SAFRANBOLU EVLERĠNDE KULLANILAN MALZEME VE UYGULANAN TEKNĠKLER

Safranbolu Evlerinin ana yapım malzemesi ahĢaptır. Bölgede ağacın bol bulunması en önemli etkendir. Yapım yöntemi olarak da ahĢap çatkı sistemi yaygın olarak uygulanmıĢtır.Bu yapım yöntemi çadırdan sonra uygulamada en çok tercih edilen yapım yöntemidir. Bölgenin deprem bölgesi olması , insan isteklerine çabuk cevap vermesi ve bir yangın sonucu bir anda yok olan evlerin ve mahallelerin de yeniden, kısa sürede inĢa edilmesini kolaylaĢtırdığı için çok fazla tercih edilen bir yöntem olmuĢtur. Temelden baĢlayarak,zemin ve üst kata kadar izlenen yapım aĢamalarında görülen malzeme ve uygulama teknikleri Ģu Ģekilde tanımlanmaktadır:

Temel; “Sağlam zemin bulununcaya kadar kazılır. Genellikle bu derinlik 100-150cm kadardır. En altta iri temel taĢlar atılır. Üstüne çamur harç konulur. Duvarcı ipini çeker ve örmeye baĢlar. Temel geniĢliği 80-100cm kadardır. Temel duvarı su basman seviyesi olarak 100cm ye kadar yerden yükselir ya da bütün zemin kat boyunca devam eder ”1

Zemin Kat;TaĢ ve çamur harç ile örülür (Resim-4.8). TaĢ duvarlar arasında ahĢap hatıllar yer alabilir.AhĢap hatıllar, 60-70 cm arayla dikine dikmelerle bağlanır.Hatıllar duvarda 1 m arayla yapılır. “Zemin katta hayat ile ahırı ayıran ve aĢağı yukarı evin ortasından geçen duvara bel duvarı denir. Bu duvara önem verilir çatı yükü bu duvara kadar iletilir.”2

1 _{Aylin Gürfidan, “Safranbolu Evlerinde Kullanılan Kerpiç Malzemenin Yüksek Fırın Cürufu Ġle}

ĠyileĢtirilmesi”,Sakarya Üniversitesi,Fen Bil.Ens.Y.Lisans Tezi,Sakarya,2007sf.10

2 _{Aylin Gürfidan, A.G.Y.sf.10}

Üst Katlar;AhĢap çatkı sistemi üst katlarda uygulanır (bkz.Resim-4.7). “Evlerin zemin kat üstü ahĢap çatkı ile kurulur ve Safranbolu‟da ahĢap çatkı düzeni örnek olabilecek kalitededir. Bu düzene yeğdane denir. Yeğdane ağaçları için köknar tercih edilir. Bu ağaçların kalınlığı 10-12cm dir. Deprem yüklerini önlemek amacıyla köĢelerde yanlamalar vardır. Dikmeler ise tabana çivi ile bağlanır. Dikme aralıkları 20-40 cm arasıdır. Daha eski evlerde ise 45-70cm arasındadır.” 1

“Pencere yanlarına her zaman “omuz”denilen dikmeler konur.Ġki pencere arasına da bir dikme rastlar.Çıkmalar alttan “ayı bacakları” ile desteklenir.Büyük açıklıklı hayat tavanı kiriĢleri de iki yandan ayı bacağı ile pekiĢtirilir.Yanlamaların tabana oturan ucunda kertmeler vardır.Ayı bacakları,artırma tabanına ve taĢ duvar içindeki hatıla ya da taĢa kertmelerle oturur.Çatkı araları eski örneklerde kerpicin kılıcına örülmesiyle doldurulmuĢtur.Daha yeni örneklerde küfünk taĢı ile ya da yeğdane taĢı denilen 10 cm çapında küçük taĢlar çatkının dıĢ yüzüne tahta kalıp çakılarak içeriden harçla örülür.‟‟2 _{(bkz.ġekil-4.6).}

“Dolgu yapıldıktan, pencereler takıldıktan, pervazlar çakıldıktan sonra çamur harçla iç ve dıĢ cephe kaba sıvası yapılır. Bu sıva 2-3cm kalınlığındadır. Daha sonra ince sıva yapmak için söndürülmüĢ kireç 15-20 gün bekletildikten sonra kütük üzerinde satırla kıyılan kıtık (kendir) ile karıĢtırılır. Kum katılmaz. Yüzeyde bulunan çamur harcının (kaba sıva) kuruması beklenir. Kuruduktan sonra kıtıklı kireç harcı (ince sıva) demir mala yardımıyla iç ve dıĢ cephe yüzeyine 3-5mm kalınlığında uygulanır. Badanası ise yalnızca kireçle yapılmaktadır. Ġçine hiçbir katkı konulmaz.”3

Duvar yüzeyi bitiĢ sıvası olarak Safranbolu‟da özel bir karıĢım kullanılmaktadır. Yörük Köyü Sipahioğlu Konağı sahiplerinden Ali Rıza Tunca‟nın sözlü ifadesine göre; “Duvarlarda yumurta akı,keçi kılı,kil,kireç ve zeytinyağı kullanılmıĢtır. Ve bu yüzden iç mekan duvar yüzeyinin günümüz saten boyasına benzer nitelikte olduğunu”4 söylemektedir.

Dolgu malzemesi olarak kullanılan kerpiç; doğada çok kolay bulunan toprak ve saman karıĢımının sıkıĢtırılmasından elde edilmektedir.TaĢ;zemin katı, kapı kemerleri,konsollar,ocak taĢları,kapı önü binek taĢı olarak kullanılmaktadır. AhĢap ; yapı strüktürü ve iç mekan donatı elemanlarının oluĢturulmasında en fazla kullanılan yapı malzemesidir. Özellikle çıkmaların,pencere boĢluklarının ve çatı saçaklarının oluĢturulmasında ahĢabın önemli bir yeri vardır. Ayrıca iç ortamda nem kontrolünü iyileĢtiren ahĢap;çatkı sisteminin uygulanmasına da elveriĢli bir malzeme olmasından dolayı yapıya esneklik kazandırmaktadır. Böylece büyüyen ailenin mekan ihtiyaçlarının karĢılanmasında da yapım malzemesi olarak tercih sebebi olmuĢtur. “Meskenlerin ana çatkısını oluĢturan ahĢap malzeme, dikme, döĢeme, tavan,dolap,kapı,pencere ve çatı iskeleti gibi bir çok yerde kullanılır.Göknar ağacı yük taĢıyıcısı olarak çatkıda kullanılır.Dikme taban ve kiriĢlerin yapımında da sağlamlığından dolayı göknar tercih edilir.

1

Aylin Gürfidan,A.G.Y.sf.11 2 _{R.Günay,A.G.Y.sf.301} 3_{Aylin Gürfidan,A.G.Y.sf.14}

4 _{Ali Rıza Tunca,KiĢisel GörüĢme,2009}

ġekil-4.6.Safranbolu‟da Yeni Döneme Ait Bir Çatkı Yöntemi. (R.Günay, Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri sf.302)

a-Dikme,b-Üst Taban,c-Dökme,d-Artırma Tabanı,e-Ayı Bacağı,f-Taban,g-Tırnak,h-Omuz,i-BaĢlık,k-EĢik,n- Kelebe

Göknar olmazsa çatkıda sarıçam da kullanılır.DöĢeme, tavan,iç ve dıĢ kapılar,kara kapaklar (pencere dıĢı),daraba (bahçe duvarı çiti),dolap kapıları gibi yerlerde de sarıçam kullanılır.” 1

AhĢap malzemenin kolay iĢlenebilen bir malzeme olması sanat akımlarının uygulanabilmesine de imkan vermiĢtir.Ġstanbul ve çevresinde uygulanan Barok ve Ampir gibi sanat akımlarının yansıması olarak,eğrisel hatların ahĢaba uygulanması sonucu ,üçgen alınlıklar, S ve C kıvrımları ,daire ve düz kemerler,iri silmeler gibi yapısal ve estetik farklılıklar Safranbolu evlerinde de görülmektedir.

Resim-4.7.Yapı Strüktürünün Tamamen Gösterildiği Bir Cephe Görünümü.Safranbolu (S.Gülçin Bozkurt,2009)

Resim-4.8.GiriĢ Katının Kagir ve Üst Katların Kireçle Sıvandığı Cephe Örneği. Selvili KöĢk, Safranbolu, (S.Gülçin Bozkurt,2009)

1 _{Ünal Özdemir, “BeĢeri ve Ġktisadi Coğrafya Açısından Bir AraĢtırma:Safranbolu Platosu”Atatürk Üniv.Sosyal} Bil.Ens.Doktora Tezi,1998,sf.199