Selahaddin Adil

Selahaddin Adil PaĢa, Ġstanbul’un ÇarĢamba Mahallesi’nde Fatih-Draman Caddesi üzerindeki evde 19 Ocak 1882 tarihinde doğmuĢtur. Annesi Van ili Defterdarı Abdülkerim Efendi’nin kızı Sadberk Hanım, babası Deniz Donatım Ambarları Müdürü, Halid Efendi’nin oğlu, deniz Yarbay Âdil Bey’dir.447 Eylül 1913 yılında Dr. Hüseyin Ġhsan PaĢa-Hatice Hanımın kızı (1898-1900) Fazile Siret Hanım ile evlendi.

438 _{Zafer, 3 Mayıs 1950, s. 1; TBMM Albümü, s. 543; Ayda, a.g.e., s. 206.} 439

TBMM Albümü, s. 543.

440 _{Ayda, a.g.e., s. 216.} 441 _{Ayda, a.g.e., s. 222.} 442 _{Zafer, 18 Mayıs 1950, s. 1.}

443 _{Sadri Maksudi Arsal’ın Seçim Tutanağı (Mazbatası) Ġçin bkz. Ek-18.} 444

TBMM Albümü, s. 543.

445 _{TBMM Albümü, s. 543.}

446 _{Öztürk, a.g.e., s. 52.}

447 _{Selahattin Adil, Hayat Mücadelelerim Selahattin Adil Paşa’nın Hatıraları, Ġstanbul: Zafer}

85

Bu evliliğinden, 1914 yılında doğup 1916 yılında vefat eden Emine Soada, 1919 yılında Behice Suha ve 1924 yılında doğup 1926 yılında vefat eden Ahmet Semuh adlarında üç tane çocuğu olmuĢtur.448

Selahaddin Adil, 1905 yılında Erkânı Harbiye’yi bitirdikten sonra ġam’a tayin olmuĢtur. Üç sene orada bulunduktan sonra, kendi talebi üzerine, Rumeli’de 3. Ordu’nun Nevrokop EĢkıya Takibi MüfettiĢliğine tayin olundu ve Makedonya müsademelerine katıldı. 31 Mart Vak’ası’nda Hareket Ordusu’na iltihak ederek bir sene kadar Yıldız Sarayı Muhafızlığında bulunduktan sonra binbaĢı olarak BükreĢ AtaĢemiliterliğine tayin olmuĢtur. Bu vazifede iken, Ġtalya Harbinin baĢlaması üzerine, yine kendi talebiyle, Bingazi’nin muhtaç bulunduğu ikmal iĢlerini tamamlamak üzere Kahire’ye, Mısır Fevkalade Komiserliği nezdine tayin edilmiĢtir.449

Selahaddin Adil’in askerlik hayatı 1897 senesinden baĢlayıp 1924 senesinde son bulmaktadır. Bu müddet içinde dâhili ve harici geçen istisnasız bütün harp ve inkılap hareketlerine yakından Ģahsen iĢtirak etmiĢ ve bu sırada birçok mühim ve askeri ve siyasi vazifelerde bulunmuĢtur.450

Damat Ferit’in iktidara gelmesiyle, vatan hizmetini Ġstanbul’da yerine getirmenin imkânsızlığı karĢısında Anadolu’ya geçerek Kuvayı Milliye’ye katılmıĢtır.451

General Adil, askeri hayatı boyunca, Hicaz Demir Yolu Fen Heyeti Subayı, 5. Ordu Kurmay Subayı, Harp Okulu öğretmen yardımcısı, 2. Ordu 13. Alay 3. Tabur Komutanı, 2. Alay Komutanı, Harbiye Nezareti Ordu Dairesinde subaylık yaptı. Balkan Harbi’nde Vardar Ordusu 2. ġube Müdürlüğü görevini yerine getirmiĢtir. Ordunun mağlup olup çekilmesi üzerine ve Arnavutluk prensliğinin teĢekkül etmesini müteakiben, ordunun geri kalan kısmını açlık felaketinden kurtarmak ve bir anlaĢmaya varabilmek için Avlonya’ya gitmiĢ, Vardar ordusunun Ġstanbul’a naklinde büyük hizmetleri olmuĢtur. Adil ayrıca Genel Karargâh Kurmay Subayı, Genelkurmay 2. ġube Harbiye Dairesi 4. Sahra Topçu ġube Müdürlüğü Osmanlı-Bulgar Hudut Komisyonu Üyesi, Akdeniz Boğazı Müstahkem Mevkii Komutanlığı Kurmay BaĢkanı, 4. Kolordu Komutanlığı, Adana

448 _{Öztürk, a.g.e., s. 43; TBMM Arşivi, 1551 NSD, Tercüme-i Hal Kâğıdı.}

449 _{DP Ankara Adayları, Zafer, 4 Mayıs 1950, No: 369, s. 1.} 450 _{Adil, a.g.e., s. 514.}

451

86

Cephesi Komutanı, Milli Müdafaa Vekâleti MüsteĢarı, Ġstanbul Komutanı gibi görevlerde bulunmuĢtur. Çanakkale Müstahkem Mevki Erkânı Harp Reisliğini yaptı. 12. ve 13. Fırkalar Kumandanlığında bulundu. 11. 19. 17. ve 2. Kolordu Komutanlığını yaptı.452

Selahaddin Adil, Ġmalatı Harbiye Genel Müdürü döneminde bütün imkânsızlıklara ve Mondros Mütarekesi’nin ağır Ģartlarına rağmen fabrikalarının bir kısmını faaliyete geçirebilmiĢ ve ticari malların imalatına baĢlamıĢtır. Adil’e askeri hizmetlerinden dolayı 4. Rütbeden Osmani-3. Rütbeden Mecidi-2. Rütbeden Kılınçlı Mecidi NiĢanları, gümüĢ muharebe liyakat, altın muharebe madalyaları, Alman 2. Sınıf Demirsalib, Avusturya-Macaristan 3. ve 4. Rütbeden Askeri Meziyet Salip, 2. Rütbeden demir taç niĢanları ve istiklal madalyası verildi.453

Ġstanbul’un iĢgalden kurtulması üzerine askerliği bırakmıĢ ve sivil hayata geçmiĢtir.454

Adil, Fransızca ve Almanca dillerini bilmekteydi.455

Selahaddin Adil, sivil hayatına son vazifesi olan Milli Savunma Bakanlığı MüsteĢarlığı ve Ġstanbul Komutanlığı üniformasını bıraktıktan iki gün sonra baĢlamıĢ ve yangın yerlerindeki demir parçalarını toplatıp bir Ģirkete devretmek suretiyle de iĢe baĢlamıĢtır. Altı sene yabancı bir yazıhanenin iĢgüderliğini, bir seneden fazla Ġsveç’te bir firmanın memurluğunu yapmak suretiyle yavaĢ yavaĢ sivil hayata alıĢmıĢtır.456

Ticari hayatı imkânsızlıklarla baĢlamıĢ, yabancı Ģirket temsilcilikleri yapmıĢ, azmi ve takipçiliği sonucunda iyi bir seviyeye gelmiĢ ve giderek maddi sıkıntılardan kurtulmuĢtur.457

Memleketin uçak ihtiyacını karĢılamak için vekili bulunduğu Alman Hava Sanayi Birliği ile temasa geçmiĢ ve Alman Hükümeti’nin son model çeĢitli tip uçakların Türkiye’ye ihracına olanak sağlamıĢtır. Ancak bu durum Milli Savunma Bakanlığınca reddedilmiĢtir. Adil, gerekli takdir ve değeri görmemiĢtir.458

452 _{TBMM Albümü, s. 543; Zafer, 4 Mayıs 1950, s. 2.}

453 _{TBMM Albümü, s. 543; Zafer, 4 Mayıs 1950, s. 2.}

454 _{Zafer, 4 Mayıs 1950, s. 2.} 455

TBMM Albümü, s. 543.

456 _{Adil, a.g.e., s. 515.}

457 _{Murat Kütükçü, Selahattin Adil Paşa (1882-1961), (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), Akdeniz}

Üniversitesi SBE, Antalya, 2012, s. 264.

458

87

Selahaddin Adil, Ankara’daki iĢlerini tamamladıktan sonra Ġstanbul’a dönmüĢ bir taraftan manevi diğer taraftan, Yeniköy’de baĢlatmıĢ olduğu binanın yapımında karĢılaĢtığı zorluklardan dolay, maddi yorgunluk ve üzüntüden dolayı sağlığı bozulmuĢ ve tedavi için Viyana’ya gitmiĢtir. Bir müddet KoteĢ Sanatoryumunda tedavi görmüĢtür. Haziran ayının sonuna kadar orada tedavisinden sonra 1939 yılının sonunda mümessillik iĢine son vererek firmasını kapatmıĢtır.459

Vazifesinde bulunduğu kuruluĢlarla görüĢmek ve hesaplarını kapatmak için 1 Temmuz 1939’da Berlin’e gitmiĢtir. Berlin ve Ġskandinavya’da iĢlerini hallettikten sonra 19 Temmuz 1939 yılında eĢiyle birlikte Ġstanbul’a dönmüĢtür. Bu suretle 9 senelik ticari hayatı son bulmuĢtur.460

Adil, sivil hayatında ve serbest ticari döneminde Ġstanbul Kauçuk ve Kablo Fabrikası’nı kurmuĢ ve EskiĢehir BaĢtaĢ Krom Madeni iĢletmeciliği yapmıĢtır.461

Selahaddin Adil daha sonra siyasi hayatında DP’ye geçmiĢtir. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde DP’nin Ankara adayı olmuĢtur. Ankara’daki seçimlerde 146.352 oy ile DP’nin Ankara Milletvekili olmuĢtur.462

22 Mayıs 1950 tarihinde Meclis’e girmiĢtir. 5 Haziran 1950 tarihinde ise tutanağı463 kamutay tarafından onaylanmıĢtır.464 TBMM’nin IX. Dönem Ankara Milletvekilliğini yapmıĢtır. Bu dönemde Ekonomi Komisyonu BaĢkanlığı’nı yapmıĢtır.465

1953 yılında ise mebusluktan istifa etmiĢtir.466

Ġstifasını 7 Temmuz 1953’te 103. BirleĢimde Genel Kurulun bilgisine sunmuĢtur. Yasama Görevini bitirdikten sonra hatıratını “Hayat Mücadelelerim” adlı yapıtında yayımlamıĢtır.467

Adil, 27 ġubat 1961 yılında vefat etmiĢtir.468 Ġstanbul’da vefat eden Adil’in cenazesi Zincirlikuyu Mezarlığı’nda babası Adil PaĢa’nın yanında toprağa verilmiĢtir.469 459 _{Adil, a.g.e., s. 519.} 460 Adil, a.g.e., s. 519. 461 _{TBMM Albümü, s. 543.} 462 _{Zafer, 18 Mayıs 1950, s. 1.}

463 _{Selahaddin Adil’in Seçim Tutanağı (Mazbatası) Ġçin bkz. Ek-19.}

464 _{TBMM Arşivi, 1551 NSD, Tercüme-i Hal Kâğıdı.}

465

TBMM Albümü, s. 543.

466 _{BCA, Fon Kodu: 30.10/ 78.515.1, 8.7.1953, s. 2.} 467 _{Öztürk, a.g.e., s. 45.}

468 _{TBMM Albümü, s.543.}

469

88