“Türkiye ve Azerbaycan’da ilköğretim müzik ders kitaplarındaki başlangıç ezgilerinin ulusal özellikleri var mıdır?”
İlköğretimde sınıflara göre müzik derslerindeki başlangıç ezgilerinin tercihi ulusal müzik eğitimi anlayışı açısından önemli görülmüştür. Çünkü ilköğretim çağındaki çocukların okul ortamında tanıştığı ilk ezgiler ulusal müzik kültürünün benimsenmesi, yaşatılması ve aktarılması açısından oldukça önemlidir. Okulda genel
müzik eğitimi anlayışı içerisinde öğrenilecek başlangıç ezgileri; eğitimin bilinenden- bilinmeyene, çevreden-evrene, yakından-uzağa ve kolaydan-zora ilkeleri düşünüldüğünde çok büyük önem kazanmaktadır. Bu sebeple iki ülke arasında ilköğretim müzik ders kitaplarındaki sözlü başlangıç ezgileri incelenerek karşılaştırılmıştır. Ezgilerdeki ulusal özellikleri; halk müziği ezgisi olması, modal/makamsal yapıda olması, ölçü yapısında halk müziği karakteristiklerini taşıması ve varsa bestecisinin ulusal besteci olması şeklinde sıralayabiliriz.
Her iki ülkede de başlangıç ezgilerindeki tercihlerin ulusal bilinci kuvvetlendirmek adına çoğunlukla ulusal marşlardan yana kullanıldığı görülmektedir. Bağımsızlık mücadelesi vermiş iki ülkede de ulusal marşların müzik eğitiminde önem kazanması ve başlangıç ezgisi olarak tercih edilmesi olağan bir durum olarak görülebilir. Ders kitaplarının hemen hemen tamamında ilk başta notası ve sözleriyle verilen ulusal marşlar özellikle alt sınıflarda dinlenilmesi üst sınıflara doğru da öğrenilip söylenilmesi için kitaplarda yer almaktadır. Çünkü her iki ülkenin ulusal marşı da sadece ilköğretim çağındaki çocuklar hedef alınarak bestelenmiş olmadığından bazı teknik-estetik zorluklar içermektedirler.
Ülkemizin ulusal marşı olan “İstiklâl Marşı” hem ses genişliği hem içerisindeki tartım yapıları hem de aralık atlamaları bakımından ilköğretim çağında öğrenim gören öğrencilerin büyük bir kısmı için birçok problemi beraberinde getirmektedir. “Azerbaycan Respublikasının Devlet Himni” olarak adlandırılan Azerbaycan ulusal marşı da ses genişliği bakımından ilköğretim çağına çok uygun değildir. Ancak melodik kurgusu ve tartımsal yapısı ilköğretim çağındaki çocuklar için uygun kabul edilebilir düzeydedir. Her iki ulusal marş da minör karakterdedir.
Ulusal marşlarla ilgili durumu açıkladıktan ve ulusal marşların araştırmamızın bu bölümünde kapsam dışı tutulduğunu belirttikten sonra ilköğretim müzik ders kitaplarında genellikle ulusal marşlardan hemen sonra yer alan ve başlangıç ezgisi olarak belirlediğimiz sözlü okul şarkılarına dair bir sınıflandırma yapmak yerinde olacaktır.
Tablo 20. Türkiye’de İlköğretim Müzik Ders Kitaplarındaki Başlangıç Ezgilerinde Ulusal Özellikler
TABLO 20
Türkiye
Ezgi Karakteri Ölçü Yapısı Bestecisi Türü
1. Sınıf Tonal 2/4 Ulusal Çocuk Şarkısı
2. Sınıf Tonal 4/4 Anonim Tekerleme
3. Sınıf Tonal 4/4 Aktarma Çocuk Şarkısı
4. Sınıf Tonal 2/4 Ulusal Çocuk Şarkısı
5. Sınıf Tonal 2/4 Ulusal Çocuk Şarkısı
6. Sınıf Tonal 4/4 Ulusal Çocuk Şarkısı
7. Sınıf Makamsal 7/8 Anonim Türkü
8. Sınıf Makamsal 9/8 Anonim Türkü
Tablo 20’ye göre ülkemizde ilköğretim 7. sınıfa kadar, müzik ders kitaplarında başlangıç ezgisi olarak halk müziği karakteri taşıyan ezgiler tercih edilmemiş, 7. ve 8. sınıflarda ise hem makamsal yapıda hem de aksak ölçü yapısında olan iki anonim türkü başlangıç ezgisi olarak tercih edilmiştir. İlk altı yıla ait başlangıç ezgilerinin tamamının tonal yapıda olduğu, ölçü anlayışının halk müziği karakteristiklerini yansıtmadığı, dört tanesinin ulusal bestecilere ait çocuk şarkısı, bir tanesinin aktarma çocuk şarkısı, birinin ise anonim tekerleme olduğu görülmektedir.
Özellikle birinci sınıfta tercih edilen ezginin tonal yapıda olması (EK10b), üçüncü sınıftaki ezginin yine tonal yapıda aktarma bir çocuk şarkısı olması ve ilk altı yıl boyunca makamsal yapıda ve aksak ölçü anlayışında hiçbir halk müziği ezgisi ya da bestenin tercih edilmemiş olması ulusal müzik eğitimi modeli açısından düşündürücü görülmektedir.
Tablo 21. Azerbaycan’da İlköğretim Müzik Ders Kitaplarındaki Başlangıç Ezgilerinde Ulusal Özellikler
TABLO 21
Azerbaycan
Ezgi Karakteri Ölçü Yapısı Bestecisi Türü
1. Sınıf Makamsal 2/4 Ulusal Çocuk Şarkısı
2. Sınıf Makamsal 6/8 Ulusal Çocuk Şarkısı
3. Sınıf Makamsal 3/4 Ulusal Çocuk Şarkısı
4. Sınıf Makamsal 6/8 Ulusal Çocuk Şarkısı
5. Sınıf Tonal 3/8 Ulusal Çocuk Şarkısı
6. Sınıf Tonal 6/8 Ulusal Çocuk Şarkısı
7. Sınıf Makamsal 3/4 Anonim Halk Müziği
8. Sınıf Tonal 4/4 Ulusal Marş
Tablo 21’de Azerbaycan’da ilköğretim sınıflarında tercih edilen başlangıç ezgilerinin özellikleri görülmektedir. Buna göre sekiz sınıftan beş tanesindeki başlangıç ezgisi makamsal, üç tanesi tonal yapıdadır. Diğer taraftan altı sınıfın başlangıç ezgisinde halk müziği karakteristikleri taşıyan üçerli ölçü anlayışları görülmektedir. Sekiz sınıftaki başlangıç ezgilerinin birisi anonim halk müziği ezgisi, diğer yedi sınıfınki ise ulusal bestecilere ait okul şarkısı örnekleridir. Yedi okul şarkısından birisi marş diğerleri ise çocuk şarkısıdır.
İlköğretim birinci sınıftaki başlangıç ezgisinin makamsal yapıda olması dikkat çekicidir (EK10a). Her sınıf için seçilen başlangıç ezgilerinin ezgi karakteri ya da ölçü anlayışı özelliklerinden birisinin mutlaka halk müziği karakteristiğini yansıtması da çarpıcı bir diğer sonuçtur. Ayrıca hiçbir sınıfın başlangıç ezgisinde aktarma ya da yabancı kökenli bir şarkı tercih edilmemiştir.
Tablo 21 ve Tablo 22’deki sonuçlara ve yukarıdaki açıklamalara göre; ilköğretime makamsal bir çocuk şarkısıyla başlayan ve ilköğretim genelindeki başlangıç ezgilerinde ağırlıklı olarak halk müziği geleneğine dayalı besteleri kullanan Azerbaycan’ın, ulusal müzik eğitimi modeli oluşturma anlayışında halk müziğine ülkemize göre daha fazla önem verdiği düşünülebilir.