3.4.2.4. Alan Büyüklüklerine Göre Köyler
Köyleri sadece yerleşmelerin bulundukları mekânla sınırlı düşünmek eksik bir değerlendirmedir. Bilindiği gibi her yerleşme ekonomik bir çevre ile birlikte ele alınması gerekir (Tanoğlu,1969, s: 212-213)
Doğanyol’da bulunan köylerin toplam alanı 156754 da olup ortalama köy büyüklüğü 11197 da’dır. Araştırma alanımızdaki köylerin sahip oldukları alanlar 4506 da (Damlı) ile 21100 da (Koldere) arasında değişmektedir. Alan büyüklüğü gruplarına göre köyleri 6 grupta sınıflandırabiliriz. 6000 dekardan az alan büyüklüğüne sahip 2 köy vardır ve toplam köy sayısına oranı % 14,3’tür. Bu köyler Damlı(4506) ve Poyraz(5505)’dır. Poyraz köyü eğim seviyesi yüksek, engebeli bir yerde bulunurken Damlı köyü ovalık bir alandadır. Damlı köyünün alanı araştırma sahasındaki köylerin alanı içerisinde en küçük olmasına rağmen ekonomik potansiyeli daha fazladır ve nüfus olarak köyler arasında 3.sırada yer almaktadır. 6000-9000 da arası alan büyüklüğüne sahip 3 köy vardır. Toplam köy sayısına oranı %21,4 olan bu köyler sırasıyla Konurtay (7130 da), Burçköy (8349 da), Behramlı (8630 da)’dır. Burçköy düz bir arazide yer alırken Konurtay ve Behramlı köyleri topografik olarak eğimin yüksek olduğu engebeli yerde bulunmaktadır. 9000-12000 da bandında bulunan 4 köy mevcuttur. Bu köyler; Akkent(10669 da), Mezraa (10712 da), Ulutaş (10756 da) ve Yeşilköy (11796 da)’dür. Daha çok eğimli yamaç üzerinde kurulu bulunan bu köylerin toplam köy sayısına oranı %28,6’dır. Bu köylerin tarım arazileri, araştırma sahasının alanı içerisinde çok az paya sahiptir. 12000-15000 da arasında yer alan alan büyüklüğüne sahip köyler Yalınca(12274) ve Gümüşsu(12605) köyleridir. 15000-18000 da arasında olan yerleşmeler Gökçe ve Gevheruşağı’dır. Kort tepesi eteklerinin yarısını alanı bünyesinde bulunduran Gökçe köyü, tarımsal ekonomik potansiyeli yüksek ve nüfus olarak araştırma alanının en kalabalık yerleşmesini teşkil etmektedir. Gevheruşağı ise bir vadi içerisinde kurulu, alanının 2/3’si dağlık alanları kapsayan, ekonomisi büyük ölçüde hayvancılığa dayanan bir köydür. Son olarak 21100 dekarlık bir yüzölçümlü araştırma alanının en büyük alanına sahip tarımsal ekonomisi güçlü ve tarımsal sulama yönünden en uygun şartları barındıran Koldere köyü gelmektedir. Araştırma sahasında yer alan köylerin sınırlarını coğrafi unsurlar belirlemekle beraber bu konuda mülkiyet dağılımının en büyük kriter olduğunu ifade edebiliriz (Tablo 47), (Grafik 17).
Tablo 47: Doğanyol İlçesi’nde Alan Büyüklüğü Gruplarına Göre Köyler Alan
Büyüklüğü (da)
Köy Sayısı Toplam Köy
Sayısına Oranı 0-6000 2 14,3 6000-9000 3 21,4 9000-12000 4 28,6 12000-15000 2 14,3 15000-18000 2 14,3 18000+ 1 7,1 TOPLAM 14 100
Kaynak: Köy Envanterleri ve Arazi Anketleri
Grafik 17: Doğanyol Köyleri’nde Alan Büyüklüklerine Göre Köyler
3.4.2.5. Nüfus Büyüklüklerine Göre Köyler
2015 yılı nüfus sayımına göre Doğanyol’a bağlı köylerin toplam nüfusu 2744’tür. Araştırma sahamızdaki ortalama köy nüfus büyüklüğü 196’tür. Fakat köy nüfusları tek başına incelendiğinde köylerden 8 tanesinin (%57) nüfusunun ortalama değerin altında, 6 tanesinin (%43) nüfusunun ise bu ortalama değerin üzerinde yer aldığı anlaşılır. Nüfusu 1 ila 100 arasında değişen nüfus grubunda yer alan köy oranı
%50’dir.Bu durum araştırma sahasındaki köylerin yarısının çok az nüfuslu olduğunu göstermektedir. Diğer nüfus gruplarına baktığımızda 101-200 kişi arasında değişen nüfusa sahip köy sayısı sadece 1’dir. 201 ila 300 arasında değişen nüfusa sahip köy oranı %21,5’tir ve toplam köy nüfusuna oranı %26,5’dir. 301-400 nüfus grubunda ise 1 köy bulunmaktadır ve toplam köy nüfusu içindeki oranı %12,4’tür ve nüfusu 100’den küçük 7 adet köyün nüfusundan fazla olabilmektedir. Bu durum araştırma alanımızın son derece kırsal bir yerleşme olduğunu gözler önüne sermektedir. Nüfusu 400’den fazla olan köy sayısı 2’dir ve toplam nüfusun %48,5’i bu köylerde yaşamaktadır. 301- 400 nüfus grubundaki köyler ile nüfusu 400’den fazla olan nüfus grubundaki köyler, verimli tarım arazilerine ve tarımsal sulama imkânlarına sahip köylerdir (Tablo 48), (Grafik 18). Sonuç olarak değerlendirirsek; jeomorfolojik yapı, hidrografik özellikler ve ulaşım sistemi köylerin nüfus büyüklükleri üzerinde önemli etkisi bulunmaktadır. Tablo 48: Doğanyol Köylerinin Nüfus Büyüklüklerine Göre Sınıflandırılması (2015)
Nüfus Grupları Köy
Sayısı Oran (%) Nüfus Miktarı Oran (%) 1-100 7 50 231 8,4 101-200 1 7,1 114 4,2 201-300 3 21,5 728 26,5 301-400 1 7,1 341 12,4 400+ 2 14,3 1330 48,5 Toplam 14 100 2744 100
Kaynak: TÜİK Nüfus İstatistikleri
3.4.2.6. Hakim İktisadi Faaliyetlere Göre Köyler
Köylerin hakim iktisadi faaliyeti, sahanın fiziki coğrafi şartlarına göre değişmektedir. Araştırma sahasındaki köylerin %50’sinin (7 köyün) 1.dereceden geçim faaliyetini başta kayısı yetiştiriciliği olmak üzere meyvecilik oluşturmaktadır. Köylerin %28,6’sında (4 köy) temel ekonomik faaliyet tarla ziraatı, %21.4’ünde (3 köy) hayvancılıktır (Tablo 49), (Grafik 19).
Araştırma sahasında yer alan köylerin 1.dereceden iktisadi faaliyet türünün coğrafi dağılımına baktığımızda meyveciliğin hakim iktisadi faaliyet olduğu köyler, Karakaya baraj gölü kıyısına yakın engebenin ve eğimin az, yükseltinin düşük olduğu, ovalık alanlarda tarımda sulama imkanlarının uygun ve tarımda makinalaşmanın olduğu Koldere, Damlı, Burçköy, Gökçe, Akkent ve Mezraa köyleridir. Tarla ziraatının hakim iktisadi faaliyet olduğu köy sayısı 4’tür. Yamaçta kurulan Yalınca köyü ile Gevher vadisi ağzında vadi kenarında yer alan Behramlı, Poyraz, Ulutaş köylerinde tarla ziraatı geçim kaynağı konusunda ilk sırada yer alır. Bu köylerde tarla ziraatı ilk sırada yer almasına karşılık hayvancılıkta bir sonraki iktisadi faaliyettir ve en az tarla ziraatı kadar önem taşımaktadır. Çünkü, yeterli tarım arazisinin bulunmayışı, toprak veriminin az ve arazinin eğimli olması ayrıca tarımda sulama konusunda problemin çözülmemiş olması, iklim şartlarının pek elverişli olmaması hayvancılığı, tarla ziraatı kadar hakim iktisadi faaliyet konumuna getirmiştir. Engebeli, eğimli ve yükseltinin fazla, iklimin ise elverişsiz olduğu Yeşilköy, Konurtay ve Gevheruşağı köylerinde hayvancılık, temel iktisadi faaliyet olarak tarla ziraatına nispeten bir adım önde yer almaktadır (Tablo 50).
Tablo 49: Doğanyol Köylerinin Hakim İktisadi Faaliyetlere Göre Dağılımı
Geçim Faaliyetleri Köy Sayısı %
Tarla Ziraatı 4 28,6
Meyvecilik 7 50
Hayvancılık 3 21,4
Toplam 14 100
Grafik 19: Doğanyol İlçesi’nde Hakim İktisadi Faaliyetlere Göre Köyler
Tablo 50: Doğanyol İlçesinde Köylerin Geçim Kaynaklarına Göre Durumu
Köyler Tarla Ziraatı Hayvancılık Meyvecilik
Akkent 2 3 1 Behramlı 1 2 3 Burçköy 2 3 1 Damlı 2 3 1 Gevheruşağı 2 1 3 Gökçe 2 3 1 Gümüşsu 2 3 1 Koldere 2 3 1 Konurtay 2 1 3 Mezraa 2 3 1 Poyraz 1 2 3 Ulutaş 1 2 3 Yalınca 1 2 3 Yeşilköy 2 1 3
3.4.2.7. Yerleşme Dokularına Göre Köyler
İklim özellikleri, suyun varlığı, yeryüzü şekilleri gibi doğal çevre etmenleri ile tarihsel, kültürel, sosyal ve ekonomik faktörler gibi beşeri çevre etmenler, yerleşmelerin gevşek veya toplu oluşmaları üzerinde oldukça etkilidir.
Ev ve eklentilerinin birbirine yakın olduğu yerleşmelere toplu yerleşme, uzak olanları ise dağınık veya gevşek yerleşme olarak tarif edebiliriz. Ancak meskenler arasındaki mesafenin ne kadar olacağı hususunda kesin bir uzaklık limiti belli değildir. Denker dağınık yerleşmeyi alanının büyüklüğü ve şekline göre meskenler arasında 50- 1000 m. mesafesi kriteri üzerinde durmaktadır (Denker, 1977, s:149’den naklen; Güner, 2012, s:163).
Araştırma sahasında köylerin % 64,3’ü gevşek dokuya sahipken % 35, 7’si toplu yapıdadır (Grafik 20). Behramlı, Gökçe, Poyraz, Ulutaş, Yalınca köyleri toplu dokulu köylerdir. Eğimin fazla olduğu sahalarda köyler genelde toplu dokuya sahiptir. Behramlı, Poyraz, Ulutaş ve Yalınca köyü bu yerleşmelerdendir (Tablo 51).
Gökçe köyünde durum biraz daha farklıdır. Bu köyde merkezden çevreye doğru bir saçılma söz konusudur. Çiftçinin sahip olduğu tarım arazisiyle evi arasındaki uzaklığı azaltmak amacıyla ve arazisini daha iyi işletebilmesi için evlerini köyün dışındaki arazilerine yakın yerde inşa etmelerinden dolayı köyün merkezinden çevresine doğru saçılma söz konusudur (Foto 11 ve Foto 13).
Genel olarak baktığımızda araştırma sahasındaki köyler ve bu köylere bağlı mezraların dokusu gevşek dokulu özelliktedir. Örneğin Koldere köyünün gevşek dokulu yapıda olması bir diğerinden ötekisi arasındaki evlerin mesafeden ziyade kümeler halinde birbirlerine yakın ve toplu olmasından kaynaklanmaktadır (Harita 22). Koldere; Yenihan, Bozyurt, Çardak, Konaklı, Boros, Süteler gibi 6 ayrı yerleşme kümesinden, Gevheruşağı köyü ise Osolar, Kuşbaşı, Doğular, Söğütözü gibi 4 ayrı yerleşme grubundan oluştuğu için ne tamamen dağınık, ne de toplu köylerdir. Bu nedenle Koldere ve Gevheruşağı köylerini gevşek dokulu köyler olarak tanımlayabiliriz. Yamaç eteğinde yer alan Gümüşsu ve Konurtay köylerinde ise meskenler tarla ve bahçeleri ile birlikte dağılmışlardır (Foto 14 ve 15).
Tablo 51: Yerleşme Dokusuna Göre Doğanyol Köyleri
Köyler Toplu Gevşek
Akkent Behramlı Burçköy Damlı Gevheruşağı Gökçe Gümüşsu Koldere Konurtay Mezraa Poyraz Ulutaş Yalınca Yeşilköy
Kaynak: Arazi Gözlemleri