“Türkiye ve Azerbaycan’da ortaöğretim düzeyindeki mesleki müzik eğitimi
kurumlarında uygulanan programlar karşılaştırıldığında halk müziğine verilen önem ne boyuttadır?”
Her iki ülkede ortaöğretim düzeyinde mesleki müzik eğitimi veren kurumlarda bir çeşitlilik görünse de burada özellikle müzik öğretmeni yetiştiren programlara alt yapı oluşturan ülke geneline yayılmış kurumların dikkate alınması gerektiği düşünülmektedir. Çünkü Azerbaycan’da konservatuar bünyesindeki Gymnasia tekil bir kurum olarak eğitim veriyorken müzik kolejlerinin ülke genelinde yayılmış olduğu ve özellikle de müzik öğretmeni yetiştiren programlara buradan mezun olan adayların başvurduğu gözlemlenmektedir. Ülkemizde de bazı konservatuarların bünyesinde ortaöğretim düzeyinde mesleki müzik eğitimi veriliyor olsa da müzik öğretmeni yetiştiren programlara ülke genelinde yaygınlaşmış GSSL’lerin öğrenci gönderdiği çok iyi bildiğimiz bir gerçektir.
GSSL’ler ülkemiz açısından bakıldığında hem mesleki müzik eğitiminin yaygın ve genel ilk basamağını temsil etmekte hem de araştırmamızdaki ulusal müzik eğitimi modelinin iki temel dinamiğinden birisi olan MEABD programlarına öğrenci yetiştiren bir alt yapı kurumu olmaktadır. Bu sebeple de ülkemizdeki GSSL’lerin programını halk müziği içeriği açısından Azerbaycan’daki karşılığı olarak düşüneceğimiz Müzik Koleji programıyla karşılaştırmak ve bu karşılaştırmadan da iki ülke arasındaki ulusal müzik eğitimi anlayışı içerinde halk müziklerine verilen öneme dair sonuçlar çıkartmak araştırmamız açısından faydalı olacaktır.
Ülkemizde sadece İzmir’de iki tane olmak üzere elli üç farklı ilde eğitim veren toplam elli dört GSSL bulunmaktadır. GSSL’lere ilköğretim sonrası özel yetenek sınavı ile öğrenci alınmaktadır. Bu sınavı kazanıp öğrenci olmaya hak kazanan adaylara; kendi tercihleri, okulun öğretmen sayısı ve öğrencinin fiziksel özellikleri de dikkate alınarak, sekiz yarıyıl boyunca eğitimini alacağı bir çalgı belirlenmektedir.
Öğrenci Tablo 22’de görülen “Türk ve Batı Müziği Çalgıları” isimli derste bu çalgının eğitimini almaktadır. Bunun dışında bütün öğrenciler için aynı program uygulanmaktadır.
Ülkemizde ortaöğretim kurumlarında bir yıllık çalışma takvimi toplam 36 haftaya göre planlanmaktadır. Bu sebeple derslerle ilgili Toplam Ders Saati (TDS) sütununda yer alan saatler o dersin haftalık ders saatiyle 36 haftanın ve ders yılı sayısının çarpımından elde edilen sürelerdir.
Tablo 22. Ülkemizde GSSL’lerde Yürütülen Alan Dersleri 4 Yıllık Programı(EK4)
ALAN DERSLERİ
SINIFLAR ve YARIYILLAR
T.D.S.
9 10 11 12
I II III IV V VI VII VIII
MÜZİKSEL İŞİTME OKUMA VE YAZMA 1 1 4 4 4 4 4 4 468
PİYANO 1 1 2 2 2 2 3 3 288
TÜRK VE BATI MÜZİĞİ ÇALGILARI 1 1 2 2 2 2 3 3 288
TÜRK MÜZİĞİ KORO EĞİTİMİ 1 1 2 2 3 3 3 3 324
BATI MÜZİĞİ KORO EĞİTİMİ 1 1 2 2 3 3 3 3 324
DRAMA - - 1 1 - - - - 36
MÜZİĞE GİRİŞ 1 1 - - - 36
MÜZİK BİÇİMLERİ - - - 1 1 36
TÜRK ve BATI MÜZ. ÇALGI TOPLULUKLARI - - - - 4 4 4 4 288
BATI MÜZİĞİ TARİHİ - - - - 1 1 - - 36
GELENEKSEL TÜRK MÜZİĞİ TARİHİ - - - 1 1 36
BİLİŞİM DESTEKLİ MÜZİK - - - - 1 1 - - 36
BİREYSEL SES EĞİTİMİ - - - 1 1 36
ÇALGI BAKIMI VE ONARIMI - - - 2 2 72
SEÇMELİ DERSLER - - 5 5 2 2 2 2 324
Tablo 22’e göre GSSL programında işitme, piyano, çalgı eğitimi, Türk ve Batı müziği koro eğitimi ile çalgı topluluklarına ağırlık vermektedir. Ayrıca seçmeli derslerin de önemli bir ağırlık oluşturduğu görülmektedir. Program içerisinde geleneksel müziklerle ilgili eğitimin “Türk Müziği Koro Eğitimi”, “Türk ve Batı
olarak yapıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca “Müziksel İşitme Okuma Yazma”, “Piyano”,
“Müzik Biçimleri” ve “Çalgı Bakımı ve Onarımı” derslerinde ilgili öğretmenin
inisiyatifinde olmakla birlikte içerikte ve uygulamada geleneksel müziklerimize ve çalgılarımıza da yer ayrılmış olması öngörülmektedir.
Bu duruma göre öğrenciler bireysel çalgı eğitimi kadar “Piyano” eğitimi, “Türk Müziği Koro Eğitimi” kadar “Batı Müziği Koro Eğitimi” almakta, sadece son dört yarıyıl haftada dört saat çalgı topluğu dersine girebilmekte ve son iki yarıyılda da haftada bir saat “Geleneksel Türk Müziği Tarihi” dersi görmektedirler. Programın içeriğinde doğrudan halk müziğine ilişkin kuramsal ya da uygulamalı bir ders olmadığı açıkça görülmektedir. Buna karşın “Türk Müziği Koro Eğitimi”, “Türk ve
Batı Müziği Çalgı Toplulukları” ve “Geleneksel Türk Müziği Tarihi” derslerinde
halk müziğine ait içerikler olduğu mutlaka düşünülmelidir.
GSSL programında yer alan seçmeli derslerin ilgili yönetmelik gereği programda yer alan ortak derslerden ya da alan derslerinden seçilebileceği belirtilmiştir. Bu durumda seçim her lisede farklı olabilmekle birlikte seçilen dersler geleneksel müziklerimizle ilgili derslerden olsa bile halk müziğine yönelik doğrudan bir dersin yine de programa dâhil olamayacağı anlaşılmaktadır. Ancak seçmeli derslerin toplam ders saati açısından bakıldığında programda en fazla ağırlık oluşturan derslerden olduğu dikkat çekmektedir.
GSSL’nin Azerbaycan’daki karşılığı olarak düşünebileceğimiz dört yıllık lise düzeyindeki müzik kolejlerindeki yapı ise ülkemizdekinden farklıdır. Azerbaycan genelinde ona yakın sayıda bulunan müzik kolejlerinde “Halk Çalgı Aletleri”,
“Fortepiyano”, “Hanendelik” ve “Orkestra Aletleri” olmak üzere dört farklı alanda
mesleki müzik eğitimi verilmektedir. Ortak lise programının dışında kalan alan dersleri bu dört temel alana göre değişiklik göstermektedir.
Azerbaycan’daki müzik koleji çalışma takvimine göre her yarıyılda değişmekle birlikte birinci yılda 40, ikinci yılda 37, üçüncü yılda 37 ve dördüncü yılda da 34
haftalık bir periyot takip edilmektedir. Bu sayılara göre her bir dersin programdaki Toplam Ders Saati (TDS) ilgili sütunda gösterilmiştir.
Tablo 23. Azerbaycan Müzik Koleji Halk Çalgı Aletleri Temel Alanı Programı(EK5a)
ALAN DERSLERİ YARIYILLAR TDS
I II III IV V VI VII VIII
G EN E L U ZM A N LI K A LA N I MÜZİĞİN TEMEL KURAMLARI 2 2 2 - - - 116 ARMONİ - - - 2 2 2 2 - 146 SOLFEJ 2 2 2 2 3 3 3 3 367
DÜNYA HALK MÜZİĞİ EDEBİYATI 2 3 2 3 3 3 3 3 407
AZERBAYCAN MÜZİĞİ EDEBİYATI - - - 2 2 2 106
PEDAGOJİ VE PSİKOLOJİNİN ESASLARI - - 2 2 - - - - 74
SEÇMELİ DERSLER - - 1 1 3 3 1 3 216 UZ M ANL IK AL AN I UZMANLIK 2 2 2 2 3 3 3 3 367 MUGAM 2 2 2 2 3 3 3 3 367 ORKESTRA SINIFI - - 2 2 4 4 6 6 426 ANSAMBLE SINIFI - - - - 2 2 3 3 176
HALK ÇALGI ALETLERİNİN TEDRİS
METODİKASI - - 2 2 - - - - 74
ŞEFLİK - - - - 1 1 2 2 104
SEÇMELİ DERSLER - - - - 2 - 4 3 155
Tablo 23’de görüldüğü üzere müzik koleji’nin “Halk Çalgı Aletleri” temel alanı programında müzik eğitiminin temel dersleri diyeceğimiz işitme ve kuram derslerinin toplam ağırlığının yanında “Dünya Halk Müziği Edebiyatı” adlı ders önemli bir ağırlık oluşturduğu, “Azerbaycan Müziği Edebiyatı” adlı dersin toplamda 106 saatlik bir süre aldığı, “Uzmanlık”, “Mugam” ve “Orkestra Sınıfı” derslerinin toplam saat açısından ciddi bir süreye ulaştığı, “Ansamble Sınıfı” dersine 176, “Halk
Çalgı Aletlerinin Tedris Metodikası” dersine 74 saatlik süre ayrıldığı görülmektedir.
Programın Halk Çalgı Aletleri Temel Alanı’na ait olmasından dolayı dünya ve Azerbaycan halk müziğinin programdaki yeri doğaldır. Seçmeli derslere toplamda 371 saatlik bir süre ayrıldığı ve belgelerden anlaşıldığı kadarıyla bu derslerin
“Mugam Tarihi”, “Piyano Müzik Eserleri”, “Akraba Müzik Aletlerinin Öğrenilmesi”, “Partisyon Okunuşu” ve “Transpozisyon ve Orkestrasyon” dersleri
arasından seçilebildiği anlaşılmaktadır.
Tablo 24. Azerbaycan Müzik Koleji Fortepiano Temel Alanı Programı(EK5b)
ALAN DERSLERİ YARIYILLAR TDS
I II III IV V VI VII VIII
G EN E L U ZM A N LI K A LA N I MÜZİĞİN TEMEL KURAMLARI 2 2 - - - 80 ARMONİ - - 2 2 2 2 3 - 199 SOLFEJ 2 2 2 2 2 2 2 - 262
DÜNYA HALK MÜZİĞİ EDEBİYATI 2 3 2 3 3 3 3 3 407
AZERBAYCAN MÜZİĞİ EDEBİYATI - - - 2 2 2 106
PEDAGOJİ VE PSİKOLOJİNİN ESASLARI - - 2 2 - - - - 74
MUGAM TARİHİ - - - - 2 2 - - 74 SEÇMELİ DERSLER - - 4 - 4 4 2 2 288 UZ M ANL IK AL AN I FORTEPİANO 3 3 3 3 3 3 4 4 520 FORTEPİANO ANSAMBLE - - 1 2 - - - - 60 KONSERTMAYSTR SINIFI - - 1 1 1 1 2 2 160 KAMERA ANSAMBLE - - - - 1 1 1 2 100 PEDAGOJİ TECRÜBE - - - - 2 2 2 2 136
FORTEPİANO TEDRİSİNİN METODİKASI - - - 2 2 - - - 74
SEÇMELİ DERSLER - - - - 2 3 4 2 228
Tablo 24’de müzik kolejinin “Fortepiano” temel alanına ait sekiz yarıyıllık program görülmektedir. Burada yine temel kuram ve işitme derslerinin ağırlığının yanında “Dünya Halk Müziği Edebiyatı” ve “Fortepiano” derslerine oldukça önemli süreler verildiği, halk müziğiyle ilgili olarak “Azerbaycan Müziği Edebiyatı” ve “Mugam Tarihi” derslerinin programda toplam 180 saat yer bulduğu ve seçmeli dersler olarak belirtilen derslerin toplamda 516 saatlik süre kapladığı görülmektedir. Oldukça önemli bir süre ayrılan seçmeli derslerin, “Halk Yaratıcılığı”, “Azerbaycan
Halk Müziğinin Esasları”, “Çalgı Bilimi”, Müzik Eserlerinin Tahlili”, “Fortepiyano Sanatının Tarihi” ve “Özden Okuma” adlı derslerden seçilebildiği anlaşılmaktadır.
Seçmeli derslerin içerisinde halk müziği içerikli derslerin önemli bir ağırlık kazandığı dikkat çekmektedir.
Tablo 25. Azerbaycan Müzik Koleji Hanendelik Temel Alanı Programı(EK5c)
ALAN DERSLERİ YARIYILLAR TDS
I II III IV V VI VII VIII
G EN E L U ZM A N LI K A LA N I MÜZİK SAVADI - - 4 2 - - - - 110 MÜZİĞİN TEMEL KURAMLARI - - - 2 2 2 2 - 146 SOLFEJ - - 5 5 3 3 2 2 364
DÜNYA HALK MÜZİĞİ EDEBİYATI - - 4 5 3 3 3 3 380
AZERBAYCAN MÜZİĞİ EDEBİYATI - - - 2 2 2 106
PEDAGOJİ VE PSİKOLOJİNİN ESASLARI - - 2 2 - - - - 74
SEÇMELİ DERSLER - - - - 4 4 4 4 284 UZ M ANL IK AL AN I SOLO İFACILIK - - 4 4 4 4 4 4 432 KORO SINIFI - - 2 2 2 2 2 2 216 AKTÖR SANATI - - 2 2 2 2 - - 148 SAHNE HAZIRLIĞI - - - - 2 2 2 2 142 NİTQ MEDENİYETİ - - 1 1 1 1 - - 74
İLKÖĞRETİM OKULLARINDA NAĞME
VE MUSİKİNİN TEDRİS METODİKASI - - - 2 2 2 106
SEÇMELİ DERSLER - - - - 2 2 5 5 244
Tablo 25’e göre müzik kolejinde “Hanendelik” temel alanının toplamda üç yıllık bir süre kapsadığı, kuram ve işitme derslerinin yanında “Dünya Halk Müziği
Edebiyatı”, “Solo İfacılık” ve “Koro Sınıfı” derslerinin önemli bir ağırlık
oluşturduğu görülmektedir. Programda yine “Azerbaycan Müziği Edebiyatı” 106 saatlik süresiyle yer almaktadır. Toplamda 528 saatlik bir ağırlığı olan seçmeli derslerin; “Mugam Tarihi”, “Azerbaycan Halk Müziği Eserleri”, “Halk
Yaratıcılığı”, “Metin Yazarlığı”, Müzik Eserlerinin Tahlili”, “Aruz Vezni ile Mugamların İlişkisi” ve “Azerbaycan Halk Türkülerinin Seslendirilmesi”
derslerinden seçilebileceği anlaşılmaktadır. Seçmeli ders içeriğindeki halk müziği oranı oldukça dikkat çekicidir.
Tablo 26. Azerbaycan Müzik Koleji Orkestra Aletleri Temel Alanı Programı(EK5d)
ALAN DERSLERİ YARIYILLAR TDS
I II III IV V VI VII VIII
G EN E L U ZM A N LI K A LA N I MÜZİĞİN TEMEL KURAMLARI 2 2 - - - 80 ARMONİ - - 2 2 2 2 3 - 199 SOLFEJ 2 2 2 2 2 2 2 - 258
DÜNYA HALK MÜZİĞİ EDEBİYATI 2 3 2 3 3 3 2 4 401
AZERBAYCAN MÜZİĞİ EDEBİYATI - - - 2 2 2 106
PEDAGOJİ VE PSİKOLOJİNİN ESASLARI - - 2 2 - - - - 74
FORTEPİANO 1 1 1 1 1 1 1 1 148 MUGAM TARİHİ - - - - 2 2 - - 74 SEÇMELİ DERSLER - - - - 4 2 4 6 288 UZ M ANL IK AL AN I UZMANLIK 2 2 2 2 3 3 3 3 400 ANSAMBLE SINIFI - - 2 2 2 2 2 2 240 ORKESTRA SINIFI - - 2 2 2 2 6 6 400
ORKESTRA ALETLERİNİN TEDRİS
METODİKASI - - 2 2 - - - - 74
PEDAGOJİK TECRÜBE - - - - 2 2 2 2 136
SEÇMELİ DERSLER - - - - 3 3 5 5 284
Tablo 26’ya göre müzik kolejlerinde diğer üç alanda olduğu gibi “Orkestra
Aletleri” temel alanında da işitme ve kuram derslerinin toplam ağırlığı önemli
görülmektedir. Bunun yanında “Dünya Halk Müziği Edebiyatı”, “Uzmanlık”,
“Orkestra Sınıfı” ve “Ansamble Sınıfı” derslerine önemli süreler ayrıldığı, “Azerbaycan Müziği Edebiyatı” ve “Mugam Tarihi” derslerinin halk müziğine
verilen önem açısından bakıldığında 180 saatlik bir süre oluşturduğu ve
“Fortepiyano” dersine 148 saatlik bir süre ayrıldığı görülmektedir. Diğer üç alanda
olduğu gibi seçmeli dersler 572 saat gibi oldukça önemli bir hacme ulaşmaktadırlar. Bu derslerin; “Halk Yaratıcılığı”, “Azerbaycan Halk Müziğinin Esasları”, “Metin
Yazarlığı”, Müzik Eserlerinin Tahlili”, “Orkestra Aletlerinin Gelişim Tarihi”, “Partisyon Okunuşu”, “Transpozisyon ve Orkestrasyon” ve “Şeflik” derslerinden
seçilebildiği anlaşılmaktadır. Seçmeli derslerdeki halk müziği seçenekleri yine dikkat çekicidir.
Özetlemek gerekirse ülkemizdeki GSSL ile Azerbaycan’daki müzik koleji programları karşılaştırıldığında; Müzik kolejinde uzmanlaşmaya dönük dört farklı alanda mesleki müzik eğitimi verildiği görülmektedir. Bu alanlarda verilen eğitimin hepsinde de GSSL’ye kıyasla çalgı derslerine daha fazla zaman ayrıldığı anlaşılmaktadır. Araştırma konumuz açısından bakıldığında ise temel alanlardan birisinin zaten halk müziği çalgılarına ayrıldığını ve genel olarak da programda isim, yapı, süre ve içerik bakımından halk müziği ile ilgili temel ve seçmeli derslerin çok daha fazla yer bulduğunu söylemek mümkündür. Diğer bir çarpıcı nokta ise ortaöğretim düzeyinde olmasına rağmen mezun olmaları halinde alt basamaktaki bazı mesleki müzik eğitimi kurumlarında öğretmenlik yapabilme yetkisine sahip müzik koleji öğrencilerinin programında pedagojik derslere ayrılan süredir.
Bu durum da bize; ulusal müzik eğitimi anlayışındaki iki önemli dinamikten birisi olarak kabul ettiğimiz müzik öğretmenlerini yetiştiren programlara alt yapı oluşturan ortaöğretim düzeyindeki mesleki müzik eğitimi kurumlarının program içeriklerinde halk müziğinin durum, konum ve önemini göstermektedir. Ülkemizle kıyaslandığında Azerbaycan’da bu durumun oldukça tatmin edici düzeylerde olduğu görülmektedir.