SAFRANBOLU EVLERĠNĠN PLAN ÖZELLĠKLERĠ

Safranbolu evlerinin yapısını etkileyen unsurlar; iklim,kültür, aile yapısı ve sosyo- ekonomik yapıdır.Evlerin tipolojisini belirleyen en önemli unsur ise; kalabalık aile yapısıdır.Bir evde amca,hala,yenge, gelin,evlat,torun hep bir arada yaĢamaktadır.Doğal olarak evlerde; oda sayısı artmıĢ ve plan tipleri buna göre ĢekillenmiĢtir.Böylece bir sofa etrafında dizilmiĢ olan odalar yerine, karĢılıklı odaların yer aldığı ve odalar arası simetrinin görüldüğü plan tipleri geliĢmiĢtir.

Safranbolu evlerinde de üst kat ortak yaĢam katı olarak en önemli kattır.Plan özellikleri, odaların sofa etrafında dizilmesiyle oluĢmuĢtur.Odaların özellikleri aynı olup, pek az değiĢkendir.Sofa evin Ģeklini belirleyen değiĢken özelliklere sahip bir yapıdadır.Sofanın odalar arasındaki konumuna göre değiĢik plan tipleri oluĢmuĢtur.

“1979 yılında Perihan Bulduk‟un yaptığı yüksek lisans çalıĢmasında Safranbolu‟da rastlanan sofa Ģekillerini söyle sınıflandırmıĢtır;

-DıĢ sofalı, bir ucu odalı -DıĢ sofası L seklinde -DıĢ sofalı, bir eyvanlı -DıĢ sofalı, iki eyvanlı -DıĢ sofalı, üç eyvanlı -Ġç sofalı, üç yüzü eyvanlı -Ġç sofalı, iki yüzlü

-Orta sofalı, pahlı köĢeli ve dört eyvanlı” 1

Esas alınan bu sınıflandırmaya göre Safranbolu‟da görülen evlerin plan tipleri;DıĢ sofalı,iç sofalı ve orta sofalı plan tipi olarak sınıflandırılmaktadır. Reha Günay ise; sofa Ģekillerini; “DıĢ sofalar, KöĢe sofalar ve Orta sofalar.” 2 olmak üzere üç grupta ele

almaktadır.Buna göre sofa Ģekillerini esas alarak plan tipleri 3 grupta incelenmektedir:DıĢ sofalı,iç sofalı ve orta sofalı plan tipi.

4.1.1-DıĢ sofalı plan tipi: Odaların, sofanın bir tarafında dizilmesiyle oluĢmuĢtur

(bkz.ġekil-4.1). Sofanın çevresi açık olup,üstü çatı ile kaplıdır. “DıĢ yüzlerin pencere yüksekliğine kadar olan bölümü “daraba”,onun üstü “muĢabak” ile kaplıdır.‟‟3

MuĢabak,hayat veya sofanın ıĢığını ve havasını aldığı ahĢap kafesten yapılmıĢ bir kepenktir.Bu açıklıklarda cam yer almaz.Sofanın bir ucunda birkaç basamak yükseltilmiĢ bir oturma alanı vardır.Bu mekana “sekilik” denir. “Çevresi korkuluklu bu sekilerde dolap ve kahve ocağı yer alabilir.Tavan genellikle kaplamasızdır.Çatının kuruluĢu görülür.” 4 (bkz.Resim-4.1.).

1

Çağıl Yurdakul, “ Safranbolu Evlerinde Ġnsan-Mekan- Donatı ĠliĢkisinin Ġncelenmesi Üzerine Bir Deneme” Ġ.T.Ü.Fen Bil.Ens.Y.Lisans Tezi,Ġstanbul,2007,sf.19

2 _{Reha Günay, “Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri‟‟Güzel Sanatlar Matbaası, Ġst.1998, sf.142}

3 _{Reha Günay, A.G.Y sf.142} 4

Reha Günay, A.G.Y sf.142

Resim-4.1.Safranbolu‟da DıĢ Sofalı Evlerin Son Örneği,Kabakçılar Bağ Evi (R.Günay, Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri sf.179)

ġekil-4.1.Safranbolu Kabakçılar Bağ Evi Üst Kat Planı (R.Günay, Geleneksel Safranbolu Evleri ve OluĢumu sf.71)

DıĢ sofalı plan tipine odaların,sekilerin ve köĢklerin eklenmesiyle farklı plan tipleri elde edilmiĢtir.Bunlardan en yaygın olanı köĢe sofalı plan tipidir.DıĢ sofalı, bir eyvanlı plan tipinin ucuna bir oda eklenmesiyle oluĢmuĢtur.

KöĢe Sofalar ;Safranbolu evlerinde sık görülen bir plan tipidir. “Yörük Köyü‟nde yer alan 119 adet geleneksel nitelikli evden 83 adedi dıĢ sofalı plan düzenine uygun olarak köĢe sofalı tipte inĢa edilmiĢ olduğu görülmektedir.”1 _{Sofaya üç oda kapısı,merdiven ve abdestlik} koridoru açılmaktadır (bkz.ġekil-4.2). Ġç sofalı ve orta sofalı plan tipine geçiĢ özelliği gösteren bir sofa tipidir.

1 _{Ülgen BekiĢoğlu, “Safranbolu Yörük köyü Tarihi çevresinin Peyzaj Planlaması” Ankara Üniv..Fen}

Bil.Ens.Y.Lisans Tezi,Ankara 2001,sf.92

KöĢe sofalı plan tipinde,sofa evin bir köĢesinde yer alır.Odalar sofanın iki yanındadır.Sofa pencerelerinin önünde sedirler yer alır.Sofada eyvan ve sekilik gibi uzantılar olabilir. “KöĢe sofalara genellikle, üç oda kapısı,merdiven ve abdestlik koridoru açılır.Oda giriĢleri çoğunlukla köĢelerden yapılır” 1 (bkz.Resim-4.2.).

Resim-4.2.Safranbolu‟da KöĢe Sofalı Plan Tipi Örneği, RaĢit Bey Bağ Evi (S.Gülçin Bozkurt,2009)

ġekil-4.2.RaĢit Bey Bağ Evi Üst kat Planı . (Çizim:S.Gülçin Bozkurt)

1 _{Reha Günay, A.G.Y sf.142}

4.1.2-Ġç Sofalı Plan Tipi: Sofa evin merkezinde olup,dört köĢesinde odalar yer

almaktadır. “Karnıyarık” plan tipi olarak da bilinen bu plan tipinin iki yüzü eyvanlı veya üç yüzü eyvanlı olan plan tiplerine de rastlanmaktadır.Katları birbirine bağlayan merdiven odalar arasında yer alır (bkz.Resim-4.3,ġekil-4.3).

Resim-4.3.Safranbolu‟da Ġç Sofalı Plan Tipi Örneği,Kaymakamlar Konağı Orta Kat Sofası. (S.Gülçin Bozkurt,2009)

ġekil-4.3.Kaymakamlar Konağı Orta Kat Planı. (Reha Günay,Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri,sf.213)

4.1.3-Orta sofalı plan tipi: Safranbolu konaklarında en sık görülen plan tipidir.Sofa

evin merkezinde olup dört köĢesinde odalar yer alır. “Orta sofalı planda ev en toplu ve korunaklı bir tarzdadır.” 1 _{Oda aralarında sofanın uzantısı olan eyvanlar yer alabilir. “Eyvan} dediğimiz bu uzantıların sayısı dörde kadar çıkabilir.” 2

Eyvanlarda merdiven,abdestlik veya kiler yer alabilir.Odalara pahlı köĢelerden girildiği gibi sofa uzantısı olan eyvanlardan da girilmektedir (bkz.ġekil-4.4,Resim-4.4, Resim-4.5). Bu plan tipinde simetri görülmektedir. Zemin kat ve orta katlarda eyvan ve odalarda çıkma görülmemektedir.Ancak üst kat eyvan ve odalarında çıkmalar yer alır. “Orta sofalı evlerde çıkmalar dıĢ yüze pareleldir.” 3 Safranbolu‟da sofa tavanı eyvan tavanından daha yüksek ve daha özenle yapılmıĢtır.Bu nedenle orta mekan daha merkezi görünür. “Genellikle orta sofalı plan tipi,zengin ve büyük evlerde uygulanmıĢtır.”4

Resim-4.4.Safranbolu‟da ,Asmazlar Konağından Sofa ve Çardak Görünümü (S.Gülçin Bozkurt,2009)

Resim-4.5.Safranbolu‟da,Asmazlar Konağının Eyvanından Bir Görünüm, (S.Gülçin Bozkurt,2009)

1 _{Ġ.Y Hacısalihoğlu.,A.G.Y.,sf.168} 2 _{Reha Günay, A.G.Y sf.142} 3 _{Reha Günay, A.G.Y sf.142} 4

Ġ.Y Hacısalihoğlu.,A.G.Y.,sf.168

ġekil-4.4.Asmazlar Konağının Üst kat Planı,Sofanın Nasıl MerkezileĢtiğine Örnek Bir Orta

Sofa,(Eyvanlarda WC ve Kiler Bulunabilir.)Safranbolu (Çizim:S.Gülçin Bozkurt)