1.1934 Yılında Yapılan Seçimler a.Belediye Seçimleri
Belediye Kanununa göre usul dairesinde yapılacak seçimler için belediye merkez ve kuruluşlarında hazırlıklar devam etmektedir. Seçimler için şimdiden görevliler iş başına geçmiştir158. Yapılacak olan seçimler için Cumhuriyet Halk Fırkası ve belediyelerde hazırlıklara başlanmıştır. Bütün mahallelerden sandık temsilcileri seçilecektir159.
Yurt genelinde yapılacak olan belediye seçimi için çalışmalara başlanmıştır. Bütün vilayetlerde başlatılan bu faaliyetlerde ve memleket işlerinde vatandaşların da katkı sağlaması gerekmektedir. Bütün yurttaşların ilk görevi budur. Belediyeler bir
154 ‘Parti Kurultayı Müzakeratı Niğde de Alaka ile Takip Edilmektedir’, Niğde, 2 Haziran 1939, Sayı. 573, s. 2.
155 ‘Parti de’, Niğde, 21 Temmuz 1939, Sayı. 580, s. 1.
156 ‘Ziyafet’, Niğde, 11 Ağustos 1939, Sayı. 583, s. 1.
157 ‘C.H.P. Kaza Kongreleri’, Niğde, 17 2. Teşrin 1939, Sayı. 597, s. 2.
158 ‘Belediye İntihabı Hazırlıkları’, Resmi Niğde, 27 Ağustos 1934, Sayı. 329, s. 1.
38
vilayet için önem arz etmektedir. Bir şehrin temiz olması, halkın gezebileceği bahçelerinin yapılması, halkın ihtiyaçlarının karşılanması gibi işler belediye görevlilerinin çalışmasına bağlıdır. Vilayetin temizliği, o vilayette yaşayan yurttaşların da temiz olması demektir. Pis bir şehirde yaşayan vatandaşlar da sağlıksız ve pis olurlar.
Ayrıca yapılan vilayette ki ticaretlerde de belediyenin önemi bulunmaktadır. Muhtekirleri engellemek, vatandaşların ezilmesi önlemek belediyenin görevidir. Bütün bunlara bakacak olursak, belediye önemli bir müessesedir. Bu müessesenin başına geçecek olan kişiyi ise yurttaşlar belirlemektedir. Bu yüzden her oy önemlidir. Vatandaşlar bilinçli bir şekilde oy kullanmalıdır. Oy kullanırken; vatandaşlar ile iç içe olan çalışkan, genç insanları başa getirmek gerekir. Bu da ancak bilinçli bir oy kullanımı ile mümkün olacaktır160.
Ayrıca C.H.F.’sı, belediye üyelerini seçme işini tamamlamıştır. İyi, düşünür ve çalışkan kişileri seçen Fırka, bu kişileri yakında yurttaşlara duyuracaktır161.
Niğde vilayetinin gelişmesi için bilinçli oy kullanılması gerekmektedir. Niğde de yaşayan yurttaş, Niğde’nin gelişmesini, ilerlemesini, ekonomik ve sosyal alanlarda yenilikler olmasını arzu etmektedir. Ancak sadece düşünüp, istemek de yetmemektedir. Bu uğurda çalışacak genç, dinamik iş adamları gerekmektedir. Yenilenen memleketlerde ‘istemek ve yapmak’ iç içedir. Niğdeliler de Niğde’nin göze çarpacak biçimde gelişmesini istiyorlar ise ileri ki zamanlarda yapılacak olan belediye seçimi büyük bir fırsattır. Niğde halkı, burada Niğde için en iyisini yapacak kişiyi seçebilir. Belediye, bir şehrin en önemli ve bel kemiği sayılabilecek müessesesidir. Bir ilin gelişmesi ve yenilenmesi belediye ile olur. Belediye müessesesinin çalışması için şehircilikten anlaması ve çalışanlarının genç, dinamik ve disiplinli kişiler olması gerekmektedir. Bunlar için maddi güce ihtiyaç olsa dahi Türkiye’de ki vilayetler azimle, idare ile yoklukları varlığa çevirerek gelişen eller tarafından imar edilmektedir.
Geçmişte Türkiye Cumhuriyeti’ni tanımaya mecbur kalan ülkeler, bir gün ekonomik alanda onlara esir olacağımızı düşünmüşlerdir. O ülkelere göre maddi güçleri, fabrikaları olmayan bir ülke yine dış ülkelere bağlı olmaya mahkumdurlar.
160 ‘Belediye İntihabı ve Reyin Kıymeti’, Resmi Niğde, 24 Eylül 1934, Sayı. 333, s. 1.
39
Ancak biz Türkler, yabancı devletlere boyun eğmeden, kendi yaptığımız fabrikalar, demiryolları ile onların bu görüşünü boşa çıkardık. Yani, her şeyden önce canını bu vatana feda edecek olan insanlar sayesinde bu işler başarılmıştır. İşte böyle kişiler seçilerek belediyenin başına getirilmelidir ki Niğde de gelişim için çabalayan, istek ve önerileri gerçekleştiren bir vilayet konumuna gelebilir162.
Cumhuriyet Halk Fırkası, yeni belediye işlerinde çalışacak ve Niğdeli yurttaşların isteklerin yerine getirecek 44 azayı seçmiştir. Niğdeli yurttaşlarda seçimde oy kullanarak vatandaşlık görevini yerine getirmelidir. Çünkü oy kullanmak medeni ve modern ülkelerde yapılan bir hadisedir163.
Pazar günü başlayan oy verme işlemi, Çarşamba günü sona ermiştir. Seçimler boyunca Niğde’nin her tarafına ay-yıldızlı bayraklar asılmıştır. Vatandaşlar oy kullanmak için belediye önüne gitmektedirler. Özellikle ilk güne nazaran, ikinci ve üçüncü günlerde katılım çoğalmıştır.
Bağlardan insanlar kamyonetlere binerek ve hayvanları aracılığı ile oy kullanmaya gitmişlerdir. Dört gün devam eden oy kullanma işlemine yurttaşlar rağbet göstermiştir.
Toplamda 3.000 kişinin sorumlu olduğu oy kullanma vazifesine 2.000 yurttaş katılmıştır. Türk kadını, erkekler ile yan yana yürümüş ve oylarını kullanmıştır. Çıkan sonuçlar; Niğde halkının, Cumhuriyet Halk Fırkasına bağlılığını göstermiştir. Vatandaş oyunu, müttefikan C.H. Fırkası namzetlerine vermiştir. Resmi Niğde gazetesi de seçilen belediye üyelerine başarılar dileyip, yurttaşları da seçime göstermiş oldukları ilgi nedeni ile tebrik etmektedirler164.
Seçimler, 1934-1938 dönemi belediye reisini seçmek için yapılmıştır. Seçimler sonucunda Operatör Dr. Hüseyin Ülkü Reisliğe seçilmiştir. Resmi Niğde gazetesi de belediye tarafından yapılması gereken işler için Niğde’nin ihtiyaçlarına değinmiştir. Niğde’nin en önemli ihtiyacı arasında içme suyu gelmektedir. Tatlı su kaynağı, vilayete ulaşıncaya kadar, su boruları nerdeyse 100 yerinden açıktır. Herkes bu açıklıktan su almaktadır. Bu da tatlı su kaynağının mikroplarla dolmasına neden
162 ‘Paradan Evvel Çalışkan ve İradeli Eller Lazım’, Resmi Niğde, 6 Birinci Teşrin 1934, Sayı. 335, s. 1.
163 ‘Vatandaş, Yarın Belediye İntihabı Başlıyor, Sandık Başına Koş’, Resmi Niğde,
6 Birinci Teşrin 1934, Sayı. 335, s. 1.
40
olmaktadır. Bu suyolları Niğde vilayetinin en önemli sorunu arasındadır. Vilayetin diğer önemli sorunu da elektriğin olmamasıdır. Şayet komşu vilayetlerde elektrik kullanımı başlamıştır. Ayrıca vilayette; yiyecek, içecek satılan yerler, manavlar, kasaplar, fırınlar bakımsızdır. Gelişigüzel kurulan pazarlar nedeni ile köylü vatandaşlar hayvanlarını her yere bağlamaktadır. Hayvan mikrobu temizlenmemektedir ve bu da vilayetin sokaklarına yayılmaktadır. Niğde, şehir planlaması açısından da oldukça geride bir ildir. Ana cadde, yollar üstünde bile inşa edilecek evler için bir plan hazırlığı yoktur. Bütün bu sorunları Hüseyin Bey en kısa zamanda çözmelidir. Niğde halkının yaşam şartlarını iyileştirmelidir. Çünkü Hüseyin Bey; ülkücü, inkılap gönüllüsü bir vatanseverdir165.
Diğer yandan Niğde’nin merkezinde ve kazalarında fırka namzetleri ittifak ile seçilmiştir. Niğde Belediye Reisi ve Fırka Reisi Dr. Hüseyin Ülkü olmuştur. Nevşehir kazasında İsmail Safa Bey, Ulukışla kazasında Yakup Bey, Bor kazasında Tevfik Bey, Arapsun kazasında Mehmet Bey belediye reisi olmuşlardır166.
b.Saylav Seçimleri
Milletvekili seçimleri için C.H.F.’sı çalışmalarını devam ettirmektedir. Türk kadınları da milletvekili seçimlerine katılmaktadır. Bu nedenle yurt genelinde seçme defterleri oluşturulmuştur. Çalışmalar tamamlandıktan sonra defterler bir iki gün içerisinde ilan edilecektir167.
2.1938 Yılında Yapılan Seçimler
Reisi Cumhur Atatürk, ‘Türk yurdunu, Türk’e layık bir ümran seviyesine çıkarmak Cumhuriyet’in esas vazifelerinden biridir’ buyurmuştur. Cumhuriyet’e kadar olan dönemde Türk yurtları ihmal edilmiş, bakımsızlığın yerleri olmuştur. Bir yurt, imar faaliyetlerinden tanınmaktadır. Bir millete not verilirken yaşadıkları şehirlerde çevre düzeninin nasıl olduğuna, şehrin bakımına dikkat edilmektedir. Ayrıca milletlerin, medeniyet tarihi de bu hususta bizi aydınlatmaktadır.
165 ‘Doktor Operatör Hüseyin Bf. Belediye Reisi Oldu’, Resmi Niğde, 23 Birinci Teşrin 1934, Sayı. 337, s. 1.
166 ‘Her Yerde Fırka Namzetleri İttifakla Seçildi’, Resmi Niğde, 29 Birinci Teşrin 1934, Sayı. 338, s. 4.
41
Türkler içinde Türk’ün medeniyetini anlatan Tarih Kurumu bulunmaktadır. Bu tarihe bakıldığın da; henüz birçok millette bahçe, meydan ve cadde gibi şehir planlaması yokken Türk medeniyetlerinde bunlar mevcuttur. Türkler de müthiş bir imar faaliyeti bulunmaktadır. Bu kabiliyeti Niğdeli yurttaşlar şehir ve köyleri düzenlemeye başlayarak gösterilebilir. Özellikle belediye müesseseleri Türklerin kabiliyetini gösteren mühim ve milli yerlerdir. Örneğin; bir vilayet belediyesi yaptırmış olduğu park ile Türk yurdunun imar hamlesinde kendi üstüne düşen vazifelerden birini gerçekleştirmiş sayılmaktadır. Bu nedenle belediye üyelerinde birtakım özellikler bulunmalıdır. Bu özellikler; milli amaçla tanınmak ve ona göre hareket etmek, vilayet kaza ve köylerin ihtiyaçlarını tam olarak bilmek ve araştırmak, bu ihtiyaçları yapmak için ele geçen fırsatları değerlendirmek, çalışmak, bilgili ve kabiliyetli insan olmasıdır. Özellikle yapılan belediye seçimlerinde belirtilen koşullara uyan biri seçilmelidir. Seçilecek üyeler; Niğde’nin ihtiyaçlarını bilen, vilayetin bu ihtiyaçları için çalışan, faaliyet gösteren kişiler olmalıdır168.
1 Eylül 1938 tarihine kadar belediye seçimlerine başlanacaktır. Belediye bu iş için vilayeti 12 bölgeye ayırmıştır. Bu bölgelere de 12 memur tayin etmiştir. Ayrıca hafta başından itibaren de ise nüfus yazımına başlanacaktır. Hem nüfusa yazılmak hem de kadın-erkek oy kullanmak yurttaşların vatan görevi ve milli vazifesidir169. Belediye Kanununa göre Eylül ayında yapılacak olan seçim için hazırlıklar devam etmektedir. Seçimi düzenlemek ve sandık görevini yapmak için on kişilik bir ‘intihap encümeni’ oluşturulmuştur. Seçim encümeni, müntehip defterleri üzerinde incelemelerini devam ettirmektedir170. Yapılan hazırlıklarda sona yaklaşılmıştır. Niğde vatandaşları dört sene kendilerine hizmet edecek, kendilerini emanet edecekleri belediye çalışanlarını seçecektir.
Hali hazırda devam eden Belediye Reisi ve çalışanları vilayetin imar faaliyetlerinde büyük rol oynamışlar ve şehrin planını da yaptırmışlardır. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde her müessesenin yapacakları işte prensibi ‘altı ok’ olmalıdır. Niğde belediyesi az para ve çok iş gücü ile mezbaha, elektrik tahsisatı
168 ‘Belediye İntihapları ve Niğde’, Niğde, 26 Ağustos 1938, Sayı. 534, s. 1-2.
169 ‘İntihap Hazırlıkları Başladı’, Niğde, 26 Ağustos 1938, Sayı. 534, s. 3.
42
yaptırmışlardır. Gelecek seçimlerde kim kazanırsa kazansın Belediye Reisi Dr. Hüseyin Ülkü’nün izinden gitmeli ve vilayetin gelişmesi için çalışmalıdır171.
Belediye üyeliğine seçilecek zevatın yoklamaları yapılacaktır. ‘İntihap Yoklama Talimatnamesi’ gereğince yapılacak yoklamalar için vilayete, partili müşahitleri gönderilecektir. Bu yoklamalar kazalardan yapılacaktır. Yoklama tarihleri; Aksaray kazasında 18 Eylül, Arapsun kazasında 21 Eylül, Bor kazasında 22 Eylül, Nevşehir kazasında 20 Eylül, Niğde merkezde 28 Eylül ve Ulukışla kazasında 25 Eylül olarak belirlenmiştir172.
Yeni belediye üye seçim hazırlıkları vilayetin merkez ve kazalarında tamamlanmıştır. Bazı yerlerde de fiilen seçime başlanmıştır173. Belediye seçimi 01.10.1938 tarihinde başlamış ve 08.10.1938 tarihinde bitecektir. Mahallelere göre seçim tarihleri; 01.10.1938 Cumartesi günü Aşağı ve Yukarı Kayabaşı’nda, 03.10.1938 Pazartesi günü Yenice, Şehitler ve Efendi Beyde, 04.10.1938 Salı günü Şahsüleyman, Şahinali, Sırali, Esenbey, Çayır da, 05.10.1938 Çarşamba günü Burhan, Eskisaray, Sarıhan da, yapılacaktır. 07.10.1938-08.10.1938 tarihlerinde ise oy kullanmayan vatandaşların oy kullanması için beklenecektir174. Cumartesi günü başlayan belediye seçimlerin de kadın yurttaşların oy verme işlemine ilgi göstermeleri, oylarını kullanmaları intihap işinin başarılı gittiğini göstermektedir. Oy verme işlemi, intihap encümeninin ilan ettiği tarihlerde sonlanacaktır175.
Belediye intihapların da oy verme işlemi tamamlanmıştır. Seçimlerde, Niğdeli yurttaşların çoğu oy verme görevini yerine getirmiştir. Cumhuriyet rejimi sayesinde Niğdeli yurttaşlar şuurlu bireyler olmuşlardır. Özellikle Türk kadını bu konuda daha özenli davranmaktadır176.
Belediye seçimi sonrasında Belediye Şarbayı Hüseyin Ülkü, seçimlerin başarılı bir şekilde tamamlandığını telgraf ile devlet büyüklerine bildirmiştir. Başta Reisi Cumhur Kemal Atatürk olmak üzere, Başvekil Celal Bayar, Dahiliye Vekili ve C.H.P. Sekreteri Şükrü Kaya’ya telgraflar çekilmiştir177.
171 ‘Belediye İntihapları Münasebetiyle’, Niğde, 16 Eylül 1938, Sayı. 537, s. 1.
172 ‘C.H. Partisinde’, Niğde, 16 Eylül 1938, Sayı. 537, s. 1.
173 ‘Belediye Seçimlerine Başlandı’, Niğde, 30 Eylül 1938, Sayı. 539, s. 1.
174 ‘Şehrimiz Belediye İntihap Günleri’, Niğde, 30 Eylül 1938, Sayı. 539, s. 1.
175 ‘Belediye İntihabına Hararetle Devam Edilmektedir’, Niğde, 7 1. Teşrin 1938, Sayı. 540, s. 1.
176 ‘Niğdemiz de Belediye İntihabı Münasebetiyle’, Niğde, 14 1. Teşrin 1938, Sayı. 541, s. 1.
43
Dahiliye Vekaletinin emri ile Belediye Reis Seçimi ise, 1 Teşrini Sani 1938 tarihinde, Salı günü yapılacaktır178. Seçim gerçekleştirilmiş ve yapılan seçim sonrasında çıkan netice; Dahiliye Vekilliğinden 17.11.1938 tarihli ve 12219 / 3.2.2 sayılı tezkere ile Başvekalet Yüksek Makamına gönderilmiştir. Burada kararname, Reisi Cumhur tarafından onaylanmıştır. Kararname de; Niğde Merkez Belediye Reisliğine Dr. Hüseyin Ülkü’nün seçilmesi hakkında Niğde Belediye Meclisince alınan karar Belediye kanununun 89. Maddesine göre onaylandığı yazılmaktadır. Kararname, Reisi Cumhur İsmet İnönü, Başvekil Celal Bayar ve Dahiliye Vekili Refik Saydam’ın imzaları ile onaylanmıştır179.
Bu yıl içerisinde, Niğde vilayeti müftüsü Süleyman Arısoy’un vefatı üzerine yeni müftü Niğde vilayeti uray üyeleri, imam ve hatiplilerin katılımı ile vali makamında seçilmişlerdir. Müftü namzetliğine avukat Hilmi Soydan 30 oyla, müftülük müsevvidi Zahit Aksoy 20 oyla, emekli öğretmen Tevfik Bey de 18 oyla seçilmişlerdir180. Yapılan bu müftü namzetliği seçimi, Diyanet İşleri Başkanlığına bildirilmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığının verdiği karar ile Avukat Hilmi Soydan müftü olarak kabul edilmiştir. T.B.M.M.’sinin ilk zamanlarında milletvekili olarak görev yapan Hilmi Bey, artık vilayetin müftüsü olarak görev yapacaktır181.
3.1939 Yılında Yapılan Seçimler
C.H.P. İlçe Yön. Kurulu, ikinci müntehiplerinin seçilmeleri vilayette bulunan halkevinde yapılacaktır182. Seçim, Mart ayının 15’inde başlayacak ve 18’inde bitecektir. Merkeze bağlı nahiye ve köylerden bazılarının seçimleri bitirilmiştir. Vatandaşlar oyunu, C.H.P. namzetlerine vermiştir183.
İkinci müntehip seçimi, C.H.P. namzetlerinin kazanmaları ile sonuçlanmıştır. Vilayette bulunan 130.832 birinci müntehiplerin çoğu neredeyse seçimde rey kullanmışlardır184.
s. 2.
178 ‘Belediye Reislikleri Seçimi’, Niğde, 28 1. Teşrin 1938, Sayı. 543, s. 5.
179 BCA, 30.11.1.0. / 126.42.10.
180 ‘Müftü Namzetliğine Seçilenler’, Niğde, 25 Şubat 1938, Sayı. 508, s. 3.
181 ‘Şehrimiz Müftülüğü’, Niğde, 11 Mart 1938, Sayı. 510, s. 1.
182 ‘İntihap Hazırlıkları’, Niğde, 3 Mart 1939, Sayı. 559, s. 2.
183 ‘İkinci Müntehip Seçimine Devam Ediliyor’, Niğde, 17 Mart 1939, Sayı. 561, s. 4.
44
Halkevi salonunda yapılan saylav seçiminde, C.H.P. Genel Kurulunca; Faik Soylu, Halit Mengi, Dr. Rasim Ferit Talay, Cavit İhsan Oral, Dr. Abravaka, halkevi başkanı Eczacı Naim Erem, Hazim Tepeyram Niğde vilayeti saylavları seçilmişlerdir185.