Söz konusunu güven sınıflandırması aşağıdaki şekil yardımıyla daha net anlaşılabilir:

Şekil 2.1: Güven Gelişim Aşamaları

Kaynak: Lewicki ve Bunker, 1996: 119.

Şekil incelendiğinde; düz çizgiler güven duygusunun sabit yani değişme olmayan hallerini belirtirken, J1 noktası, hesaplanmış güven ilişkisinin bilgiye dayalı güven ilişkisi haline geldiği noktayı, J2 noktası ise bilgiye dayalı güvenin az sayıda ilişkide özdeşleşmeye dayalı güvene dönüşmeye başladığı noktayı ifade etmektedir. Hesaplanmış güvenin oluşumu, bilgiye dayalı güvenin gelişimini sağlarken, bilgiye dayalı güvenin oluşumu da özdeşleşmeye dayalı güvenin gelişmesini sağlar. Dolayısıyla, önceki aşama bir sonrakini besler ve takip eder (Lewicki ve Bunker, 1996: 119).

Söz konusu güven türlerini açıklamadan önce yukarıdaki şekilde gösterilen güvenin gelişim aşamalarını kısaca açıklamakta fayda vardır (Lewicki ve Bunker, 1996: 119-122):

- Güven, yavaş yavaş gelişir ve değişir. Eğer tarafların ilişkisi yeni başlıyor ve geçmişe yönelik deneyimleri yok ise güven ilişkisi, hesaplanmış güvenden başlar sırasıyla bilgiye dayalı güvene dönüşür ve daha sonra da ilişkinin niteliğine göre özdeşleşmeye dayalı güvene doğru gelişebilir.

- Güven ilişkilerinin yapılanma süreci, hesaplanmış güven aktiviteleri ile başlar.

Tarafların birbirleri hakkında bilgi edinmeye başladıkları bir evredir. Taraflar bu aşamada, diğerlerinin tercihlerini ve önceliklerini bu bilgiler doğrultusunda öğrenmeye başlar.

- Bir aşamadan diğerine doğru ilerleme, ilişki içinde "değişim tasarısı" ile açıklanır. Değişim tasarısı, kişinin baskın algısal değerler dizisindeki esas değişimdir. Değişim, kişinin bilgiye dayalı güvenden, özdeşleşmeye dayalı güvene geçtiği aşamada net olarak görülür. Bu aşama kısaca, bir tarafın diğeri ile ilgili bilgi edinimi sürecinden, kişisel özdeşleşmeye geçtiği bir süreçtir.

2.2.2.1. Hesaplanmış Güven

Güvenin en zayıf şeklidir. İsminden de anlaşılacağı üzere, güveni sadece fayda/maliyet analizine dayalı değerli bir strateji olarak ele alır. Burada güvenilecek kişiye karşı derin bir şüphe vardır fakat güvenmek, güvenmemekten daha iyi bir yol olarak görülmektedir (Lewicki ve Bunker, 1996: 119). Bu güven türünde, karşı tarafın ilişkiye zarar verecek bir harekette bulunması durumunda elde edeceği fayda ve göreceği zararların analizinin yapılması neticesinde güvenme ya da güvenmeme derecesinin hesaplanması söz konusudur. Hesaba dayalı güven ilişkisinde; güvenen ve güvenilen kişi arasındaki risk alma istekliliği güven ilişkisini şekillendirir. Güven ilişkisi, rasyonel ve maksimum kârı içeren hesaplamalara dayalıdır (Granovetter, 1985: 482).

Hesaplanmış güven türünde, davranışların tutarlılığı temel rol oynamaktadır. Bireyler söylemleri ve tutumlarının sonuçlarından korktukları için güven duyma ihtiyacı hissederler (Lewicki ve Bunker, 1996: 119-120). Hesaplanmış güvendeki olumlu algılamalar diğer tarafın düşüncesi veya konusundaki yeterliği hakkında edinilen güvenilir bilgiye dayanır (Kamer, 2001: 39-40).

2.2.2.2. Bilgiye Dayalı Güven

Bilgiye dayalı güven, diğerinin tahmin edilebilirliği üzerine kurulmuştur. Başka bir ifadeyle, diğer taraf hakkında yeterince bilgi sahibi olma ve davranışlarını tahmin edebilme aşamasıdır. Diğer taraf veya grup hakkındaki şüpheler giderildiğinde ve güvenilir bilgiye dayalı pozitif beklentiler bu durumun yerine geçtiğinde ortaya çıkan güven şeklidir. Bilgiye dayalı güven ilişkisi, tehdit ya da korkuyla değil, tarafların birbirleri hakkında sahip oldukları bilgiye dayalı olan bir

tür güven ilişkisini ifade etmektedir. Asıl güven bu noktada başlar ve eğer beklentiler deneyimlerle doğrulanırsa güven daha güçlü bir hâl alır. Bu nedenle etkin ve düzenli bir iletişim ile ilişki geliştirmeyi gerektirir (Lewicki ve Bunker, 1996: 121; Rademarkers, 2000: 140).

2.2.2.3. Özdeşleşmeye Dayalı Güven

Özdeşleşmeye dayalı güven, diğer tarafın istek ve niyetleriyle özdeşleşmeye dayanır. Her iki tarafın da birbirlerinin çıkarlarını gözettiği bir güven ilişkisi söz konusudur. Güvenin üçüncü aşaması olan bu noktada, bilgiye dayalı güven aşamasında başlayan asıl güven, artık tam anlamıyla yerleşmiş ve olgunlaşmış olur. Çünkü taraflar birbirlerini anlamış ve diğerinin isteklerini anlayışla karşılamıştır. Özdeşleşmeye dayalı güvende kişiler arası ilişkiler son derece gelişmiştir. Diğer bir ifadeyle, özdeşleşme diğeri gibi düşünme, diğeri gibi hissetme ve diğeri gibi davranmayı sağlar. Bu güven türünde hem bilgi hem de özdeşleşme söz konusudur. Kişi, bir yandan karşısındakini bilir ve tanırken, diğer yandan karşı tarafın güvenini kazanmak için ne yapması gerektiğini de bilmektedir. Hesaba dayalı ve bilgiye dayalı güvene yönelik eylemler özdeşleşmeye dayalı güveni oluşturur (Lewicki ve Bunker, 1996: 122).

Yukarıda el alınan temel güven türleriyle ilgili sınıflandırmalar dışında literatürde farklı güven türlerinden de bahsedilmiştir. Bunlar aşağıdaki tablo yardımıyla gösterilebilir. Tabloda güvenin dayandığı temeller bağlamında birçok araştırmacı tarafından farklı perspektiflerden ele alınan güven türleri yer almaktadır: