Sanayiden kaynaklanan PM 10 emisyonları

Zonguldak ili Batı Karadeniz Bölümü'nde en fazla sanayileşen ildir. İlde iki adet organize sanayi bölgesi olup bunlardan birisi Ereğli ilçesinde diğeri de Çaycuma ilçesinde yer almakta ve çalışma alanının dışında kalmaktadırlar. Çatalağzı Enerji Havzası içinde bulunan toplam üç adet termik santral haricinde çalışma alanında

başka sanayi tesisi bulunmamaktadır. Bu üç termik santral Çatalağzı Termik Santrali (ÇATES), Zonguldak Eren Termik Santrali I (ZETES I) ve Zonguldak Eren Termik Santrali II'dir (ZETES II). 2014 yılına kadar devlet tarafından işletilen ÇATES, 29 Nisan 2014 tarihinde özelleştirilmiştir. ZETES I ve ZETES II de özel sektör tarafından işletilmektedir. Termik santrallerin uydu görüntüsü Şekil 4.10’da gösterilmiştir. Bunlardan ZETES I arızalı olup çalışması durdurulmuştur. Dolayısıyla, hava kalitesi modelleme çalışmasına sadece ÇATES ve ZETES II sanayi tesisi olarak dahil edilmiştir.

Çatalağzı Termik Santrali'nin ÇATES-A olarak bilinen ilk ünitesi 1948 yılından 1990'a kadar elektrik üretmiştir. ÇATES-A'nın teknolojisinin eskimesi nedeniyle 1977 yılında temeli atılan ve halen çalışan ÇATES-B ünitesi 1990 yılında hizmete girmiştir (Avcı, 2005). ÇATES’te lavvar artığı mikst olarak adlandırılan ve alt ısıl değeri 3300 kcal/kg olan düşük kalitede pulvarize halinde taş kömürü yakıt olarak kullanılmaktadır. ÇATES’de yıllık 1600000 ton kömür ana yakıt ve 7200 ton Fuel- Oil 6 ise ek yakıt olarak kullanılmaktadır. ÇATES’de yakılan kömürün kül oranı % 45 (A=45), sabit karbon oranı % 35 (C=35) ve kükürt oranı da % 0,8 (S=0,8) dir (Durgun, 2008). ÇATES’de kullanılan Fuel-Oil 6’nın yoğunluğu 0,9861 kg/l ve kükürt oranı da % 2.8 (S=2.8)’dir. ÇATES'te baca gazı arıtımında partikül madde giderim oranı % 98’dir.

150 MW kapasiteli olarak kurulan ve daha sonra kapasitesi 160 MW’a çıkarılan Zonguldak Eren Termik Santrali I (ZETES I), ÇATES’in 1 km güneybatısında bulunmaktadır. 2010 yılının Temmuz ayında çalışmaya başlayan akışkan yataklı santral, önceleri yerli kömür tüketirken daha sonra ithal kömür kullanmaya başlamıştır. ZETES I şu an arızalı olup geçici olarak devre dışıdır.

Şekil 4.10. Çatalağzı enerji havzasında yer alan termik santrallerin uydu görüntüsü (Zeydan ve Yıldırım, 2013)

Türkiye’nin ilk süperkritik pulvarize kömür termik santrali olan ZETES II’nin kurulu gücü 615  2 = 1330 MW’tır. ZETES II’nin maksimum kapasitede çalışması durumunda yılda ana yakıt olarak 3440000 ton kömür ve ek yakıt olarak da 45000 ton Fuel-Oil 4 tüketeceği belirtilmiştir. Bu çalışmada, ZETES II’nin tam kapasite ile çalıştığı kabul edilerek hava kalitesi modellemesi yapılacaktır. ZETES II’de yakılan kömürün kül oranı % 10 (A=10), kükürt oranı % 0,7 (S=0,7) ve sabit karbon oranı da % 68 (C=68) dir. Tüketilen kömürün alt ısıl değeri 6500 kcal/kg’dır. ZETES II’de kullanılan Fuel-Oil 4’ün yoğunluğu ise 0,95 kg/l ve kükürt oranı %1 (S=1)'dir. ZETES II’de, baca gazındaki partikül maddeleri gidermek için kullanılan Elektrostatik Filtrenin (ESF) verimi % 99,6’dır (Çınar Mühendislik, 2009).

Çalışma alanında yer alan termik santrallerden kaynaklanan emisyonların hesaplanmasında kullanılacak olan PM10 emisyon faktörleri Amerikan Çevre

Koruma Örgütü tarafından hazırlanan EPA AP 42 olarak bilinen emisyon faktörleri veri tabanından derlenmiş ve Tablo 4.36’da gösterilmiştir (EPA, 1997).

Tablo 4.36. ÇATES ve ZETES II için PM10 emisyon faktörleri

Kirletici ÇATES ZETES II

Kömür Fuel-Oil 6 Kömür Fuel-Oil 4

PM10 2,3A lb/ton 9,19S+3,22 lb/1000gal 2,3A lb/ton 7 lb/ton

S: kükürt içeriği, A: kül içeriği

EPA AP 42 emisyon faktörleri veri tabanında kullanılan birimler lb/ton veya lb/1000gal şeklindedir. Emisyon miktarlarının ton/yıl biriminden hesaplanabilmesi için emisyon faktörleri uygun birim dönüşümleri yapılarak kg/ton birimine dönüştürülmüştür. Birim dönüşümü için lb/ton biriminden verilen emisyon faktörleri 0,454 ile çarpılarak kg/ton’a çevrilmiştir. Fuel oil tüketiminden kaynaklanan emisyonlarda kullanılan lb/1000gal birimindeki emisyon faktörü ise 0,12 katsayısı ile çarpılmış ve bulunan değer yakıtın yoğunluğu ile bölünerek kg/ton birimine dönüşümü yapılmıştır. Bu işlemler sırasında yakıtların içeriğinde bulunan kükürt ve kül değerleri de hesaplamaya dahil edilmiştir. ÇATES için Fuel-Oil 6 yakılması sırasında kullanılacak olan PM10 emisyon faktörünün nasıl hesaplandığı örnek olarak

aşağıda gösterilmiştir. 9,19S+3,22 lb 1000gal= [9,19x2,8+3,22]x_1000gallb x0,454kg lb x gal 3,78L 0,9861kg L =[28,952x0,12] 0,9861 kg 1000kg=3,52 kg ton

ÇATES’de yakılan kömürün kül oranı % 45 (A=45), kükürt oranı %2,8 (S=2,8) ve ZETES II’de yakılan kömürün kül oranı ise % 10 (A=10)'dur. ÇATES’de kullanılan Fuel-Oil 6’nın yoğunluğu 0,9861 kg/l’dir. Verilen kül ve kükürt oranları kullanıldıktan ve birim dönüşümleri yapıldıktan sonra PM10 emisyon faktörleri

kg/ton birimine dönüştürülmüştür. ÇATES'deki elektrostatik filtreler % 98, ZETES II’deki elektrostatik filtreler ise % 99,6 oranında PM10 emisyonunu tutabilmektedir.

Sanayi kaynaklı PM10 emisyonlarının hesaplanmasında kullanılacak formül Denklem

hesaplanması örnek olarak gösterilmiştir. Diğer emisyonlarda benzer şekilde hesaplanıp Tablo 4.37’de yer almaktadır.

E = A × EF × (1 - ER/100) (4.3)

Burada;

E: Emisyon miktarı

A: Aktivite istatistiği (yakıt tüketimi) EF: Emisyon faktörü

ER: Emisyon giderim verimi (%)’dir.

ÇATES’de kömür kullanımından kaynaklanan PM10 emisyonu:

E = 1600000 (ton/yıl) × 47 (kg/ton) × (1 – 98/100) × 10-3

(ton/kg) = 1504 (ton/yıl)

Bölgedeki ÇATES kaynaklı PM10 emisyonu miktarının 1504,51 ton/yıl, ZETES II

kaynaklı PM10 emisyonu miktarının da 144,22 ton/yıl olduğu görülmüştür. Her iki

termik santrallerden atmosfere salınan toplam PM10 miktarı 1648,73 ton/yıl olarak

hesaplanmıştır. Toplam PM10 emisyonunda ÇATES’in payı % 91 ve ZETES II’nin

payı da % 9’dur.

Tablo 4.37. Sanayi tesislerinden kaynaklanan PM10 emisyon miktarları

Santral Yakıtlar Tüketim _(ton/yıl) PM10 EF (kg/ton) PM10 Emisyonu (ton/yıl Giderim Oranı PM10 Emisyonu (ton/yıl) ÇATES Kömür 1600000 47 75200 0,980 1504,00 Fuel-Oil 6 7200 3,52 25,37 0,980 0,51 ZETES II Kömür 3440000 10,44 35913,60 0,996 143,65 Fuel-Oil 6 45000 3,18 143,10 0,996 0,57 TOPLAM 1648,73

Termik santrallerden kaynaklanan PM10 emisyonlarının hava kalitesi modellerine

girilebilmesi için ton/yıl olarak hesaplanan emisyon miktarlarının g/s birimine dönüştürülmesi gerekmektedir. ÇATES için bu hesaplamanın yapılışı aşağıda gösterilmiştir. ZETES II için de PM10 emisyon oranı benzer şekilde hesaplanmıştır.

Emisyon oranları ve hava kalitesi modellerinin ihtiyaç duyduğu diğer tesis özelliklerine (koordinatlar, zemin ve baca kotları, gaz çıkış sıcaklıkları ve baca iç çapları) ait bilgiler toplu olarak Tablo 4.29’da gösterilmiştir.

ÇATES için PM10 Emisyon oranının (g/s) hesaplanması: Emisyon=1504,51(ton yıl) x ( 106g ton) x ( 1yıl 365gün) x ( 1gün 24saat) x ( 1saat 60dakika) x ( 1dakika 60saniye) Emisyon=47,707 g s⁄

Tablo 4.38. Termik santrallerin modele noktasal kaynak olarak girilmesi

Termik Santral ÇATES ZETES II

X Koordinatı (m) 408220,1 407180,9 Y Koordinatı (m) 4596773,1 4595311,0 Zemin Kotu (m) 6 10 Baca Kotu (m) 126 190 PM10 Emisyon oranı (g/s) 47,707 4,576 Gaz çıkış sıcaklığı (C) 158 80

Baca iç çapı (m) 6,2 6,5

Baca gazı hızı (m/s) 5,29 14,9

Baca gazı debisi (m3

/s) 159,7088 494,4278