İnsanlar öfke duygusuna kapıldıkları ilk andan itibaren fiziksel, zihinsel, duygusal ve davranışsal olarak birçok tepki verirler. Bu tepkiler kişiden kişiye değişiklik gösterir. Her birey aynı tepkiyi vermeyeceği gibi, aynı tepkiyi veren bireylerin de tepkilerinin dozları bir olmaz.
3.5.1. Fizyolojik Tepkiler:
Öfke sırasında ortaya çıkan fizyolojik tepkiler genel olarak kalp atışının artması, adrenalin salgısının artması, sindirimin yavaşlaması, kas gerilimlerinin artması, kan akışının artması, göz bebeklerinin büyümesi şeklinde sıralanabilir.235 Fizyolojik
tepkilere verilebilecek diğer örnekler ise, el ve ayaklarda titreme ve/veya uyuşma hissi, nefes alırken tıkanacak gibi hissetme, solunumun ve hareketlerin hızlanması, mide bulantısı, halsizlik ve baygınlık hissi,236 yüz kızarması, çenenin kısılması,
yumruklarını sıkma veya kaşlarını çatmak gibi bir çok tepki sayılabilir. Öfkenin beyindeki fizyolojik süreçleri incelendiğinde özellikle, solunum, kalp atışı gibi otonomik süreçlerin, hormon salınımlarının ve pek çok duygu tepkilerinin gerçekleştiği limbik sistemin, hipotalamus ve amygdala bölgesinin yoğun olarak aktif olduğu görülmektedir. Öfke sempatik sinir sistemin aktivasyonunu arttırarak, kan basıncının artmasına, kan ve idrarda norepinefrin düzeyini arttırmaktadır.237
Stresin insan vücudunda oluşturduğu tahribatlar üzerine araştırmalar yapan bilim insanları vücut dengesine en çok zarar veren duygunun öfke olduğunu saptamışlardır.238 İnsan yaşadığı öfkeyi dışarı yansıtsa da yansıtmasa da öfke önemli
sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Önemli sağlık sorunları arasında yüksek tansiyon, kalp hastalıkları, bağışıklık sistemi ile ilgili sıkıntılar sayılabilir.239 Yapılan bazı
araştırmalar ise hem bastırılan hem de dışa vurulan öfkenin akut ağrı duyarlılığı ile pozitif yönde bir ilişkisinin olduğunu göstermiştir.240
Washington 1995, s.30.
235 Rita Atkinson, Richard C. Atkinson, Psikolojiye Giriş 1, (Çev.Kemal Atakay, Mustafa Atakay, Aysun
Yavuz), Sosyal Yayınlar, İstanbul 1995, s.459.
236 Norman L. Munn, Psikoloji İnsan İntibakının Esasları, (Çev. Nahid Tendar), Cilt:2, Maarif Basımevi,
İstanbul 1958, s.113.
237 Feza Balkaya, “Öfke: Temel Boyutları, Nedenleri ve Sonuçları”, Türk Psikoloji Yazıları, 4(7), Haziran
2001, s.25
238 Arthur K. Robertson, Stres Yönetimi, (Çev. Vedat G. Diker), Hayat Yayınları, İstanbul 2004, s.133. 239 Lynn Clark, SOS Duygulara Yardım: Bunaltı Öfke ve Depresyonun Yönetilmesi, (Çev.
GültekinYazgan), Evrim Yayınevi, İstanbul 2000, s.194
240 John W. Burns, Stephen Bruehl, “Anger Management Style, Opionid Analgesic Use and Chronic Pain
Severity: A test of the Opioid-Deficit Hypothesis”, Journal of Behaviroral Medicine, 28(6), December 2005. s.555.
62
3.5.2. Zihinsel Tepkiler:
Öfkenin fiziksel etkilerinin yanı sıra birçok zihinsel etkileri de vardır. Dikkat ve konsantrasyon bozukluğu veya düşük performans bu zihinsel etkiler arasında sayılabilir ve bunlar da depresyona, kaygı bozukluğuna, sinir, yalnızlık veya korku gibi duygusal problemlere sebep olabilir. Depresyon bastırılmış öfkenin temel belirtisi olarak görülür. Kişinin öfkesini ifade edememesi, öfkenin tıkanması ve bastırılması, maskelenmiş bir depresyona sebep olabilmektedir.241 Bu depresyon şekli daha çok
kadınlarda görülmektedir. Bazı araştırmalar erkeklerin duygularını dışa vurmak için spor, sözlü veya fiili saldırganlık gibi pek çok yollarının bulunduğunu göstermektedir.242
Yapılan bazı araştırmalarda öfke atakları depresif öfkenin bir çeşidi olarak kabul edilmektedir. Bu çalışma depresif kişilerin sağlıklı kişilere kıyasla öfke ataklarını daha fazla yaşadığını saptamıştır. Literatüre bakıldığında depresif insanların düşmanlık ve öfke davranışlarını daha fazla gösterdikleri fark edilmektedir.243 Yine benzer bir
çalışma ülkemizde Sayar ve arkadaşları tarafından yapılmıştır ve depresyonda öfke nöbetleri yaşayan hastaların, majör depresyonun bir alt tipini oluşturup oluşturmadıklarına bakmışlardır. Araştırma sonucunda ise, öfke nöbeti olanların, olmayanlara göre daha fazla depresyon ve kaygı gösterdikleri saptanmıştır.244
Kişilik bozuklukları kısaca tanımlanacak olursa, hayat boyu devam eden anormal karakter özellikleridir. Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı, pasif agresiflik veya şizofreni insanlarda kişilik bozukluklarına sebep olabilmektedir.245 Örneğin Hatzitasko
ve arkadaşları öfke eğiliminin, borderline kişilik bozukluğunun karakteristik bir özelliği olduğunu savunmaktadır. Hatta borderine hastalarının öfkeyi yaşama ve ifade etme biçimlerinin, onları şizofreni, depresyon hastalarından ve diğer kişilik bozukluklarından ayıran en temel faktörlerden birisi olduğunu savunmaktadırlar.246
3.5.3. Duygusal Tepkiler.
Öfke kendi bir duygu olduğundan birçok duygu ile yakından ilişkilidir. Kişi öfke duygusu ile başa çıkamadığı zamanlarda sıkıntı, şiddet, gücenme, üzüntü, suçluluk, korku veya hayal kırıklığı gibi daha birçok duyguyu da beraberinde hissedebilir. Genel
241 June Hunt, How to Handle Your Emotions, Harvest House Publishers, Oregon 2008, s.101. 242 Lois S. Frankel, Women, Anger & Depression: Strategies For Self-Empowerment, Health
Communications, Inc., California 1991, s.39.
243 Nitesh Painuly, Pratap Sharan, Surendra K.Mattoo, “Relationship Of Anger And Anger Attacks With
Depression”, European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 2005, 255(4), s.215.
244 Feza Balkaya, “Öfke: Temel Boyutları, Nedenleri ve Sonuçları”, Türk Psikoloji Yazıları, 4(7), Haziran
2001, ss.36-37
245 Consuelo G. Sevilla vd., General Psychology with Values Development Lessons, Rex Printing
Company Inc., Quezon City 1995, s.449- 463.
63
olarak duygular iki ana grupta ele alınır: Bunlardan biri Temel duygular birisi ise yüksek duygulardır. Temel duygular açlık, susuzluk, cinsellik gibi diğer canlılar ile ortak taşıdığımız duygular olarak sayılabilir. Yüksek duygular ise insanlarda farklı olarak bulunan öfke, üzüntü, sevgi veya hayret gibi duygular olarak sıralanabilir. 247
Bunlardan sinirlilik ve öfke özellikle fazlasıyla ilişkili duygulardır çünkü aynı sınıf duyguların üyeleridir. Öfke ile baş etme konusundaki duyguları ise umut, inanç, anlayış olarak örneklendirilebilir.248
Genel olarak bakıldığında öfkenin duygusal tepkilerine verilebilecek diğer örnekler hiddet, intikam duygusu, üzüntü, korkudur. Öfke pek çok sıkıntı, acı veya kişinin kendisine karşı yıkımının kaynağı olabilir. Öfkeli kişiler, başkalarının sözlü ve fiziksel sıkıntı veya acı çekmelerine sebep olabilmektedir. Kişilerin öfkenin neden olduğu olumsuzlukların farkında olması kişiyi duygularını daha güçlü kontrol etmeye motive edebilmektedir.249
3.5.4. Davranışsal Tepkiler:
Davranışsal tepkilere baktığımızda karşımıza çıkan davranışlar; alkol ve ilaç kullanımı, yeme bozuklukları, sigara kullanımı, intihar eylemi olarak örneklendirilebilir. Öfkenin sebep olduğu toplumsal etkiler ise iş yapamaz hale gelme, memnuniyetsizlik, ilişkilerin zayıflaması, kaza yapmak veya mahkemelik olmak olarak belirtilebilir.250
Özellikle intihar duygusunun en önemli bileşeni öfke duygusudur. Öfkenin duygusal tepkilerine baktığımızda üzüntü ve sıkıntı gibi tepkiler olduğundan bahsedilmişti. Bu noktada kişinin intihar eğilimini öfke ve engellenmeler arttırabilir. Öfke ve oluşan saldırgan davranışlar intihar eğilimi için de önemli bir risk olarak görülmektedir.251 Yine
öfke ve duygusal süreçlerin depresyon ile ilişkileri düşünüldüğünde, depresyon intihar eğilimini arttıran hastalıkların başında yer almaktadır.252