Öfkenin ifadesi kişinin bu duyguya gösterdiği tepkilerdir. İnsanlar çok boyutlu olduğundan bu duyguyu algılama ve ifade edişi de diğer canlılardan farklıdır. Bu
247 Nevzat Tarhan, Duyguların Psikolojisi ve Duygusal Zeka, Timaş Yayınları, İstanbul, 2019, ss.46-
47
248 Rebecca R. Luhn, Kızgınlıkla Başa Çıkmak, Alfa Yayınları, İstanbul 2004, s.27
249 Zelig Pliskin, Anger!: The Inner Teacher: A Nine-Step Program To Free Yourself From Anger,
Mesorah Publications,Ltd New York 2003, s.15,18,64.
250 Luhn, a.g.e., s.58
251 Ayşegül Durak Batıgün, İntihar İle İlişkili Bazı Değişkenler: Öfke/Saldırganlık, Dürtüsel Davranışlar,
Problem Çözme Becerileri, Yaşamı Sürdürme Nedenleri, Kriz Dergisi, sayı:12 (2), ss.49-61
252 Seda Haran ve Orhan Aydın, Depresyon, Umutsuzluk, Sosyal Beğenirlik Ve Kendini Kurgulama
64
noktada insanlar arasında bile kültüre, yaşa, cinsiyete, öğrenilmiş davranışlarına göre öfkenin ifade ediliş şekli farklılık gösterebilir. Öfke sadece insanlara özgü bir duygu değildir. Hayvanlar da öfke duygusuna sahiptir ve öfkenin ifade edilişinin içgüdüsel yolu ise saldırganlıktır.253
Öfke duygusunun ifade edilmesi 3 şekilde olabilir. İçe atma (bastırma), dışa yöneltme (saldırganlık) ve öfkeyi kontrol etme. Bu yollar içerisinde en sağlıklı olanı öfke duygusunu düşünce duyguları yansıtacak şekilde ortaya koymaktır. Bunu başarabilmek için kişi isteklerini farkına varmalı ve bunları açık ve başkasını incitmeyecek şekilde ifade etmenin yollarını öğrenmelidir. Kişinin bunu başarabilmesi karşısındakine saygılı olması ve saldırganlık gibi yollara başvurmaması demektir.254
Sosyal psikolog Carol Tarvis ise beş şart karşılandığında öfkenin doğru ifade edilmiş olacağını savunuyor.
1. Öfkenin, öfkeli olunan insana yönelik olması 2. Kontrolü geri kazanma ve adalet isteğini karşılama
3. Değişime teşvik ettiğinde veya diğer kişinin tavrını anlamaya yaradığında 4. Öfke, karşısındaki insana anlam ifade edecek şekilde yansıtıldığında 5. İfade misilleme değil dayanışma amacı taşıdığında.255
3.6.1. Öfkenin Dışa Yöneltilmesi:
Öfkenin dışa yöneltilmesi kısaca şiddet ve saldırganlık biçimlerinde ifade edilmesi demektir. Kişilerin öfkelerini yansıttıkları farklı yolları vardır. Bu yollardan biri öfkeyi sözlü olarak karşı tarafa anlatmaktır. Sözlü olarak öfkenin ifade edilişi birçok farklı şekilde olabilir; alay edici sözler, aşağılayıcı kelimeler, sert ve kaba konuşmalar, küfür gibi sözlü ifadeler örnek olarak verilebilir. Baz kişiler ise öfkesini anlatmanın bir yolu olarak ağlayabilirler. Bağırarak veya gürültülü bir şekilde ağlama da öfkenin dolaylı bir şekilde ortaya çıkması olarak kabul edilebilir.256
Dışa yönelik öfkeye sahip olan kişiler öfkelerini içlerine atmak yerine dışarıya bırakmayı tercih ederler ancak öfkeyi dışa vurmak da ondan kurtulmak anlamına gelmez. Tam tersi öfkeyi uygulamaya koymak gelecekteki engellenmeler konusunda kişinin öfke duygusuna daha yatkın olmasına sebep olabilir. Yine eğer bu kişiler öfkelerini böyle kontrolsüz yansıtmaya devam ederlerse bir süre sonra insanlar ile ilişkilerinde zor durumlara girecek ve topluluklardan dışlanma durumunda
253 İlkay Kasatura, Heyecansal Kontrol, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2003, s.55.
254 Nesrin H. Şahin, “Öfke: O Sizi Kontrol Edeceğine Siz Onu Kontrol Edin!”, Türk Psikoloji Bülteni,
Sayı:7, Ekim 1997, s.80
255 Gary D. McKay & Don Dinkmeyer, Duygusal Seçimin Gücü, (Çev. Sakıp Murat Yalçın), Nokta Kitap,
İstanbul 2006, ss.115-116.
65
kalacaklardır.257 Psikologlar artık öfkenin bu şekilde dışa vurmanın oldukça yanlış ve
tehlikeli olduğunu çalışmaları ile göstermişlerdir. Yapılan araştırmalar öfke duygusunu boşaltmanın öfke ve saldırganlığı artırdığını ve sorunu çözmede bir fayda sağlamadığını göstermiştir.258
3.6.2. Öfkenin İçe Yöneltilmesi:
Öfkenin içe yöneltilmesi aslına öfkeyi bastırmak anlamına gelir. Öfke ifade edilmesi zor duygulardan biridir. Çoğu kişi, öfke duygularını sürekli içlerine attıklarından bunu dışa yansıtmanın kötü şeylere sebep olacağından çekinir. Bireyler ilişkileri bozulmasın diye öfkeyi içe atmaya devam eder ve kızdıklarında gülümser sanki her şey yolundaymış gibi hareket ederler.259 Ancak çözülemeyen öfke sosyal
ilişkilerde sorunlara yol açabilir. Öfkeli kişi kendisine zarar verirken diğer kişi ise karşısındakini sinirlendirecek şekilde davranmayı sürdürür ve böylece ilişkilerde bozukluklar oluşur.260 Öfkeyi dışa vurmada zorluk yaşamanın sebebi öfkenin istikrara
zarar verdiğinin düşünüldüğü bir ailede yetişmiş olmak olabilir. Böyle bir durumda aile fertleri birbirlerine daha mesafeli olurlar. Bu sebeple sadece öfke değil sevgi ev sıcaklık da kontrol altına alınmış olabilir.261 Ayrıca dışa yansıtılamayan öfke birçok
fiziksel tepkilere yol açarak bazı hastalıklara sebebiyet verebilir. Yüksek tansiyon ve kalp hastalıkları bu hastalıklara örnek olarak verilebilir. Bunun yanında öfkeyi bastırmak kişinin çaresizlik hissine kapılmasına ve buna bağlı olarak depresif duyguların ortaya çıkmasına neden olabilir.262 Bunlara ek olarak öfkesini ifade
etmekte zorlanan kişilerin, bağışıklık sistemlerinin bozulmaya ve kansere yakalanmaya daha yatkın olduğunu gösteren çalışmalar da vardır.263
Sonuç olarak öfkeyi içe yöneltme veya bastırma olarak kullanılan yol kişiler için çok sağlıklı değildir. Sosyal ilişkilerde ciddi hastalıklara kadar birçok olumsuz yaşam durumlarına sebep olabilir. Bir süre sonra bu durumlar ile baş etmekten yorulan insanlar en ufak şeyi beğenmez hale gelebilir, tüm bu olumsuzluklar için kendini suçlayabilir ve hatta depresyon sebebi ile hayatını bitirmeyi düşünebilir. Genele
257 Ahmet Özmen, Öfke ile Başa çıkma, Nobel Yayın dağıtım, Ankara 2006, s.43
258 Nesrin H. Şahin, “Öfke: O Sizi Kontrol Edeceğine Siz Onu Kontrol Edin!”, Türk Psikoloji Bülteni,
Sayı:7, Ekim 1997, s.81
259 Arif Çelebi, “Öfke Saldırganlık ve Ruh Sağlığımız”, Bilim Teknik Dergisi, Sayı:192, 1983, s.20. 260 Robert Alberti ve Michael Emmons, Mükemmel Doğrunuz, (Çev. Nurfer Çelebioğlu), İstanbul 2005,
s.142.
261 Gary D. McKay ve Don Dinkmeyer, Duygusal Seçimin Gücü, (Çev. Sakıp Murat Yalçın), Nokta
Kitap, İstanbul 2006, ss.115-116.
262 Ahmet Özmen, Öfke ile Başa çıkma, Nobel Yayın dağıtım, Ankara 2006, s.24.
263 James Hollis, Ruhun Kaygan Kumları, (Çev. Seda Toksoy, Çağlayan Erendağ), Sistem Yayıncılık,
66
baktığımızda öfkenin bastırılmasının doğru bir yol olmadığı sonucuna varılabilir çünkü öfkeyi bastırmak onu ortadan kaldırmaz.