Sıhhiye Hizmetleri

Sakarya Muharebesi öncesinde meydana gelebilecek olumsuz bir durum karşısında Ankara’da bulunan bazı kurumlar Ankara’nın dışına nakledilmiştir. Bu kurumlar arasında sağlık teşkilatı da bulunmaktadır.²⁵² Kütahya - Eskişehir Muharebeleri sırasında yaralanan askerler ilk tedavileri yapıldıktan sonra Eskişehir’de bulunan hastaneye gönderilirdi. Eskişehir boşaltılırken, hastanedeki yaralı askerler trenle Polatlı ve Ankara’ya taşınırdı. Şimdi ise cephe, Sakarya boylarında 100 km.lik bir çizgiyi oluşturduğu için elde kalan Polatlı - Ankara arasında bulunan demiryolu, cephenin bir kesiminde bulunan yaralı askerleri sadece geriye taşıyabiliyordu.²⁵³ Yunan ordusunun hedefinin Ankara olduğunun bilinmesinden dolayı Ankara’da bulunan bazı hastane miktarları çoğaltılırken bazı hastaneler ise şehrin dışına nakledilerek,²⁵⁴ cepheyi geriden saracak şekilde sağlık örgütlenmesine başvurulmuştur.²⁵⁵

248 Evsile, a.g.e, 1997, s. 64.

249 Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), a.g.e, s. 353.

250 Evsile, a.g.e, 1997, s. 68.

251Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), a.g.e, s. 353.

252 Metin Kopar, “İstiklal Harbi Sıhhi Raporu (1920-1923)”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 8, 2017, s. 215.

253 Erdoğan - Günel, a.g.e, s. 260.

254 Kopar, a.g.m, s. 215.

255 Erdoğan - Günel, a.g.e, s. 260.

56 Ordunun Sakarya doğusuna çekilmesi ile sıhhiye bölükleri ile seyyar hastanelerin eksiklikleri tamamlanarak harp hastanelerinin yerine geçmesi üzere seyyar hastanelerin kadroları kabul edilerek bu hastaneler uygulamaya geçmiştir.

Piyade tümenlerine bağlı sıhhiye müfrezelerindeki sedye âdeti 36’ya, yaralı taşıyan arabalar 9’a çıkarılarak Batı Cephesi grupları emrinde 20’şer arabalı nakliye kolu oluşturulmuştur.²⁵⁶ Yunanların ise 2 hastane gemisi ile 1 hastane trenleri bulunmaktaydı.²⁵⁷

Şehrin dışına nakledilen hastaneler arasında Ankara - Kayseri karayolu üzerinde: Köprüköy, Balâ, Kırşehir, Avanos, Ürgüp, Hacıbektaş, Kayseri.

Ankara - Çorum hattı üzerinde: Yozgat, Sungurlu, Çorum.

Ankara - Kastamonu güzergâhında: Kalecik, Çankırı ve Kastamonu hastaneleri yeniden düzenlenerek hafif yaralı askerler buralara gönderilmiştir.

Cephelerde ise, Haymana’da oluşturulmuş Kütahya Hastaneleri, Babayakup’ta açılan Mahmudiye ve Polatlı Hastaneleri ile Polatlı ve Malıköy Yaralı Sevk Komisyonları faaliyetlerini sürdürmüştür.²⁵⁸ I. ve XII. Gruplardaki yaralı askerler, Culuk üzerinden Balâ’ya - Gâvurkalesi üzerinden de Babayakup’a nakledilmiştir. Diğer gruplar ise yaralı askerlerini, durumlarına göre Babayakup veya Polatlı’ya sevk etmişlerdir.²⁵⁹

Hafif yaralı askerlerin sevk ve nakil işlemleri yürüyerek gerçekleştirilirken, ağır yaralı olanların ise temin edilebilen araba veya kağnılar ile sevk ve nakli gerçekleştirilerek Keskin, Yahşihan, Çankırı ve Çorum bölgelerine gönderilmişlerdir.²⁶⁰ 11. Tümen’in 126. Alay’ında Mülâzım-ı sâni (Teğmen) rütbesi ile görev yapan Ali Kadri (Köprülü), hatıratında Fırkasının Haymana’da yürüyüşe geçtiğini, yollarda yaralı gazilere rastladıklarını, arabaların devamlı olarak yaralı taşıdıklarını ve yollarda rastladıkları sevkiyatın çok büyük olduğunu belirtmiştir.²⁶¹

256Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), a.g.e, s. 533.

257 Şimşir, a.g.e, 2016, s. 120.

258Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), a.g.e, s. 534.

259Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921) ve Sonraki Harekât (14 Eylül-10 Ekim 1921), a.g.e, s. 471.

260 Feyza Kurnaz Şahin, “Sakarya Harbi Sırasında Askeri Sıhhi Hizmetler”, Sakarya Zaferi ve Haymana II, (Yay. Haz. : Temuçin F. Ertan - Hakan Uzun), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü-Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2015, s. 121.

261 Köprülü, a.g.e, s. 96.

57 Ankara’dan Yahşihan’a kadar olan mevkide dekovil hattının olması sevk ve nakli kısmen kolaylatırmış ve Ankara - Yahşihan arasında yaralıların sevk ve nakil işlemleri bu dekovil hattı üzerinden sağlanmıştır. Fakat Yahşihan’dan Keskin’e hasta ve yaralı nakil işlemleri ise genel olarak kağnılar ile yapılmıştır.²⁶²

Kastamonu’da eski Çankırı mutasarrıfı Lütfi Bey’in başkanlığını yaptığı komisyon bu işler ile ilgili önemli çalışmalarda bulunmuştur. Ankara’da Çankırı’dan bu işler için gelen doktorlar ile havali kumandanlığı başhekimi Nuri Bey idaresinde memleket hastanesi genişletilmiştir. Bunun yanı sıra Sanayi Mektebi’nde 200, Rum Mektebi’nde 200, Kırk odalı konakta 300 yataklı bir askeri hastane kurulmuştur.²⁶³ Muharebesi sırasında bazı okullar da hastane haline getirildiği için eğitim hizmetlerinde aksamalar meydana gelmiştir.²⁶⁴

Eskişehir ve Sakarya Muharebeleri esnasında, yaralıların kullanması gereken malzemeler Hilâl-i Ahmer tarafından temin edilmiştir.²⁶⁵ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti üyesi kadınları, Bolu ve Kastamonu şehirlerinde kurulan hastanelerde hastabakıcılık yaparak askerlerin bakım işlerine katkı sağlamışlardır. Bu hastanelerde, halkın temin ettiği eşyalar cepheden getirilen yaralı askerlerin tedavisinde kullanılmıştır.²⁶⁶ Cemiyet’in karşıladığı malzemelerin yanı sıra ilaç, pamuk, gazlı bez, çeşitli solüsyonlar ve ameliyat araç-gereçlerinin eksikliği görülmektedir. Bu olumsuz şartlar üzerine Sakarya Muharebesi esnasında bölüklerin ve hastanelerin sıhhi malzemelerinin tamamlanması için bazı tedbirler alınmıştır. Bu tedbirler arasında El-Cezire ve Doğu Cepheleri’ndeki sıhhiye depoları ve malzemeleri Batı Cephesi’ne yönlendirilmiştir. Bununla da kalınmayarak İstanbul Askeri Sıhhiye Depolarında bulunan ilaç ve malzemeler Anadolu’ya aktarılmıştır.²⁶⁷ Bu cephelerdeki sevkiyat erleri arasında lekeli humma, dizanteri, bulaşıcı nezle ortaya çıkmıştır. Karantina altına alma, sağlık muayeneleri ve aşı gibi tedbirler ile bu hastalıkların seyyar orduya

262 Şahin, a.g.m, s. 121.

263 Nurettin Peker, 1918-1923 İstiklâl Savaşı’nın Vesika ve Resimleri: İnönü, Sakarya, Dumlupınar Zaferlerini Sağlayan İnebolu ve Kastamonu Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı ve Hatıralar, Gün Basımevi, İstanbul, 1955, s. 368.

264 Mehmet Evsile, “Milli Mücadele Sırasında Cephe Gerisinde Günlük Hayat”, Hıstory Studıes International Journal of History, Cilt: 4, Sayı: 1, 2012, s. 222.

265Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilâl-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, (Yay. Haz. : Murat Uluğtekin, M. Gül Uluğtekin), Türk Kızılayı, Ankara, 2013, s. 113.

266 Nuray Özdemir, “Sakarya Meydan Muharebesi’nde Kadınların Yürüttüğü Faaliyetler”, Sakarya Meydan Muharebesi ve Haymana Uluslararası Sempozyumu, (Yay. Haz. : Temuçin F. Ertan - Kadri Unat), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü-Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2017, s. 233.

267 Şahin, a.g.m, s. 115.

58 girmemesine çalışılmıştır. Batı Cephesi için çiçekten başka aşılar yapmak üzere Konya’da aşı yapımı tekrardan geliştirilerek İstanbul’dan çiçek aşısı getirilmiştir. Bu hastalıklarla mücadele için Sağlık Bakanlığı emrindeki personelin yeteri kadar olmamasından dolayı silah altında bulunan sağlık memurları ve aşı memurlarının terhisleri Genelkurmay Başkanlığı’ndan talep edilmiştir. 1921 yılı içinde toplam doktor sayısı 719’a, diş tabibi sayısı 12’ye ve eczacı sayısı da 215’e çıkarılmıştır.

Milli Savunma Bakanlığı emrindeki mevcut hastanelerdeki yatak sayıları ise şöyledir;

Tablo: 13 Sakarya Muharebesi sonrasında Aralık 1921 tarihinde Batı Cephesi’nin doğrudan faydalanabileceği Ankara Komutanlığı Bölgesinde bulunan mevcut hastanelerdeki yatak sayıları şu şekildedir: ²⁶⁸

Bulunduğu Yer Yatak Sayısı

Ankara 5.500

Polatlı 400

Yahşihan 400

Kalecik 300

Keskin 500

Toplam 7.100

Tablo: 14 Yukarıda verilen Ankara Bölgesi’ndeki yatak sayılarının yanı sıra Batı Cephesi’nin doğrudan faydalanabileceği diğer bölgeler ve yatak sayıları ise şu şekildedir: ²⁶⁹

Bölge Yatak Sayısı

Batı Cephesi Bölgesi 12.250

Kastamonu Bölgesi 600

Kocaeli Bölgesi 950

Adana Bölgesi 1.100

Toplam 14.900

268Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), a.g.e, s. 537-539.

269 Türk İstiklal Harbi İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923), a.g.e, s. 541.

59