E. Tekniğin Bilinen Durumunun Aşılamaması Faydalı Model
III. Sanayiye Uygulanabilir Olma
Yenilik ve tekniğin bilinen durumunun aşılması koşulları sağlanmış olsa da buluş sanayiye uygulanabilir nitelikte değilse patentle korunamaz. Buluşun sanayiye uygulanabilir olması, tekrarlanabilir nitelikte uygulanabilir olması ile karıştırılmamalıdır. Buluş kavramının unsurları açıklanırken buluşun uygulanabilir bir öğreti olduğu ifade edilmişti. Bu özelliğin; buluşun uygulamayı sağlayacak bir öğreti olması, tekrarlanabilmesi ve tekrarlandığında aynı sonucu vermesi ile ilgili olduğu belirtilmişti. Burada incelenen sanayiye uygulanabilirlik ise buluşun sahip olması gereken bir nitelik değildir. Patent verilebilirlik şartlarından biri olduğundan, buluşun patent korumasından yararlanıp yararlanmayacağı noktasında araştırılmaktadır.
Sanayiye uygulanabilir olma şartı, İngiliz ve Alman Patent Kanunları’nda benimsenirken, A.B.D Patent Kanunu’nda yer almamıştır. Ancak bu kanunda da buluşun faydalı olması yani pratik anlamda bir değer taşıması şartı yer almaktadır. İngiliz Patent Kanunu’na göre buluş, tarım dahil endüstrinin herhangi bir dalında elde edilebiliyor veya uygulanabiliyorsa sanayiye uygulanabilir olma şartını taşımaktadır298.
Avrupa Patenti Anlaşması md. 57 ve Strasburg Anlaşması md. 3’e göre “Bir buluş tarım dahil sanayinin herhangibir dalında üretilebilir veya kullanılabilir nitelikte ise sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir.” 551 sayılı PatKHK md. 10’da da aynen APA md. 57’deki ifade ile sanayiye uygulanabilir olma şartı kabul edilmiştir. Patent ve Faydalı Model Kanun Taslağı’nda da bu ifade kullanılmıştır. Bu tanımlama, Paris Anlaşması’nda sınai mülkiyetin geniş anlamda anlaşılması ile ilgili maddesi ile uyumludur. Paris Anlaşması md. 1/3’e göre; sınai mülkiyet, çok geniş anlamda anlaşılmakta olup, sadece dar anlamda sanayi ve ticarete tatbik edilmekle kalmayarak, aynı zamanda şaraplar, hububat, yaprak tütünleri, meyveler,
298
hayvanlar, madenler, maden suları, biralar, çiçekler ve bunlar gibi tarımsal sanayi ve maden çıkarma sanayi sahalarına ve bütün ürünlere veya tabii ürünlere de tatbik olunur299.
Patent sistemi içinde tarım da bir sanayi kabul edilmekte, insan ve hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan ve hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri ise sanayinin dışında tutulmaktadır. Bu insan hayatı ve sağlığı üzerindeki hakların mülkiyet haklarından daha önemli olduğunun kabul edilmesi ile ilgili etik anlayışın neticesidir. Ancak teşhis ve tedavi için kullanılacak ilaçların ve bunların üretim usullerinin sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir300. Ayrıca kozmetik alanında, kozmetik ve güzellik salonlarındaki faaliyetler sürekli, bağımsız ve kazanç sağlamak üzere yapılan faaliyetler olarak kabul edilirler ve sanayi kavramına dahildirler301.
Sanayi, kazanç amacıyla, sürekli, bağımsız, toplum gereksinimlerini karşılamak üzere izin verilmiş bir faaliyeti yapmaya yönelik insan faaliyetidir302. Kavram; üretim, ticaret ve el sanatlarının bütün dallarını, madenciliği, turizmi, balıkçılık ve avcılığı, finans alanını ve bazı istisnalar dışında hizmet sektörünü de kapsar şekilde geniş olarak anlaşılmalıdır303. Sanayi, teknikten daha geniş bir anlam ifade etmektedir. Teknik olmasına rağmen buluşun sanayiye uygulamadığı durumlar da olabilir304.
Sanayiye uygulanabilir olma ile buluşun sanayide elde edilebilmesi veya bir çalışma aracı olarak kullanılabilmesi kastedilir. Buluş, işletme konusunda bir tekel hakkı yarattığından, buluş konusunun işletmeye uygun olması gerekir. Bu nedenle, uygulama şekli gösterilmeyen teori ve metodlar sanayiye uygulanabilir olmadığından patentle korunamaz305. Örneğin; yollardaki kazı çalışmaları nedeniyle kesintiyi önlemeye yönelik yeni bir kablo ve boru döşeme planı mevcut haliyle sanayiye uygulanabilir olmadığından kabul edilmemiştir306. Bir başka örnek; tükenmez kalem olarak da bilinen bilye uçlu kalem fikri ilk kez 1880’li yıllarda bir Amerikalı tarafından ileri sürülmüş ancak bu kişi kalemin üretimini gerçekleştirememiştir. Uzun bir süre sonra 1940’lı yıllarda, Macar asıllı Byro kardeşler, silindir şeklindeki bir tüpün uç kısmına hareket ederek dönebilen bir bilye yerleştirip, tüp içine koyu kıvamlı mürekkep doldurarak, tüpün arka kısmını kapatmışlardır. Fikrin sanayiye
299
Ortan, Avrupa I, s. 96; Ortan, İşçi Buluşları, s. 67. 300
Philips/ Firth, s. 58-61; Hart/Fazzani, s. 32. 301
T 144/83 OJ EPO 1986, 301; T 36/83 O.J EPO 1986, 295 (Paterson, s. 125); Hart/Fazzani, s. 32. 302
Ortan, Avrupa I, s. 97; Ayiter, s. 50; Ortan, İşçi Buluşları, s. 68. 303
Tekinalp, s. 500; Ortan, İşçi Buluşları, s. 67. 304
Ayiter, s. 50; Ortan, İşçi Buluşları, s. 68. 305
Ayiter, s. 49; Erdem, s. 58; Yüksel, s. 26-27. 306
uygulanabilir hale getirilerek, bilye uçlu kalemin ilk kullanılabilir örneğinin yaratılması bu şekilde olmuştur307
.
Buluşun konusunun ürün olduğu durumda, o ürün buluşun sanayiye uygulanması ile elde edilebiliyorsa buluşun sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilir. Buluşun konusunun usul olması durumunda, usulün sanayi alanında elde edilmesi söz konusu olmaz, ancak kullanılabilir. Bu durumda usul, tarım dahil sanayi alanında kullanılabiliyorsa , o usulle ilgili buluşun sanayi alanına uygulanabilir olduğu kabul edilir308. Ürün buluşları daima sanayide uygulanabilir olmakla beraber bazen sanayi alanında kullanılması mümkün olmayabilir. Örneğin; oyuncaklar, spor aletleri, tıbbi cihazlar sanayi alanında kullanılamazlar. Ancak bunların da bir sanayi işletmesi tarafından üretildiği göz önüne alınırsa, sanayide kullanılmasa da uygulanabilir oldukları kabul edilir. Aynı şekilde, üretim usullerine ilişkin buluşlar da, usulün kullanılması ile üretim gerçekleştiğinden sanayide uygulanabilirler309.
Sanayiye uygulanabilirlik teknik etki ile de açıklanabilir. Buluşun teknik bir etkisi varsa yani buluşun kullanımı veya çalışması fiziksel sonuçlar ortaya koyuyorsa veya buluşun kendisi fiziki bir varlık ise sanayiye uygulanabilir.Yerleşik fizik kurallarına aykırı çalışan daimi hareket makineleri gibi ürünlerin ve usullerin sanayiye uygulanamadıkları kabul edilir310.
Sanayiye uygulanabilirlik şartı ile birlikte buluşun kar getirir nitelikte olup olmadığına bakılmaz. Verimli olmayan veya kar hedefi bulunmayan buluşlar da patentle korunabilir311.
307
Dericioğlu, s. 44-45. 308
Yosmaoğlu, s. 8; Ortan, İşçi Buluşları, s. 68. 309
Ortan, İşçi Buluşları, s. 68. 310
Ökten, s. 47; Presmann, s. 5/17, 5/18; EPO, Guidelines, Chapter IV-10; Philips/Firth, s. 58. 311