Merkezi Ankara'da bulunan sendika, 1961 yılında Türkiye Sağlık İşçileri ve Müstahdemleri Sendikası adı ile kurulmuştur. Kuruluş tüzüğünde, sendikanın amaçları “milli dayanışma, işsizliği giderme, kalkınmaya katılma ve sosyal güvenliğin gerçekleşmesine katkıda bulunma” olarak sayılmış ve sendikanın hiçbir biçimde siyasetle uğraşmayacağı deklare edilmiştir. 26 Nisan 1962 tarihinde yapılan ilk genel kurulda Türk-İş'e üye olma kararı alınmıştır. Sonra sırasıyla İçel, , Sivas,
293 ÇSGB İstatistikleri 2006, http://www.calisma.gov.tr/CGM/4688_istatistik_2006.htm
294 ÇSGB İstatistikleri 2006, http://www.calisma.gov.tr/CGM/4688_istatistik_2006.htm
295 Geniş bilgi için bkz http://www.internethaber.com/news_detail.php?id=31335,
Yozgat, Kırşehir, İstanbul, Nazilli, Isparta, Trabzon, Eskişehir, İzmir ve Ankara şubeleri açılmıştır.
Bunun dışında 27 Mart 1962 tarihinde İstanbul'da “Türkiye Sağlık İşçileri ve Personeli Sendikası” kurulmuş, 20.10.1963 tarihinde ilk genel kurulunu yapan sendika, 1963 yılında İstanbul Verem Savaş Derneği Erenköy Sanatoryumu ile işkolunun ilk işyeri toplu iş sözleşmesini gerçekleştirmiştir. Ayrıca SSK, Sağlık Bakanlığı, Denizcilik Bankası Hastaneleri, Milli Eğitim Bakanlığı Validebağ Prevantoryumu, PTT Erenköy Hastanesi gibi kamu işyerleri ile Azınlık Hastaneleri, yabancı sermayeli hastaneler ve özel hastanelerde teşkilatlanma sağlanmıştır. İşte bu dönemde Sağlık Bakanlığı Başmüfettişliği tarafından Türkiye Sağlık İşçileri ve Personeli Sendikası genel başkanı ve genel sekreteri hakkında, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Bakırköy Akıl ve sinir Hastalıkları Hastanesinde D Cetvelinden maaş aldıkları ve T.C. Emekli Sandığı'na tabi oldukları dolayısıyla işçi sendikası kuramayacakları ve sendikaya üye olamayacakları gerekçesiyle İstanbul Cumhuriyet Savcılığı'na suç duyurusunda bulunulmuş, fakat Cumhuriyet Savcılığı'nca 274 Sayılı Sendikalar Yasası açısından adı geçenlerin sendika üyesi olmalarına bir engel bulunmadığı gerekçesiyle takipsizlik kararı verilmiştir. Bunun üzerine Sosyal Sigortalar kurumu ve Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı hastanelerinde D cetvelinden maaş alan ve TC Emekli Sandığına tabi olan sendika üyelerinden sendika aidatının verilecek sendika hesabına yatırılması talep edilmiştir.
29.11.1964 tarihinde Türk-İş Genel Sekreteri arabuluculuğunda mezkûr iki sendikanın birleşmesi için protokol imzalanmış ve 10 Ocak 1965 tarihinde Türkiye Sağlık İşçileri ve Müstahdemleri Sendikası genel kurulu yapılarak, karma yönetim, denetim ve disiplin kurullarının oluşturulmuş, sendikanın yeni tüzüğü kabul edilmiş, İsmi Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası , kısa ismi Sağlık-İş ve remzi T.S.İ.S. olarak değiştirilmiştir. Ardından 14 Şubat 1965 tarihinde İstanbul'da kurulu, kısa adı "Türk Sağlık İş" olan sendika da genel kurul yaparak, Türkiye Sağlık İşçileri Sendikası'na iltihak kararı almıştır.
1965'de SSK işyerlerinde ilk kez TİS bağıtlamak için çağrı yapılmış, gelen yanıtta kurum çalışanlarının işçi olmadığı belirtilince, açılan davanın olumlu sonuçlanması üzerine, aynı yılın kasım ayında SSK işyerleri için ilk TİS imzalanmıştır. Sendikanın PSI'ya yaptığı üyelik başvurusu 1965 yılı aralık ayında kabul edilmiştir. Sendikanın 31 temmuz 1971 itibariyle Çalışma Bakanlığı'na bildirdiği üye sayısı 17.134'e ulaşmıştır.
21-22 Nisan 1973'de toplanan 6. olağan genel kurulda, 12 Mart Askeri Darbesi ve izleyen siyasal gelişmeler değerlendirilerek, "12 Mart'ta Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından verilen muhtıra desteklenmiş, ancak reformların devam etmesi gerektiği açıklanmıştır. O dönemler boyunca Sağlık-İş , işçi-memur ayırımından en çok etkilenen sendikalardan biri olmuştur. 17 Ekim 1973 tarih ve 1989 sayıyla Resmi Gazete'de yayınlanan İşkolları Yönetmeliği değişikliklerinden olumsuz etkilenmiş ve önemli oranda üye kaybına uğramıştır. 1973 yılında çıkartılan Kanun Hükmünde kararname ile kamuda çalışanlardan kimlerin işçi, kimlerin memur olduğunun belirlenmesi yetkisi Yüksek Hakem Kuruluna verilmiş, Yüksek Hakem Kurulu, yaptığı tespitlerde sağlık hizmetlerinde çalışanlardan hekim, eczacı, diş hekimi dışında kalan ebe, hemşire, sağlık memuru, laborant, eczacı kalfası, hastabakıcı, fizyoterapist, diyetisyen, psikolog, teknik eleman, şoför, berber ve diğer hizmetlilerin işçi olduğuna karar vermiş, bu tespitleri üzerine Sosyal Sigortalar Kurumu işçi sayılan personelini TC Emekli Sandığı kapsamından çıkartarak sosyal sigorta kapsamına almıştır. Böylece 274 Sayılı Yasa açısından işçi sayılanlar, sosyal güvenlikleri bakımından da diğer işçilerin durumuna getirilmiştir.
7 Temmuz 1974'de toplanan 2. olağanüstü genel kurulda , 17 Ekim 1973 gün ve 1989 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan İşkolları Yönetmeliği uyarınca gerekli tüzük değişikliği yapılarak, sendikanın yeni yönetmeliğin 29. maddesinde gösterilen yataklı-yataksız, insan ve hayvan sağlığıyla ilgili her türlü sağlık hizmetlerinde (hastane, sanatoryum, prevantoryum, bakım ve dinlenme evleri, doğum ve çocuk bakım evleri, doktor muayenehaneleri, klinikler, tedavi kurumları, diş klinikleri, röntgen muayenehaneleri vb. işyerlerinde de örgütlenebileceği kabul edilmiştir.
Sağlık-İş'in 9. Olağan Genel Kurul'u l2 Eylül Askeri Darbesi'nden yaklaşık 14 ay sonra, 8 Kasım 1981'de toplanmış, sunulan çalışma raporunda “Türk-İş dışındaki bazı işçi kuruluşlarının sendikacılık ahlakını bir kenara iterek tezgahladıkları toplumsal eylemler, işçi haklarını koruma ve geliştirmekten çok, devleti yıkmaya yöneliktir” yorumu yeralmış ve dolaylı olarak darbeye verilen destek deklare edilmiştir.
16 Haziran 1983 tarih ve 18079 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan İşkolları Yönetmeliği'ne göre sendikanın 24 sıra numaralı Sağlık İşkolunda faaliyet göstereceği belirlenmiş, aynı tüzükte bu işkolunun kapsamı, hastaneler, sanatoryumlar, prevantoryumlar, bakım ve dinlenme evleri, doğum ve çocuk bakımevleri, kreşler, doktor muayenehaneleri, klinikler, tedavi kurumları, diş klinikleri, röntgen muayenehaneleri, içmece ve kaplıcalar ile hayvan bakım evleri olarak tanımlanmıştır. Grev yasağı bulunan sağlık işkolunda 1980-1983 döneminden bu yana, Sağlık-İş'in süresi sona eren toplu iş sözleşmeleri diğer sözleşmeler gibi YHK'da karara bağlanmıştır. Halen sendikanın örgütlü bulunduğu başlıca işyerleri, SSK'ya bağlı işyerleri, Sağlık Bakanlığı Sıtma Savaşı Daire Başkanlığına bağlı işyerleri, Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezi Başkanlığı, Veremle Savaş Dernekleri, bazı belediyelere bağlı sağlık işleri müdürlükleri ve bazı hastanelerin yardım dernekleridir.296 Ocak 2006 itibariyle toplam üye sayısı 15.602, sendikalaşma oranı % 20,66297 ve şube sayısı 27’dir.
2. Devrimci Sağlık İşçileri Sendikası (DEV SAĞLIK-İŞ)
Devrimci Sağlık-İş’in sendikalaşma kararının alt yapısı, 1973 yılında birikmiş dokuz aylık maaş farklarını alamayan çalışanların, 14 Ekim 1973 günü Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde gerçekleştirilen, tüm personelin katıldığı kitlesel ve başarıya ulaşan bir eylem ile oluşmuştur. Ardından 9 Ocak 1974 tarihinde Devrimci Sağlık-İş kurulmuş ve ilk örgütlenmesini Cerrahpaşa Tıp Fakültesinde gerçekleştirmiştir. Döner sermayeden eşit pay isteme ve sendika adına aidat kesilmesi taleplerine dayanılarak yapılan direnişler ve diğer eylemler yönetim tarafından sendikanın
296 Geniş bilgi için bkz. http://www.saglikis.org/tarihce.php, Erişim : 14.06.2006.
tanınmasını ve yönetim tarafından çalışanların temsilcisi olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Ardından İ.Ü. Çapa Tıp Fakültesi Hastanesi başta olmak üzere Ankara Tıp, Hacettepe Tıp ve Ege Tıp fakültelerinde örgütlenmeler gerçekleştirilmiştir. Devlet Hastanelerinde, siyasi konjonktür vs. sebeplerle istenilen oranda başarı sağlanamayınca, özel hastanelere yönelinmiştir. İmzalanan ilk toplu iş sözleşmeleri, Fransız Lape Hastanesi, Vatan Hastanesi, Güzelbahçe Hastanesi, Esnaf Hastanesi, Özel Çamlıca Sanatoryumu, İzmir’de kurulu Özel Sağlık Hastanesi ile Alman ve Surp Agop Hastaneleri olmuştur.
DİSK’e üyelik başvurusunda bulunan sendikanın talebi, aynı dönemde SSK Hastanelerinde işçilik ve toplu sözleşme hakları için mücadele eden DİSK üyesi Has-İş (Hastane İşçiler Sendikası) ile 21.11.1976 tarihinde birleşme kararı alınmak suretiyle kabul edilmiştir. Ancak bu durumun yol açtığı iki başlılık, sendikanın faaliyetlerini aksatmakla beraber 1978 yılında toplanan ve sendikanın adının yeniden Devrimci Sağlık- İş olmasıyla sonuçlanan genel kurula kadar devam etmiştir. Sonrasında, henüz örgütlenme imkanından uzak olan Sıtma Savaş Daire Başkanlığı nezdindeki mevsimlik ve geçici işçilerin üye kaydedilmesi ile 1980’e kadar 5000 üye ve 11 ilde örgütlenme çapına ulaşılmıştır.
12 Eylül ihtilalinin ardından 24 yöneticisi tutuklanmış ve DİSK’e bağlı diğer sendikalarla birlikte Devrimci Sağlık – İş’de kapatılmıştır. 1991 yılında, uluslararası baskıların da etkisiyle, tekrar faaliyete başlayan sendika, 1993 yılından itibaren özel sektördeki Florance Nigtinghale, Yaşam Hastanesi ve Osmanoğlu Hastanesi’nden başlayarak yeniden örgütlenme çabalarına başlamıştır.
Kendilerini ve hedeflerini “tüm sağlık çalışanlarının ortak mücadele birliğini üretmek, insana yaraşır düzeyde eşit, ücretsiz ve kaliteli sağlık hizmeti alma talebi ile sağlık emekçilerinin ekonomik ve sosyal taleplerini bir potada birleştirebilmek, bunun için; eski – yeni, özel sektör – kamu alanı, işçi – memur, hekim-hemşire- teknisyen-hastabakıcı ayırımına sapmadan sınıfsal bir mücadele perspektifinden
ortak mücadele için yola çıkmak” olarak açıklamaktadırlar.298 Şu an için sağlık işkolunda yeterince etkin olduğu söylenemeyecek olan sendikanın, ocak 2006 itibariyle toplam üye sayısı 1.322 ve sendikalaşma oranı % 1,75’tir.299
3. Tüm Sağlık Hizmetleri İşçileri Sendikası (SIHHAT-İŞ)
Herhangi bir işçi sendikası konfederasyonuna üye olmayan sendikanın her ne kadar ÇSGB istatistiklerine göre üye sayısı 1.603 ve sendikalaşma oranı % 2,12300 olarak görünsede, kamuoyunda pek tanınmamakta ve faaliyetlerine ilişkin daha fazla bilgi bulunmamaktadır.