SAFRANBOLU EVLERĠNDE SOFA

Safranbolu‟da da evin tasarımını etkileyen ve odaları birleĢtiren en önemli kısım evin sofasıdır.Odalar sofaya açılır (bkz.Resim-4.28, Resim-4.30). Ayrıca sofanın bir ucunda merdiven,abdestlik-hela ve kiler yer alır.Sofanın önemi büyük kalabalıkları,toplantıları eğlence ve düğün gibi merasimleri karĢılayabilecek bir mekan olmasından kaynaklanır.Ayrıca bayram ve düğün önceleri yufka ekmek,börek,baklava gibi sofralara yayılmayı gerektirecek yiyecekler de sofada yapılır.Evlerin orta kat ve üst kat sofaları birbirinden farklı olabilir.Üst kat sofası orta sofalıyken, orta kat sofası köĢe sofalı veya iç sofalı olabilir.

1

Ali Rıza Tunca ,KiĢisel GörüĢme ,06-06-2009

Sofada yer alan eyvan odayı bir yaĢama birimi gibi ayırır.Ayrıca ev halkının birlikte oturabileceği,sohbet edip çalıĢabileceği bir alandır.Bazen sofadan direkliklerle ayrılmıĢ ve yerden bir basamak yükseltilmiĢtir (bkz.Resim-4.29).

“Safranbolu‟da sofaya “çardak” denir.” 1 _{Bu iç sofanın dıĢında bazı yazlık evlerin}

güney yüzünde 1-1,5 m geniĢliğinde balkon Ģeklinde uzantılar yapılmaktadır.Ġç sofadan kapıyla geçilir.DöĢemesi ahĢap olup, orta ve üst katlarda bulunabilir.Bu dıĢ çardağın ana görevi yiyecek kurutmak içindir.Ayrıca yazın sıcak havalarda serinlemek için minder serilip oturulur.ÇamaĢır kurutmak ve yatak ,yorgan gibi eĢyaları havalandırmak için de kullanılır. (bkz.Resim-4.35.)

Safranbolu‟da sofada yer alan merdivenler çok yalındır.Genellikle düz kollu, köĢe sahanlıklı ve L Ģeklinde olur (bkz.Resim-4.34).Döner veya üç kollu merdivenler büyük konaklarda görülür (bkz.Resim-4.32, Resim-4.33). “Merdivenler bir yanda, duvar diğer yanda çoğunlukla bir tahta perde (daraba) ile sınırlandırılmıĢtır.” 2 _{Daraba bir nevi korkuluk gibidir.}

(bkz.Resim-4.36) Merdivenler ahĢap basamaklardan oluĢur. “ Hayattan orta kata çıkan merdivenler bir taĢ sahanlık ya da birkaç taĢ basamaktan sonra ahĢap olarak devam eder.Ayakkabılar bu sahanlıkta çıkarılır.Buraya pabuçluk denir.” 3 _{Merdivenin hayattan}

çıkılan kısmında veya sofa kısmında bir kapı yer alır.Bu hem güvenlik hem de ısı yalıtımı için yapılmıĢ bir uygulamadır.Merdiven üstünde kalan boĢluk sofa kısmında birkaç basamak yükseltilerek yüksek sofa elde edilmiĢtir (bkz.Resim-4.31).

Resim-4.28.Kaymakamlar Konağı Üst Kat Sofası ve Eyvanından Bir Görünüm(S.Gülçin Bozkurt,2009)

1 _{R.Günay,A.G.Y. ,sf.142} 2 _{R.Günay,A.G.Y. ,sf.145} 3

R.Günay,A.G.Y. ,sf.145

Resim-4.29.Gökçüoğlu Konağı Üst Kat Eyvanından Bir Görünüm.,Safranbolu (S.Gülçin Bozkurt,2009)

Resim-4.30.Mümtazlar Konağı Üst Kat Sofası (S.Gülçin Bozkurt, 2009) 76

Resim-4.31.Asmazlar Bağ Evi Merdiven Üstü YükseltilmiĢ Sofa Örneği (S.Gülçin Bozkurt,2009)

Resim-4.32.Selvili KöĢk‟ten Döner Merdiven, Resim-4.33.Asmazlar Konağından Üç Kollu Örneği (S.Gülçin Bozkurt ,2009) Merdiven Örneği

(S.Gülçin Bozkurt ,2009)

Resim-4.34.Asmazlar Bağ Evinden Tek Kollu Merdiven Örneği, Safranbolu (S.Gülçin Bozkurt,2009)

Resim-4.35.RaĢit Bey Bağ Evi DıĢ Resim-4.36.Mümtazlar Konağı Daraba Ġle Çardak Örneği KapatılmıĢ Tek Kollu Merdiven Örneği

(S.Gülçin Bozkurt,2009) (S.Gülçin Bozkurt,2009) 78

Safranbolu‟da yemek hazırlama iĢlevi aĢevi adı verilen bir oda da yapılmaktadır.Bu odanın düzeneği de aynı diğer odalarda olduğu gibidir.Yani aĢevlerinde de yemek yenilir,oturulur ve hatta yatılır. AĢevlerindeki farklar; dolaplarının daha fazla,sergenlerinin daha geniĢ olması,dolap ve sergende yemek hazırlamak için gerekli araç ve gerecin bulunması ve aĢevi ocağının biraz daha büyük olmasıdır.AĢevi genellikle orta katta bulunur.KıĢ aylarında genellikle mutfakta oturulur, yemek yenilir.GeliĢmiĢ bir mutfak düzeneği yoktur.Yemek hazırlama iĢlevi ocağın yanında ve sedirde yaygı serilerek yapılır.Sebze ve meyveler, leğen içinde yıkanır (bkz.Resim-4.37).

Mutfakta az miktarda yiyecek saklanır.Yiyeceklerin saklandığı diğer bir oda ise kilerdir.Kiler genellikle aĢevi yanında bulunur.Kilerliğin güneĢ ve nem almayan kuytu bir yerde olmasına dikkat edilir.

Resim-4.37. Mümtazlar Konağı AĢevi ve Yanında Yer Alan Kilerden Görünümler. Safranbolu (S.Gülçin Bozkurt,2009)

Safranbolu evlerinde sofanın bir ucunda da abdestlik ve hela yer alır.Abdestlik tahtadan yapılmıĢ bir çalıĢma tezgahı yüksekliğinde olup 40-50 cm geniĢliğindedir.Bu tahtanın ortasında ahĢap oval ve kenarları süslü bir Ģekilde oyulmuĢ bir delik vardır.Bunun altında eğimli bir tahta, pis suların akmasını sağlamak için yapılmıĢtır (bkz.ġekil- 4.38).Tezgah üzerinde duran ibrikten su dökülerek el yıkanır.Pis sular hela çukurunda birikmez.Bahçe toprağına akar ve burada buharlaĢır.Abdestlik ve hela evden çıkma yapar ve her iki katta da vardır.Fakat üst üste gelmezler ĢaĢırtılarak yapılmıĢtır.DıĢ yüzleri daraba ile çevrilmiĢtir.Hela ise abdestlikten bir kapı ile ayrılmıĢtır.DöĢemesi ahĢap olup,çoğunlukla üçgen Ģeklindedir.Delik kenarları ahĢapla yükseltilmiĢtir.Delik ahĢap kesitli düĢey bir yolla hela çukuruna bağlanır.

Resim-4.38.Sipahioğlu Konağından Abdestlik, Hela ve Abdestlik Gideri Görünümü. Safranbolu (S.Gülçin Bozkurt,2009)

4.5.BÖLÜM SONU ÖZETĠ

Bu bölümde Safranbolu evlerinin plan tipleri ve bu plan tipleriyle ilgili özellikler anlatılmaktadır.Plan Tipleri Perihan Bulduk‟un sınıflandırmasına göre yapılmıĢtır.Buna göre; plan tipleri dıĢ sofalı,iç sofalı ve orta sofalı plan tipi olarak üç grupta ele alınmaktadır.

DıĢ Sofalı plan tipi; odaların sofanın bir tarafında dizilmesiyle oluĢmuĢ bir plan tipidir.Odalar arasında eyvan ,sofa ucunda seki veya köĢk gibi uzantıların yer almasıyla değiĢik plan tipleri meydana gelmektedir. Bu plan tipi en eski plan tipi özelliğini taĢımaktadır.DıĢ sofalı plan tiplerinden olan köĢe sofalı plan tipi Safranbolu‟da en sık rastlanan plan tipidir.Bu plan tipinde sofa evin köĢesinde yer almakta olup,iki yanında odalar bulunmaktadır.Odalara pahlı köĢelerden girilmektedir.Sofada eyvan ve sekilik gibi uzantılar yer alabilir. KöĢe sofalara genellikle üç oda kapısı,merdiven ve abdestlik koridoru açılmaktadır.

Ġç sofalı plan tipi;Sofa evin merkezinde olup,dört köĢesinde odalar yer alır.Eyvan sayısına göre iki yüzlü veya üç yüzlü iç sofalı plan tiplerine rastlanmaktadır.

Orta Sofalı plan tipi ise; 19.yy da özellikle konaklarda en sık görülen plan tipidir.Sofa evin merkezinde olup dört köĢesinde odalar yer alır.Odalara pahlı köĢelerden girilmektedir.Sofa uzantılarında eyvanlar,abdestlik,kiler ve merdiven yer alır.Bu plan tipinde simetri görülür.

Cephe özellikleri açısından bakıldığında;Zemin kat kagir ve penceresizdir.Orta kat bir geçiĢ katı olup üst katı hazırlayan ara kat görevi görür.Yükseklik olarak ara kat tavanı daha alçak olup pencereleri daha küçük ve az sayıdadır.Son dönem evlerinde orta kata da önem verilmiĢ ve üst kat kadar önemi artmıĢtır.Fakat yine de üst kat varılmak istenen sonuçtur.Bu katta istenen plan tipine ulaĢabilmek,doğayla ve manzarayla kucaklaĢabilmek için sokağa ve bahçeye doğru çıkmalar yapılmıĢtır.Üst kat diğer katlara göre daha yüksek olup bol pencerelidir.Zemin kat kagirden olup, orta kat ve üst kat ahĢap çatkılı olarak yapılmıĢtır.Safranbolu evlerinin en önemli özelliği sokağın doğal çizgisini izlemesi ve çıkmaları bitiĢik evin manzarasını engellememesidir.Bu nedenle Safranbolu evleri doğaya ve insana saygılıdır.

Safranbolu Evlerinin ana yapım malzemesi ahĢaptır.AhĢap çatkı sistemi uygulandığı için dolgu malzemesi olarak kerpiç ve taĢ kullanılmıĢtır.TaĢ ve kerpiç aralarına çamur harç kullanılmıĢtır.Ġç mekan donatılarında da ahĢap en sık kullanılan yapı malzemesidir.Sedir tavan ve yer döĢemesinde de ahĢap en çok tercih edilen malzeme olmuĢtur.Yer döĢemesinde ahĢabın yanı sıra taĢ ve piĢmiĢ toprak da kullanılmıĢtır.

Ġç mekan kurgusu açısından değerlendirilecek olursa oda, en önemli yaĢamsal ögelerden biridir.Her oda bir aileyi barındıracak donatılara sahip olup, yemek yemek,ısınmak,yatmak,dinlenmek,yıkanmak gibi iĢlevlerin hepsi odada gerçekleĢtirilmektedir.Orta kat odaları tavanı alçak olduğundan ve daha iyi ısındığından kıĢlık oda olarak kullanılmakla birlikte, günlük iĢlerin yapıldığı oturma odası olarak da kullanılmaktadır. Üst kat odaları gelin odası, baĢ oda gibi özelleĢmiĢ odalar olarak yapılmıĢtır.

19.yy dan önce iki kademeden oluĢan odalarda kot farklılığı kalkmıĢ oda Ģekli kare ve kareye yakın dikdörtgen Ģeklini almıĢtır.Tavan yükseklikleri azalmıĢ pencere seviyesinin yerden yükselmesi sonucu sedir seviyesi de yükselmiĢtir.19.yy ikinci yarısından itibaren ocak kullanımı yerini sobaya bırakmıĢtır.Oda giriĢleri ise; genellikle pahlı köĢelerden veya sofanın uzantısı olan eyvanlardan yapılmıĢtır.

Safranbolu Evlerinde de evin planını belirleyen ana öge sofadır.Sofanın önemi büyük kalabalıkları,toplantıları,eğlence ve düğün gibi merasimleri karĢılayabilecek bir mekan olmasından kaynaklanır.Üst kat ve orta kat sofaları birbirinden farklı plan tiplerinde olabilir.Alt kat sofası köĢe sofalıyken, üst kat sofası orta sofalı olabilmektedir.Sofalarda odaları bir yaĢam birimi olarak ayıran ve ortak mekan olarak kullanılan eyvan gibi uzantılar yer almaktadır.Sofanın bir ucunda merdiven ,diğer ucunda da abdestlik,kiler gibi kısımlar yer almaktadır.