“Türkiye ve Azerbaycan’da ilköğretim müzik ders kitaplarındaki ezgilerde tonal-modal/makamsal yapı tercihleri ve karakteristik halk müziği ölçü yapıları ne orandadır?”
Ulusal müzik ekolü anlayışında halk müziğinin bestecilik açısından çok önemli olduğu bilinmektedir. Bestecilerin çoksesli eserlerinde halk müziği ezgilerini kullanması çok bilinen bir yöntem olmakla birlikte Bartok’un da belirttiği gibi çarpıcı ve gerçekçi olan; bestecilerin kendi halk müziklerini iyice özümseyerek halk müziği özelliklerini içeren yeni teksesli ve çoksesli eserler besteleyebilmesidir. Bu noktadan hareketle ilköğretim müzik eğitiminde kullanılan çocuklara yönelik bestelerin de bu gözle incelenmesi ve analitik bir sonuç çıkarılması araştırmamız açısından gerekli görülmüştür.
Bu düşünceyle her iki ülkenin ilköğretim müzik ders kitaplarındaki ezgilerin; tonal ya da modal-makamsal özellikleri ve ölçü yapıları incelenerek kendi halk müziği karakteristiklerini taşıyıp taşımadığına dair analiz yapılmıştır. Her sınıf için ayrı ayrı incelenip tablolaştırılan bulgular sonra da ilköğretim geneline ait bir karşılaştırma tablosunda birleştirilmiştir.
Burada özellikle ölçü yapısı analizinde ülkemiz açısından 5, 7 ve 9 zamanlı aksak yapıların Azerbaycan için ise 3, 6 ve 12 zamanlı yapıların referans alındığını belirtmekte fayda vardır. Her iki ülkenin halk müziği geleneğinde bu ölçü yapıları dışında ölçüler de yer almakla birlikte ulusal karakteri gösteren ölçü anlayışının, referans alınan ölçü yapıları olduğu birçok halk müziği araştırmacısının da dile getirdiği bir durum olarak düşünülmektedir.
Tablo 10. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 1. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 10 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 17(%77) 19(%32)
Minör Ezgiler 1(%5) 5(%8)
Modal-Makamsal Ezgiler 4(%18) 36(%60)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) - 22(%37)
Tablo 10 incelendiğinde tonal yapıdaki ezgilerin ülkemizde %82 oranında yer bulmasına karşın Azerbaycan’da %40 oranlarında kaldığı, makamsal yapıdaki ezgilerin oranının ise ülkemizde %18 iken Azerbaycan’da %60 olduğu görülmektedir. Ayrıca ölçü yapısı bakımından ülkemiz geleneksel halk müziği karakterini temsil ettiği düşünülen aksak yapıdaki ölçülerin (5, 7 ve 9 zamanlı) ülkemiz ilköğretim 1. sınıf müzik ders kitabındaki ezgilerde hiç kullanılmadığı, buna karşın Azerbaycan halk müziğinin genel müzik karakterinin metrik temelini oluşturan 3, 6 ve 12 zamanlı ölçü yapılarının Azerbaycan’daki ilköğretim 1. sınıf müzik ders kitabındaki ezgilerde %37 oranında kullanıldığı görülmektedir.
Tablo 11. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 2. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 11 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 12(%44) 21(%35)
Minör Ezgiler 7(%26) 5(%8)
Modal-Makamsal Ezgiler 8(%30) 34(%57)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) - 24(%40)
Tablo 11’de ilköğretim 2. sınıfa ait dağılım görülmektedir. Buna göre tonal yapıdaki ezgilerin ülkemizde %70 Azerbaycan’da ise %43 oranında tercih edildiği, makamsal yapıdaki ezgilerin tercih oranları Azerbaycan’da %57 olarak gerçekleşirken ülkemizde %30’larda kaldığı görülmektedir. Halk müziği karakterli ölçü yapılarının ise ülkemizde tercih edilmemesine karşın Azerbaycan’da %40 gibi ciddi bir oranda tercih edildiği ortaya çıkan diğer bir çarpıcı sonuçtur.
Tablo 12. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 3. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 12 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 15(%52) 9(%16)
Minör Ezgiler 5(%17) 7(%12)
Modal-Makamsal Ezgiler 9(%31) 42(%74)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 2(%7) 34(%60)
Tablo 12’ye göre ülkemizde ilköğretim 3. sınıf müzik ders kitaplarında yer alan tonal ezgilerin oranı %71 iken bu durum Azerbaycan’da %28 gibi bir oranla bizim ülkemizin neredeyse üçte biri kadardır. Makamsal ezgilerin kullanılma oranlarına bakıldığında; ülkemizdeki tercih oranı %31 olmasına karşın Azerbaycan’da %74 olmuş, halk müziği karakterli ölçü yapılarının kullanılma oranı ise %7’ye karşın %60 gibi bir ağırlıkla Azerbaycan lehine gerçekleşmiştir.
Tablo 13. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 4. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 13 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 12(%67) 12(%19)
Minör Ezgiler 2(%11) 13(%20)
Modal-Makamsal Ezgiler 4(%22) 39(%61)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 2(%11) 26(%41)
Tablo 13’de görüldüğü üzere ilköğretim 4. sınıf müzik ders kitabındaki ezgilerde tonal yapıdaki ezgilerin toplam oranı Azerbaycan’da %39 iken bu oran ülkemizde tam iki katı olarak %78 şeklinde ortaya çıkmış, makamsal yapıdaki ezgilerin kullanılma oranı %22-%61 şeklinde Azerbaycan lehine gerçekleşmiş, halk müziği karakterli ölçü yapılarının kullanılma oranları ülkemizde %11 iken Azerbaycan’da %41 olarak tespit edilmiştir.
Tablo 14. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 5. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 14 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 8(%44) 22(%30)
Minör Ezgiler 3(%17) 10(%14)
Modal-Makamsal Ezgiler 7(%39) 41(%56)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 3(%17) 36(%49)
Tablo 14’de göre ilköğretim 5. sınıf müzik dersi kitabındaki ezgilerin özellikleri görülmektedir. Buna göre tonal yapıdaki ezgilerin tercihi ülkemizde %61 iken Azerbaycan’da %44 olmuş, makamsal ezgilerin tercihi ise ülkemizde %39 Azerbaycan’da %56 şeklinde gerçekleşmiştir. Halk müziği karakterli ölçü yapılarının oranı ise Azerbaycan’da %49 iken ülkemizde bu oran %17’lerde kalmıştır.
Tablo 15. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 6. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 15 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 20(%61) 6(%26)
Minör Ezgiler - 8(%35)
Karışık Tonal Yapıda - 1(%4,5)
Modal-Makamsal Ezgiler 13(%39) 7(%30)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 6(%18) 11(%48)
Tablo 15’e göre ülkemizdeki ilköğretim 6. sınıf müzik ders kitabında yer alan tonal ezgilerin tamamı majör yapıda olup %61 oranındadır. Azerbaycan’da ise tonal yapıdaki ezgilerin toplam oranı %65,5’dir. Makamsal yapıdaki ezgiler %39’a %30 şeklinde ülkemiz lehine görülmekle birlikte, halk müziği karakterli ölçü yapılarında Azerbaycan’ın %48, ülkemizin ise sadece %18’lik bir tercihi olmuştur.
Tablo 16. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 7. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 16 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 16(%43) 7(%13)
Minör Ezgiler 8(%22) 8(%15)
Karışık Tonal yapıda - 3(%6)
Modal-Makamsal Ezgiler 13(%35) 35(%67)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 6(%16) 38(%73)
Tablo 16’da görüldüğü gibi ilköğretim 7. sınıf müzik dersi kitabındaki ezgilerde, tonal yapıdaki ezgilerin oranı ülkemizde %65 iken bu oran Azerbaycan’da %34 kadardır. Makamsal yapıdaki ezgiler Azerbaycan’da %67’lik bir oranda yer bulurken bu oran ülkemizde %35’de kalmıştır. Halk müziği karakterli ölçü yapısı ülkemizde %16 oranında yer alırken Azerbaycan’da %73’lük dikkat çekici bir oran söz konusudur.
Tablo 17. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim 8. Sınıf Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 17 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 14(%42) 6(%12,5)
Minör Ezgiler 3(%9) 8(%17)
Karışık Tonal Yapıda - 5(%7)
Modal-Makamsal Ezgiler 16(%48) 28(%58)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 6(%18) 27(%56)
Tablo 17’ye göre; ilköğretim 8. sınıf müzik ders kitabında yer alan ezgilerde tonal ezgilerin toplam oranlarında ülkemizde %51 Azerbaycan’da ise %36,5’lık bir oran oluşmuş, makamsal ezgilerin Azerbaycan’da ülkemize göre daha fazla tercih edildiği görülmüş (%48-%58), halk müziği karakterli ölçü yapıları Azerbaycan’da %56 oranında yer bulurken ülkemizde %18 oranında yer bulabilmiştir.
Tablo 18. Türkiye ve Azerbaycan’da İlköğretim Genelinde Müzik Ders Kitaplarındaki Ezgilerin Halk Müziği Karakteristiklerini Taşıma Durumları
TABLO 18 Türkiye Azerbaycan
Majör Ezgiler 114(%52,3) 102(%23,3)
Minör Ezgiler 29(%13,3) 64(%14,6)
Karışık Tonal Yapıda - 9(%2)
Modal-Makamsal Ezgiler 74(%34) 262(%60)
Ölçü (5/8,7/8,9/8)-(6/8,3/4,12/8) 25(11,5) 218(%50)
Tablo 18’de ilköğretim genelinde müzik ders kitaplarındaki ezgilerin özellikleriyle ilgili karşılaştırmalar görülmektedir. Buna göre; tonal yapıdaki ezgilerin ağırlığı ülkemizde %65,6 iken Azerbaycan’da 39,9’dur. Aynı paralelde ve tutarlıkta makamsal ezgilerin ağırlığı ise Azerbaycan’da %60 iken ülkemizde %34’tür. Kullanılan ezgilerin halk müziği ile doğrudan bağlantısını gösteren bir diğer unsur olan ölçü yapılarının durumu ise çok belirgin bir şekilde bu konuya Azerbaycan’ın verdiği önemi göstermektedir (%50-%11,5).
Müzik eğitiminde sadece halk müziği ezgilerinin kullanımı değil bestelenmiş ezgilerin halk müziği karakteristiklerini taşıyıp taşımadığı da ulusal müzik eğitimi anlayışı açısından önemli görülmektedir. Bu düşünce ve yaklaşıma göre Azerbaycan’ın ulusal müzik eğitimi anlayışını halk müziği karakteristiklerini eğitim müziği bestelerinde kullanabilme açısından daha doğru temeller üzerine kurguladığı düşünülebilir.