Konya Sanayi Mektebi

Konya Sanayi Mektebi binası, Karatay Merkez İlçesi, Şems Mahallesi’nde bulunmaktadır (Şekil 3.67). Günümüzde Konya Büyükşehir Belediyesi Zabıta Müdürlüğü olarak kullanılan yapı, Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Tarafından 11.6.1977 tarihinde tescillenmiştir (Fırat, 2005).

20. yüzyılın ilk dönemlerinde inşa edilen bu bina, 1908'de II. Meşrutiyetin ilanı ile başlayıp ve 1923'te Cumhuriyetin ilanı ile devam eden ve 1930'lara gelindiğinde ise sona eren I. Ulusal Mimarlık öneminin erken örneklerinden birisidir. Konya Sanayi Mektebi Binası, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde (1520-1566) yaptırılmış olan Süleymaniye Bedesteni'nin 1900 yılında yıktırılan binasının yerine çevresinde bulunan alanlarda kamulaştırılarak inşa edilmiştir. 1900 lü yıllar siyasal ve ekonomik zorlukların yaşandığı bir dönem olsada biaktif bir imar politikası yürüten Vali Ferit Paşa birde Sanayi mektebi yaptırmak istemiş ve bunun için dönemin ser mühendisi Şefik Bey'e inşaat çalışmalarını başlatması için gerekli yetkiyi vermiştir (Fırat, 2005).

1901 senesinin Eylül ayında ise, Vali Ferit Paşa Konya Sanayi Mektebi’nin açılışını yapmıştır (Önder, 1952).

Mektebin, yapım maliyetinin beşbin sarı lira olduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır (Arabacı, 1991).

1901 senesinde Konya Sanayi Mektebi ismiyle eğitim-öğretim faaliyetlerine başlayan okul ilerleyen tarihsel süreç içerisinde, Hamidiye Sanayi Mektebi, Konya Sanatlar Mektebi, Sanat Okulu, Bölge Sanat Okulu, Erkek Sanat Enstitüsü, Teknik Okul, Teknik Lise, Konya Erkek Lisesi, Karatay Lisesi gibi isim değişiklikleriyle aynı amaca hizmet etmeye devam etmiştir. 1988 yılında, Konya Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Binası olarak kullanılmış olan yapı (Şekil 3.68) günümüzde Zabıta Müdürlüğü olarak kullanılmaktadır (Fırat, 2005).

5 Mayıs 1901 tarihinde inşaatı bitirilen binada, beş haftalık bir Halı Kilim Sergisi açılmıştır. 1901 senesinin Eylül ayında faaliyete geçen Konya Sanayi Mektebi’nde 17 talebenin eğitin gördüğü bir demir işleri atölyesi ve bir marangozhane bulunmaktadır. 1908 senesinde ise halıcılık, ip boyacılığı, marangozluk, kunduracılık, demircilik, tesfiye, dökümcülük, terzilik, tornacılık, oymacılık, mobilyacılık mesleklerinin eğitimini verildiği tarihi verilerden anlaşılmaktadır. 12.10.1909 tarihinde okula taşınan Konya Hukuk Mektebi de belli bir süre okulda eğitim vermiştir (Önder, 1952).

1978 senesinde küçük bir yangın atlatan yapı, erken müdahale ile ayakta kalabilmişlerdir. Fakat, 30 Mart 1979 Cuma günü çinilerini çalmak isteyen suçluların yakalanmasının ardından, aynı günün gecesinde çıkan yangının ardından yapı ciddi şekilde hasar görmüştür. Sanayi Mektebi yandıktan sonra, yerine iş hanı yapılmasını isteyen bir grup, tekrar yoğun baskı yapmıştır. Ancak, Anıtlar Yüksek Kurulu’nun buna karşı çıkmasının ardından restorasyonunu kaçınılmaz hale gelmiştir. 1982 senesinde Konya İl Özel İdaresi ve Selçuk Üniversitesi Mimarlık Mühendislik Fakültesi yapının restorasyonu için gerekli protokolü hazırlayarak proielerin hazırlanmasına başlamıştır. I. Ulusal Mimarlık tarzının Konya'daki ilk uygulamalarından olan bu bina, bodrum kat, zemin kat, birinci kat ve çatı katından oluşmaktadır. Yaklaşık 20.50 metre genişliğinde 32.50 metre uzunluklarında doğu- batı yönüne konumlanan dikdörtgen bir plan formuyla oluşturulan kagir yapının iki eğimli çatı örtüsü, marsilya kiremiti ile kaplanmıştır. Güney yönündeki ön cephesinde bir adet, kuzey yönündeki arka cephesinde bir adet olmak üzere, geniş cephelerin orta kısımlarında aynı eksen üzerinde zemin katla aynı hizada iki girişi bulunmaktadır. Doğu ve batı cephelerinin ortasında ise aynı eksen üzerinde bodrum kata geçiş için birer giriş yapılmıştır. Bodrum kat, aynı zamanda kulelerin köşelerinde açılan kapılar ile ön cepheye de bağlanmıştır (Fırat, 2005).

Yapı hem plan hem cephe düzeni bakımından simetrik tasarlanmıştır. Girişin iki tarafında konumlandırılmış kulelerin öne çıkartılarak yükseltilmesi, kemerli açıklıklar, balkon, yapının üslubunu tanımlayan önemli özelliklerindendir. Güneye bakan ön cephe (Şekil 3.69), simetrik olarak düzenlenmiş, ana giriş cephesi olmasından dolayı diğer cephelerden daha gösterişli tasarlanmıştır. Yapının en dikkat çeken elemanları, Konya'da dönemin yapılarında çok karşılaşılmayan girişin iki yanında çözülen kuleler

ve bunların piramidal üst örtüleridir. Bir metre kadar bir su basman kotunda yükseltilen bodrum kat, girişin iki tarafında bulunan birer pencere ve çıkmaların köşelerinde açılan birer kapı ile yapının ön cephesine açılmaktadır Bodrum katta; cephenin köşe kısımlarında ise, üçer adet pencere olduğu görülmektedir (Fırat, 2005).

Şekil 3.69 Konya Sanayi Mektebi güney cephesi rölövesi20 _{(Yağcı, 2020).}

Şekil 3.70 ve 3.71’de ki Doğu ve Şekil 3.72 ve 3.73’te ki batı yönündeki yan cepheler, yine bu düzende tasarlanmış olup, yapının ön cephesine göre daha gösterişsizdir. İki yan cepheyi de hareketli hale getiren, kat ayrımlarında bulunan silmeler ve sıralı pencerelerdir. Yan cephelerin pencere düzeni ortada tek, yanlarda üçerli şekilde yerleştirilmiştir (Fırat, 2005).

Orta kısımda bulunan pencereler ise bunlardan daha büyüktür. Bodrum katta köşelerinde basık yuvarlak kemerli altışar pencere bulunmaktadır. Yan cephelerin ortalarında bodrum kata girişi sağlayan basık kemerli kapılar bulunmaktadır. Bu kapılara iniş altışar basamaklı merdivenlerle çözülmektedir (Fırat, 2005).

20 _{Konya Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu arşivinden alınan Erdinç Demirkan’a ait çizim üzerinden}

Şekil 3.70 Konya Sanayi Mektebi doğu cephesi fotoğrafı (Yağcı, 2020).

Şekil 3.71 Konya Sanayi Mektebi doğu cephesi rölövesi21 _{(Yağcı, 2020).}

Şekil 3.72 Konya Sanayi Mektebi batı cephesi fotoğrafı (Yağcı, 2020).

Şekil 3.73 Konya Sanayi Mektebi batı cephesi rölövesi22 _{(Yağcı, 2020).}

Kuzeye bakan arka cephe (Şekil 3.74) de ön cepheye kıyasla daha sade çözülmüştür. Orta bölümün dışa taşırılması, pencere sıraları ve silmeler arka cephenin öne çıkan özellikleridir. Bodrum katın arka cepheye açılması, sekiz adet basık yuvarlak kemerli küçük pencere sıraları ile sağlanmaktadır. Zemin kat seviyesindeki arka giriş kapısı cephenin tam ortasında ve ön cephe ile aynı hizadadır (Şekil 3.75). Basık kemerli bu girişe üç basamaktan oluşan bir merdiven ile inilmektedir (Fırat, 2005).

22 _{Konya Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu arşivinden alınan Erdinç Demirkan’a ait çizim üzerinden}

Şekil 3.74 Konya Sanayi Mektebi kuzey cephe fotoğrafı (Yağcı, 2020).

Şekil 3.75 Konya Sanayi Mektebi kuzey cephe rölövesi23 _{(Yağcı, 2020).}

Şekil 3.76 Konya Sanayi Mektebi bodrum kat rölövesi24 _{(Yağcı, 2020).}

Bodrum kata giriş; yan cephelerin orta kısımlarında ve aynı hizada bulunan kapılar ile, ön cephede ise, girişin iki yanında bulunan çıkmaların köşelerinden açılmış birer kapıyla sağlanmaktadır (Şekil 3.76). Bodrum kata altı basamaklı merdivenlerle inilmektedir. Yan girişlerle aynı hizada uzanan koridorlardan doğu tarafındaki daha uzundur. Bu koridorların iki tarafında odalar sıralanmaktadır. Köşelerde bulunan ve iki cepheden ışık alan hemen hemen aynı büyüklükteki dört kare mekan, üçer adet pencereyle aydınlatılmaktadır. Zemin kattaki giriş salonu, doğu-batı doğrultusunda uzanan daha dar ama daha uzun bir koridorla merkezlerinden kesişmektedir (Şekil 3.77). Orta noktaların kesiştiği bu merkez dört adet sütunla ifade edilmiştir. Bu koridor, başlangıç ve bitiş kısmındaki pencerelerle aydınlatılmaktadır. Koridorda günümüzde camekanlı kapılar bulunmaktadır. Zemin katın dört köşesinde bulunan kare formlu köşe odalarının, dışarıya bakan üçer penceresi ve koridora açılan bir kapı ve bir penceresi bulunmaktadır. Bu köşe odaları ve giriş salonu arasındaki dikdörtgen formlu küçük odalar, birer pencere ile aydınlatılmakta olup bu odalarında koridora açılan birer penceresi bulunmaktadır (Fırat, 2005).

24 _{Konya Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu arşivinden alınan Erdinç Demirkan’a ait çizim üzerinden}

Şekil 3.77 Konya Sanayi Mektebi zemin kat rölövesi25 _{(Yağcı, 2020).}

Birinci kat planının (Şekil 3.78) zemin kat planına benzeyen ve farklılıklar gösteren özellikleri bulunmaktadır. Bu katta bulunan köşe odalarının zemin kattakine benzer bir şekilde dört tane olduğu görülsede, bu odaların bina ilk yapıldığında yatakhane ve atölye gibi işlevleri olan tek büyük mekanlar olduğu binaya yapılan onarımlardan sonra değişikliğe uğradığı bilinmektedir. Büyük odaların ortasında koridora açılan dört küçük oda bulunmaktadır. Giriş salonunun üstünde bulunan mekân güneyde camekanlı bir kapı ile koridora bağlanan bir laboratuvar iken, günümüzde camekan kaldırılarak bu mekan galeri şeklinde kullanılmaya başlanmıştır (Fırat, 2005).

Şekil 3.78 Konya Sanayi Mektebi 1.kat rölövesi26 _{(Yağcı, 2020).}

Çatı katı, iki kule odası ve büyük bir salondan oluşturulmuştur (Şekil 3.79). Son onarımda çatının doğu ve batı yönündeki yan cepheleri camekanla kapatılmıştır. Camekanların gerisinde birer duvar bulunmaktadır. Bu duvarların orta kısımlarından açılan ve tam üstünde ve yanlarında pencereler bulunan kapılar ile camekanlı teras mekanlarına çıkış sağlanmıştır. Ayrıca çatının ışık alması için tepe pencereleri bulunmaktadır (Fırat, 2005).

26 _{Konya Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu arşivinden alınan Erdinç Demirkan’a ait çizim üzerinden}

Şekil 3.79 Konya Sanayi Mektebi çatı katı rölövesi27 _{(Yağcı, 2020).}

BÖLÜM 4

GAYRİMÜSLİM VE YABANCI DEVLET OKULLARININ KURULUŞ, GELİŞME VE MAARİF-İ UMUMİYYE NİZAMNAMESİ İLE TAŞRAYA

YAYILMA SÜRECİ