Sanat EleĢtirisi

Sanat yapıtlarının tanımlanması, yorumlanması ve değerlendirilmesi gibi görevleri bulunan sanat eleĢtirisi, bu çözümlemeyi daha çok tarihsel koĢullar içinde yapar. Sanat eleĢtirisi, sanatın iç anlamı üzerine bilgi vermek ve böylece sanatın değerini ve anlamını artırmak ve sanata yansımıĢ olan sosyal ve kültürel değerleri

aydınlatmak için insanları sanatla ilgili bilgilendirmeye ve eğitmeye çabalar (Özsoy ve ġahan, 2009: 210).

Sanat eleĢtirisi çalıĢması, kiĢinin sanat hakkında onun özgünlüğüne yönelik içsel ipuçları araĢtırması, bilgi ve incelemeyi seçer. Sanat eleĢtirisi, betimleme, çözümleme, yorumlama ve yargı olmak üzere dört aĢamada gerçekleĢir. Ġnce ayrıntıların farkına varmak, iyi ve doğru yargıya varmak ve gereken yeni iliĢkileri kurmak için bu basamaklar yoluyla yapılan eleĢtiri, görsel okuryazarlığı ya da algıyı içine alır. Sanat eleĢtirisi çalıĢması ayrıca dıĢsal ipuçlarını ya da sanat eserlerinin içeriğine yönelik ilgileri kapsar. Son olarakta, sanat eleĢtirisi öz değerleme yapmak ve sanat eserlerinin karĢılaĢtırılması için kullanılır.

EleĢtiride esas alınması gereken dört aĢama dört temel soru ile iliĢkilidir.  Eserde neler görüyorsun? (Betimleme)

 Bu Ģeyler nasıl bir araya gelmiĢ? (Çözümleme)  Sanatçı ne söylemeye çalıĢıyor? (Yorumlama)

 Bu çalıĢma hakkında ne düĢünüyorsun? ve Neden? (Yargı)

Bu sorular çocuğa eser karĢısında basit, onun anlayacağı Ģekilde sorulmalıdır. Sorular sınıfa yöneltilmeli, cevap için süre tanınmalıdır. Çünkü çocuklar hem soruyu algılayacak hem de eser üzerinde değerlendirme yapıp onu sözle anlatmaya çalıĢacaktır. Bu, onlar için zor gibi görünmesine karĢılık dil, inceleme, yorumlama ve algı geliĢimini sağlama için idealdir. EleĢtiri aĢamasında sorulan sorular, dört aĢamayı içerir. Çocuk bu dört aĢamayı tamamlayarak sonunda bir yargıya varır. Bu, onun eser hakkındaki görüĢüdür. Bu aĢamalar kısaca Ģöyledir:

Betimleme: Bir Ģeyi göz önünde canlandıracak biçimde tanımlamadır. Tanımlamada ilk koĢul, yapıta uzun süre ve dikkatli bakmaktır. Yapıt daha önce görülmüĢ olsa bile bu bakıĢ ilk kez görüyormuĢçasına dikkatli olmalıdır (KırıĢoğlu, 2005: 133-135). Tanımlamalar önemlidir, çünkü izleyicilerin neyin fark edilip, neyin fark edemediği konusundaki bilgilendirmeleri içerir. Tanımlamalar yorumlamaların temelini oluĢturur. Eğer tanımlamalar doğru değil ya da yeterli değilse, yorumlar zarar görür, hedefine ulaĢamaz (Artut, 2009: 241).

Yapıtta yer alan her nesne betimleme kısmında belirlenir. Daha sonra eserdeki renk, biçim ve doku gibi sanatsal elemanların betimlenmesi istenir. Öğrencinin yaĢına göre sorulan sorular eğitimci tarafından ayarlanır. Bu Ģekilde verilen cevaplarla öğrencinin sanatsal düzenleme elemanlarını bilme düzeyi de saptanmıĢ olur. Bu kısımda sadece görülenler üzerinde durulur. Herhangi bir yorum yapılmaz (KırıĢoğlu, 2005: 133-134 ).

Çözümleme: Hiçbir sanat yapıtı; betimleme, tasarlama, araĢtırma ve inceleme yapılmadan hayata geçirilemez. Önce tasarlanan konunun geniĢ bir ön analizi yapılır. Yapıtın oluĢturulmasında kullanılacak, yöntem, teknik, araç gereçler ve süresi belirlenir. Tasarlanan yapıtın diğer benzer yapıtlarla olan bağlantıları araĢtırılır, tikel yapısı tartıĢılır, sınıflandırılır ve organize edilir. Tüm bu ve benzeri analizlerden sonra toplanan veriler sonucunda bir bütünlük (sentez) oluĢturularak yapıtın sanatsal dili belirlenmiĢ olur (Artut, 2009: 241).

Öğrencilerin, sanatsal düzenleme elemanlarından sonra, sanat ilkelerini bilme düzeyinin de ölçülebileceği bu aĢamada öğretmen öğrenciyi sorularla yönlendirebilir. Sorular esere göre farklılık gösterir. Resim, heykel ya da mimari bir eser için farklı sorular ve farklı sanat ilkeleri önem taĢıyabilir. Eserin ait olduğu dönemin özelliklerini taĢıması o dönemin sanatsal özelliklerinin belirlenmesi açısından soruları da değiĢtirir. Sorular önemsenen ne ise ona yönelik hazırlanmalıdır (KırıĢoğlu, 2005: 133).

Yorumlama: Yorumlama, eserden anlam çıkarma ve eseri baĢlı baĢına anlamaya yönelik bir süreç olup, özellikle duygusal bağlantılar, semboller, çağdaĢ ve tarihsel anlam ve yorumlardan ibarettir (AlakuĢ, 2004: 215).

Yorumlama aĢamasında öğrenciler, sanat eserinden hangi iletiyi aldıklarını bulmaya çalıĢırlar. Fakat bu yorumlar öğrencilerin bilgi birikimlerine göre değiĢebilir, değiĢtirilebilir (BoydaĢ, 2004: 11) .

Öğretmen sorduğu sorularla öğrencinin yorumlamasına yardımcı olabilir. Ġlk etapta kısa olan cevaplar sorularla daha derin ve geniĢ bir hal alır. Yorumlama eser inceleme sayısı arttıkça deneyim halini alarak geliĢme gösterir. Öğrenci vermesi gereken bir cevap olmadığını sadece kendi fikrinin önemli olduğunu fark ettikçe

yorumları özgünlük kazanır. Yorumlar, derinlikli, ilginç, bilgilendirici, mantıklı ve elbette yerinde olmalıdır. Sanatçının anlatmak istedikleri, iletisi yorum içinde yer alır. Buna yapıtın içeriği de denir. Yapıtın içeriğinin algılanması ussal, duyusal bir çaba gerektirir. Eğer bu yorum baĢarı ile biterse sonuç çok sevindirici olur (KırıĢoğlu, 2005: 134).

Yargı: Yargı, sanat eleĢtirisinin en son evresini oluĢturur. Önceki evrelerde elde edilen ya da belirtilen görüĢler sonunda bir değerlendirmenin yapılması, eser hakkındaki yargıyı oluĢturacaktır. Betimleme ya da çözümleme, sebep olarak geriye bakar; yargı ise ileriye dönüktür (Yolcu, 2009).

Yargılama ilgili eserin neden ünlü olduğu, niçin güzel olduğu veya değerli olduğunun kesin bir yargı ile ifade edilmesidir. Bir sanat nesnesinin veya herhangi bir olayın neden sanat olarak kabul edildiğini açıklayabilmek için bazı beğeni ölçütleri veya sanat kuramlarına ihtiyaç duyulur (AlakuĢ, 2004: 215).

Burada ilgilenilen yargı, elbette profesyonel anlamda olmayıp, çocuğun zihinsel geliĢimine uygun olacaktır. Yargılamada, sanat eserinin hangi kurama yakın olduğu ortaya çıkacaktır. Bunlar; taklitçi ya da yansıtmacı kuram, biçimci kuram, dıĢavurumcu kuram ve iĢlevselliktir. Bu sanat kuramların içerikleri aĢağıdaki gibidir:

Taklitçi ya da Yansıtmacı Kuram: Sanatçı ana temayı doğru ve kesin bu biçimde tanımlamaya çalıĢır; olay, insan ve nesneler.

Biçimci Kuram: Sanatçı alıĢılmıĢın ve görülenin dıĢında sanat elemanları; çizgiler, Ģekiller, renkler, uzam kullanır.

DıĢavurumcu Kuram: Sanatçı ruh durumu ya da simgeleri vurgular. Langer sanatın insan duygularının nesnelleĢtirilmesi olduğunu söyler.

ĠĢlevsellik: Sanatçı yapıtında, dinsel, eğitsel ya da bir ilkeyi yayma açısından yararlı bulduğu durumları açıklamayı amaçlar (Özsoy, 2005: 70).