1.3. Ekonominin Genelinde, Sektör ve Firma Düzeyinde Rekabet
1.3.2. Sektör Düzeyinde Rekabet Edebilirlik
yönetiminin etkinliği oluşturmaktadır.31
1.3.2. Sektör Düzeyinde Rekabet Edebilirlik
Sektör düzeyinde rekabet edebilirlik, bir ülkedeki firmaların, yabancı firmalara karşı ya da yabancı firmalara kıyasla sürdürülebilir başarı elde edebilmesi yeteneğidir. Sektör düzeyinde rekabet edebilirlik, belli bir ülkede ve sektördeki firmaların toplam karlılığı ve maliyet avantajı gibi faktörlerin toplamını yansıtmaktadır.
Ekonomi açısından bakıldığında, sektör düzeyinde rekabet edebilirlik, firma düzeyinde rekabet edebilirliğe oranla daha sağlıklı bir gösterge olarak durmaktadır. Tek bir firmanın başarısı yerine belli sektördeki çok sayıda firmanın başarısı, ekonominin genelinde rekabet edebilirliği daha fazla yansıtmaktadır.32 Firma düzeyinde rekabet edebilirlik, firmanın içinde bulunduğu çevreyle yakından ilişkilidir ve firmanın en yakın çevresini, içinde bulunduğu sektör oluşturmaktadır. Bu yüzden sektör içi koşullar, firma düzeyinde rekabet edebilirliği de doğrudan etkilediği için çok önemlidir.33 Sektördeki rekabet hızı, endüstriyel uzmanlaşma derecesi, kapasite kullanım derecesi, pazar büyüklüğü, talep ve satın alma koşulları, sektörel rekabetin değişkenlerini oluşturan faktörlerin başında gelmektedir.34
31 DTI – Department of Trade and Industry, “UK Productivity and Competitiveness Indicators 2006” (DTI Economics Paper No.17, United Kingdom, March, 2006). s.60.
32 PORTER, a.g.e, 1990. s.100.
33 PORTER. Competitive Strategy: Techniques for Analysing Industries and Competitors. (The Free Press, New York, 1980). s.3.
34 İnan ÖZALP, “İşletme Yönetiminde Çevre ve Teknoloji Faktörünün Durumsallık Açısından İncelenmesi”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 1, Sayfa: 13-31, Eskişehir, (Haziran 1987). s.23.
ekil 1. 2. Porter’ın “Ulusal Rekabet Avantajı Belirleyicileri Modeli”-2 Kaynak: Porter, 1980, s.4.
Michael Porter, “Rekabet Edebilirlik Stratejisi” (Competitive Strategy) isimli kitabında, sektör bazında rekabet edebilirliğin beş faktöre bağlı olduğunu savunmaktadır. Bu beş faktör, ekil 1.2’de görüldüğü gibidir. Sektörü oluşturan firmaların kendi içlerindeki rekabet, alıcıların pazarlık güçleri, tedarikçilerin pazarlık güçleri, ikame mal ve hizmetler üreten firmaların varlığı ve sektöre girme potansiyeli olan firmaların oluşturacağı tehditler bu beş faktörü oluşturmaktadır.35 Sektörel rekabet edebilirliği etkileyen bu beş güç, sektör özelliklerine göre farklılıklar göstermektedir. Bu beş faktörün oluşturduğu etkilerin anlaşılabilmesi, üzerinde çalışılan sektörün mevcut kârlılığının
35 PORTER, a.g.e, 1980. s.4.
kaynaklarını göstermenin yanı sıra, rekabet edebilirliği etkileyen faktörlerle ilgili de bir çerçeve sunmaktadır.36
Bir sektörün rekabet avantajı hesaplanırken başka bir sektörün verimliliğiyle karşılaştırma yapılmasının yanı sıra ücretlerinde göreceli olarak karşılaştırılması söz konusudur. Bir ülkedeki ücretler, tüm sektörlerdeki ücretlerle karşılaştırılarak bulunmaktadır.37 Sektör bazında rekabet edebilirlik, benzer özelliklere sahip, ülke içi ya da uluslararası sektörler arası karşılaştırmalarla analiz edilmekte ve firma düzeyinde geçerli olan göstergeler endüstri düzeyinde de kullanılabilmektedir.38 Sektör genelinde rekabet edebilirlik, firma verileri yerine, sektör genelini yansıtmaktadır. Sektör bazında rekabet edebilirlik, maliyet ve verimlilik karşılaştırması yapılmasına olanak sağlamaktadır.39 Bir sektörün rekabet edebilirliğinin yüksek oluşu, sektördeki firmaların teknolojik değişikliklerle başa çıkabilmeleri ile yakından ilişkilidir. Bu durum bir ülkenin kendi içinde yaratmış olduğu değer zincirinin uluslararası değer zinciri ile bağlantısını göstermektedir.
Küreselleşme, en basit şekilde, finansal, teknolojik kaynakların ve yüksek düzey becerileriye sahip işgücünün eskiye göre daha hareketli olması ve değer zincirlerinin daha sağlam bir organizasyon ve kontrol sistemine sahip olması şeklinde tanımlanabilmektedir. Dinamik bir değer zinciri oluşturmak, rekabet edebilirliğin artırılmasında büyük önem taşımaktadır ve yeni teknolojiler bunun gerçekleşmesini daha önce hiç olmadığı kadar çok hızlandırmaktadır.40 Küreselleşme ile birlikte uluslararası ilişkilerin yoğunlaşması, ekonomik, sosyal
36 PORTER, a.g.e, 2008a. s.2.
37 Paul KRUGMAN, Maurice OBSFELT. International Economics: Theory and Policy. (Addison-Wesley Press, United States, 2000). s.52.
38 DULUPÇU, a.g.e, 2001. s.80.
39 OYERANTI, a.g.e, 2000. s.11.
40 UNCTAD, a.g.e, 2003. s.32.
ve politik ilişkilerin artması söz konusu olmaktadır.41 Bir firmanın rekabet edebilirlik düzeyinin anlaşılması, ulusal rekabet edebilirliğin anlaşılmasına göre daha kolay olmaktadır. Firmaların sektörel rekabet edebilirliğe katkıları göz önünde bulundurulduğunda, rekabet avantajının en çok endüstriyel düzeyde bulunduğu görülmektedir. Bu nedenle pek çok araştırmacı, belli başlı sektörleri inceleyerek, ülkesine rekabet avantajı sağlayan bu sektörlerin, rekabet avantajı elde etmede hangi faktörlerden etkilendiklerini ve bu sektörlerde rekabet avantajı oluşmasına katkısı bulunan devlet politikalarını belirlemeye çalışmaktadır.42
Rekabet edebilirliğin ölçütleri üç temel kriteri sağlamalıdır. Bunlardan ilki, rekabet içerisine dahil olan tüm sektörlerin hesaba katılması, ikincisi rekabete açık tüm pazarlarda inceleme yapılması ve son olarak da bu ölçütler uluslararası anlamda kabul görmüş olan verilerle oluşturulması kriteridir.43
1.3.3. Firma Düzeyinde Rekabet Edebilirlik
Firma düzeyinde rekabet edebilirlik, bir firmanın, rakiplerine göre, daha etkin ve verimli şekilde ürün ve hizmet sağlama becerisidir. Taşıma maliyetlerinden dolayı firmaların kendi ülkelerindeki piyasalarda daha başarılı şekilde rekabet edebiliyor olmalarına rağmen, rekabet edebilirlik genellikle daha üst düzey bir verimlilik oluşumuyla elde edilecek avantajı temsil etmektedir. Bu avantaj ise uluslararası piyasalara açılmakla elde edilmektedir.
Rekabet edebilirlik kavramı en net şekilde firma düzeyinde anlaşılmaktadır. Firma düzeyinde rekabet edebilirlik, en basit tanımıyla bir
41 Can AKTAN, İstiklal Y. Vural. “Çok Uluslu irketler ve Ekonomik Kalkınma”, Sivil Toplum Dergisi, (Temmuz-Eylül 2005). s.3.
42 FARRUGIA, a.g.e, 2002. s.22.
43 Paul SCHREYER, Dirk PILAT. “Measuring Productivity” OECD Economic Studies, No. 33, 2001/II, (Paris, 2001). s.149-150.