Süsleme

Dökme ve dövme demirden yapılmış mezar şebekeleri üzerinde XIX. yüzyılın süsleme motifleri net bir şekilde görülmektedir. Motiflerin; Rokoko, Barok, Ampir, Eklektik ve Art-Nouveau üsluplarında yapıldığı müşahede edilmektedir. İncelenen yirmi dört adet madeni korkuluklu ve kafesli mezar yapısında bitkisel, geometrik ve nesnel süsleme çeşitleri bulunmaktadır.

5.3.1. Bitkisel Süsleme

Demir şebekeler üzerinde kullanılan bitkisel motifli süslemeler; rumî, palmet- lotus, akantus bitkisi, doğal çiçek, üç yapraklı yonca, akantus sürgün ve kozalağı, akant yaprağı, incirdir.

5.3.1.1. Rumi ve Kıvrım Dal: Şebeke gövdelerinde görüldüğü gibi şebeke tepeliklerinde de orta bağ rumi şeklinde icra edilmiştir. Dönemin sanat anlayışına göre “S” ve “C” kıvrımı şeklinde yapılmışlardır. 5 No’lu, 7 No’lu, 8 No’lu, 10 No’lu, 15 No’lu, 17 No’lu, 18 No’lu, 22 No’lu mezar korkuluk panolarında görülmektedir.

5.3.1.2. Palmet-Lotus: Madeni korkuluk panoların muhtelif yerlerine konulan bu motiflere, 9 No’lu, 18 No’lu, 22 No’lu mezarlarda görülmektedir.

5.3.1.3. Akantus Bitkisi: Barok-Rokoko tarzının en fazla tercih ettiği süsleme öğesi olan bu bitki, ekseriyetle mezar şebekelerinin dört köşesinde müşahede edilmektedir. Ayrıca madeni kafeslerin kubbe tepe noktalarında akantus kozalağı şeklinde de yapılan bu süsleme öğesine, 5 No’lu, 7 No’lu, 8 No’lu, 11 No’lu, 14 No’lu, 15 No’lu, 17 No’lu, 19 No’lu, 21 No’lu mezarların madeni korkuluk ve kafeslerinde görülmektedir.

5.3.1.4. Doğal Çiçek Motifi: Genel anlamda şebeke üzerinde tatbik edilen bitkisel süslemelerin stilize edilmiş olduğu görülmektedir. Ancak 1 No’lu, 9 No’lu,

15 No’lu ve 21 No’lu mezarlarda doğal çiçek motiflerine rastlamaktayız. Korkuluk gövdesi ve aralarına konan bu çiçekler, papatya ve gül çiçeklerine benzemektedir.

5.3.1.5. Üç Yapraklı Yonca: Bu bitkisel motif sadece 6 No’lu mezar şebekesinde görülmektedir. Şebekenin tepelik kısmında içi boşaltılarak yapılmıştır.

5.3.1.6. İncir: Tetkik edilen mezar şebekeleri arasında sadece Şeyh Mustafa Rûhî Efendi mezarının köşe ayaklarında görülmektedir.

5.3.2. Geometrik Süsleme

Geometrik olarak çember, zikzak, kare şekilleri kullanılmıştır. Bunların yanında ince demir çubukların birbiriyle yaptığı birleşmelerle farklı geometrik şekiller de oluşturulmuştur. Geometrik süslemelerin kullanıldığı madeni mezar korkuluk ve kafesler ise 4 No’lu, 11 No’lu, 12 No’lu, 13 No’lu, 14 No’lu, 15 No’lu, 16 No’lu, 19 No’lu, 20 No’lu, 21 No’lu, 22 No’lu, 24 No’lu mezarlardır.

5.3.3. Nesnel Süslemeler

5 No’lu, 12 No’lu, 16 No’lu, 18 No’lu, 19 No’lu, 24 No’lu mezarların madeni korkuluk ve kafeslerinde müşahede edilmektedir. Bu nesnel unsurlar; yumurta dizileri, hilaller, ay yıldız, kupalar, kubbe kısımlarının tepe noktalarına konulan ışığı sembolize eden spiraller konmuştur.

5.4. Süslemelerdeki Sembolizm

Bu başlık altında mezar korkuluk ve kafeslerinde kullanılan süslemelerin sembolik anlamları izah edilmeye çalışılacaktır. Nitekim korkuluklar üzerinde kullanılan süslemelerin bazılarının gelişi güzel seçilmediği göze çarpmaktadır. Bu süsleme öğeleriyle genel manada ebediyete, ahirete işaret eden motifler kullanılmıştır.

Sıkça kullanılan akantus bitkisi; uzun hayatı, ebedi hayatı temsil etmektedir. Osmanlı sanatının son döneminde sık bir şekilde kullanılan bu bitkiye kutsallık addedilmiştir. Sütun tepeliklerinde ve 12 No’lu mezarda açıkça icra edilmiş kupalar da ölümü temsil etmektedir. Ayrıca kupa ya da vazolar, günahlardan arınmayı ve cenneti işaret eder. Hilal, İslamiyet’i, ölenin Müslüman oluşunu ifade eder.

Koçboynuzu gücü ve bereketi sembolize eder. Geometrik süsleme başlığı altında ifade edilen çember de sonsuzluğa vurgu yapmaktadır. Ayrıca 18 No’lu mezar yapısında sekiz eğrisi (∞) olarak bilinen sonsuzluk işareti de yine ebediyete vurgu yapmaktadır. İncirin kullanılması ise cennet meyvesine dikkat çekmektedir. Rumi, lotus ve palmetler de sonsuzluğa işaret etmektedir. Bunların yanı sıra kullanılan papatya çiçeği hüznü ve yası temsilen yapılmıştır.

6. SONUÇ

Genellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra görülmeye başlayan madeni korkuluk ve kafesler, Türk mezar tipolojisinin geleneksel kurgusunu değiştirmiştir. Teknik yenilik ve imkânların hızlı ilerleyişi, Osmanlı imar düzenini doğrudan etkilemiş, bu değişim ve etkileşimler gerek malzeme gerekse yapısal kurguda kendini belli etmiştir. Birçok kadim medeniyet gibi Türkler de ölüleri için mekânsal açılımlar oluşturmuştur. Bu açılımlar, inançlara göre değişim gösterse de belli niteliklerini ve sembolizmini korumuştur. İslamiyet’ten önce Türkler ölüleri için çadırlarının bir benzeri olan kurgan mezarları yapmışlardır. Ölüler için oluşturulan bu mekân açılımı, İslamiyet’ten sonra yerini taş, tuğla vb. malzemeli kümbet/türbe mimarisine devretmiştir.

Uzun bir süre devam ettirilen bu mezar mimarisi, Osmanlı’nın Batı’ya açılış sürecinde belirgin değişimler yaşamıştır. Değişimlerin müşahede edildiği ilk unsur kullanılan malzemedir. Tez içerisinde incelemeye tabi tutulan madeni korkuluk ve kafeslerin tümü demirdendir. Bilindiği üzere demir madeni bünyesinde sertlik barındırmaktadır. Bu sertliğin kırılması ise belirli teknik gelişmelerin oluşmasıyla sağlanabilmiştir. Osmanlı sanayisi, XVI. yüzyıldan sonra Batı’nın gerisinde kalmış ve bu geri kalmışlığın neticesinde teknik ilerleme, Batı’yla aynı hızda gerçekleşememiştir. Şöyle ki, Avrupa demir cevherini hızla elde etmiş ve aynı hızda üretime hazır hale getirmiştir. Hızla oluşturulan madde, silah sanayisinin, inşaat faaliyetlerinin ve kamu açık alanlarının kullanımına sunulmuştur. Demirin bu kullanımı savaşlarda başarıyı, makineleşerek büyüyen sanayiyi ve tren gibi ulaşımın en önemli unsurunu sağlamıştır. Bu hususlarda gelişen ve yaygınlaşan Avrupa demir sanayisi sonraları endüstriyel malzeme üretimine geçmiştir. Benzer ilerleme metodu Osmanlı’da da görülmektedir. Madeni mezar korkuluk ve kafesleri, endüstriyel üretimin ürünleridir. Osmanlı, bu ve buna benzer ürünlerin topyekûn bir noktadan hızla üretilmesi için ilk önce “Demirciler” ve “Dökmeciler” şirket yapılanmasını oluşturmuşlar sonra bu kurumsal yapılara imkân oluşturacak fabrika, tersane ve silah sanayi alanlarının içerilerine demir haddehaneleri ve dökümhaneler açmışlardır. Nitekim bu tür üretimler önceleri Süleymaniye çevresinde yapılırken, sonraları Tophane, Zeytinburnu Demir Fabrikası, Taşkızak Tersanesi, Yıldız Saray

Dökümhanesi, Hasköy Atölyeleri, Aynalıkavak Saray Dökümhanesinde yapılmaya başlanmıştır. Osmanlı demir ustalarının bu teknik imkânlarının yanında maharetlerini de geliştirmesi gerekmekteydi. Bu noktada gayrimüslim ustaların tecrübe ve becerilerinden yararlanılmıştır. Özellikle Ermeni ustaların yetkinlikleri Türk ustaların işçiliklerine katkı sağlamıştır. Bu katkıyı bilhassa endüstriyel tasarım ürünü olan dökme demir korkuluk ve kafeslerin üzerlerinde kendilerine ait damgalardan da anlayabiliriz. Müslüman ustaların ise ne korkuluklarda ne de kafeslerde zanaatçı veya üretim merkez remizleri bulunmaktadır. Böyle bir faaliyete girişilmemesinin en önemli sebebi ise geleneksel Türk-İslam sanatının tevazuunda yatmaktadır. Hiçbir sanat ve zanaat eserine “bu bana aittir” imgesi koymayan sanatçı ve zanaatçıların yaklaşımı Müslümanlara ait madeni mezar korkuluk ve kafeslerinde de görülmektedir.

Teknik üretim esaslarına sahip olması hasebiyle bir zanaat eseri olan madeni mezar korkuluk ve kafesleri, üzerlerinde dönemin sanat anlayışlarını en güzel biçimde sergilemektedir. Tez içerisinde değerlendirilen madeni korkuluk ve kafeslerde Barok, Rokoko, Ampir, Art-Nouveau, Eklektik dönem üslupları mevcuttur. Madeni mezar korkuluk ve kafesleri üzerinden Osmanlı endüstriyel tasarımını, teknik inkişaflarını, zanaatçı gelişimlerini ve sanat anlayışlarını net şekilde gözlemleyebiliriz. Tüm bu unsurların sunumu bile madeni mezar korkuluk ve kafeslerin ne denli mühim bir yere haiz olduklarını göstermektedir.

Madeni mezar korkuluk ve kafeslerinin Osmanlı Müslüman mezarlarında yaygın bir biçimde kullanılması ve aynı zamanda Orta Asya Türk mezarlarında da görülüyor olması, bu mezar strüktür türünün menşei hakkında yaygın görüşleri değiştirecek niteliktedir. Bu konudaki yaygın görüş, madeni mezar korkuluk ve kafeslerinin Batı kaynaklı olduğu yönündedir. Ancak yukarıda da belirtildiği gibi Müslüman-Türk mezarlarındaki nitelikli örnekler, madeni korkuluk ve kafeslerinin Orta Asya menşeli olduğunu ortaya koymaktadır. Yaygın kanıyı oluşturan sebeplerin başında Batı’nın dökme demirden yapmış olduğu mezar korkuluk ve kafesleri gelmektedir. Ancak burada kanıyı oluşturacak hususun teknik yönde olması madeni korkuluk ve kafeslerinin Batı kaynaklı olduğunu düşündürmektedir. Hâlbuki madeni unsurlarla mezarların çevresini kuşatma ya da mezarı örtme fikrî temeli dikkate

alınmalıdır. Nitekim bunun emarelerini, türbe içlerinde bulunan sanduka çevrelerindeki madeni parmaklıklarda görmekteyiz. Bu da madeni mezar korkuluk ve kafeslerinin Batı menşeli olduğu tezini çürütmektedir.

Osmanlı mezarlıklarındaki madeni korkuluk ve kafeslerin seçkin örneklerinden bir bölümü olarak konu edindiğimiz Beşiktaş İlçesi’ndeki korkuluk ve kafesler, Türk mezar tipolojisinin gelişimini de gözler önüne sermektedir. Şöyle ki, Türk mezar tipolojisi yukarıda da belirtildiği gibi çadırdan kurgana, kurgandan taş/tuğla türbeye, buradan da madeni korkuluk ve kafeslere evrilmiştir. Her ne kadar yapı malzemesi değişmiş olsa da mezarlara özel bir mekân yaratma çabasının değişmediği de görülmektedir.

Beşiktaş İlçesi’nde bulunan ve içerisinde madeni korkuluk ve kafesli mezarlar ihtiva eden iki adet gayrimüslim mezarlığı vardır. Bu mezarlıkta bulunan madeni korkuluk ve kafeslerden birkaçına inceleme bölümünde de yer verildi. Bu bölümde Gayrimüslim mezarlarındaki madeni korkuluk ve kafeslerle Müslüman mezarlarındaki örnekler karşılaştırılmış ve genel manada aralarındaki benzerlik ya da farklılıklar tespit edilmiştir.

İki gayrimüslim mezarlığındaki madeni korkuluk ve kafes örneklerinde; niteliksiz işçilik ve malzeme, sade ve kısır sembolik ifade taşıyan süsleme, teknik inkişaf ve tekâmüllerden uzak, mekânsal anlatımı zayıf örnekler mevcuttur. Müslüman-Türklere ait ve inceleme bölümünde izah edilen madeni korkuluk ve kafeslerde ise tam tersi özellikler görülmektedir. Ancak mezarı koruma altına alma, dövme demir kullanma, perçinleme ya da vidalama, korkuluğu/kafesi taş zemine sabitleme, kapı mimari elemanını kullanma ve geometrik şekillerle sonsuzluğa yapılan vurgular bakımından da benzerlikler mevcuttur.

Son olarak, incelenen madeni korkuluk ve kafeslerin süsleme bakımından cinsiyete göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Kadınlara ait madeni mezar korkuluk ve kafesleri süsleme açısından daha zengin bir görünüme sahiptir. Bunun yanında yine kadınlara ait mezarların, madeni kafeslerle örtülerek daha korunaklı hale getirildiği müşahede edilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Ahmed Rif’at, Luğat-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye, VII, İstanbul 1299.

AKBAYAR, Nuri, “Beşiktaş’ın Adları”, Dünden Bugüne Beşiktaş, Edit. Nuri Akbayar, Beşiktaş Belediyesi Yay., İstanbul 1998, s. 6.

---,Nuri, “Konum, Yönetsel Yapı, Nüfus”, Dünden Bugüne Beşiktaş, Edit. Nuri Akbayar, Beşiktaş Belediyesi Yay., İstanbul 1998, s. 1-5.

---,Nuri, “Mezarlıklar”, Dünden Bugüne Beşiktaş, Edit. Nuri Akbayar, Beşiktaş Belediyesi Yay., İstanbul 1998, s. 236-237.

ALKAN, Duygu -Oktay Çakır vd., “Demir Tarihi 1”, Hurdacı, 2.

ALLOM, Thomas, Constantinople And Scenery Of The Seven Churches Of Asia Minor Illustrated, Second Series, London 1838?.

ANIK, Selahaddin -Adnan Dikicioğlu-Murat Vural, İmal Usulleri,İstanbul 1994.

ARAN, Ahmet, Döküm Teknolojisi İmal Usulleri Ders Notları, İstanbul 2007.

ARSEVEN, Celâl Esad, “Parmaklıkmad.”, Sanat Ansiklopedisi, IV, İstanbul 1975, s. 1595-1596.

---, Celâl Esad, “Demir Sanat İşleri Mad.”, Sanat Ansiklopedisi, I, İstanbul 1958, s. 446-451.

ARTAN, Tülay, “Beşiktaş“, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 161-163.

---, Tülay, “Doğal Yapı”, Dünden Bugüne Beşiktaş, Edit. Nuri Akbayar, İstanbul 1998, s. 7-10.

ARTUN, Erman, “Türklerde İslamiyet Öncesi İnanç Sistemleri-Öğretiler-Dinler” bk. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_inanc_sistemleri.p df.

AVCI, Sedat, “Beşiktaş İlçesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 166-167.

AY, İrfan, “Dövme Yöntemleri II”, adlı ders notları elektronik ortamda şu adreste bulunmaktadır. Bk. http://w3.balikesir.edu.tr/~ay/dersler/Dovme-Hadde- Extruzyon.pdf

AYDEMİR, Olcay, “Beşiktaş Şeyh Yahya Efendi Külliyesi Onarım Çalışmaları”, Vakıf Restorasyon Yıllığı¸1, Yıl:2010, s. 32-42.

AYDÜZ, Salim, Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara 2006.

Ayvansarâyî Hüseyin Efendi, Hadîkatü’l Cevâmî, hazl. Ahmed Nezih Gültekin, İstanbul 2001.

AYYILDIZ, Hakkı R., “Beşiktaş”, İstanbul Ansiklopedisi, V, 1961. 2562-2571.

BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı, Sanat, İstanbul 1934.

BARIŞTA, H. Örcün, “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Ağaçtan Yapılmış Bazı Sanduka Parmaklıkları”, Uluslararası Türk Kültüründe Ölüm Sempozyumu, İstanbul 25-26 Kasım 2004, s. 1-11.

---, H. Örcün, “Osmanlı İmparatorluğu Geç Dönemi İstanbul’undan Metal Parmaklık Kafesle Kuşatılmış Mezar Yerleri ve Taş Mezar Levhaları”, XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Konya 2011, s. 71-93.

BARTHOLD, Vasilij Vladimiroviç, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, hazl. Kazım Yaşar Koparman & İsmail Aka, Ankara, 2006.

BATUR, Afife, “Osmanlı Son Dönem Mimarlığında Dökme Demir Kullanımı”, Anadolu Sanayi Ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı, Edit. Önder Küçükerman, İstanbul 1994, s. 207-235.

BERGER, Albrecht, “Tarih”, Dünden Bugüne Beşiktaş, Edit. Nuri Akbayar, Beşiktaş Belediyesi Yay., İstanbul 1998, s. 13-16.

BIYIK, Mustafa, “Maniheizm”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, I, Çorum 2002, s. 378-393.

BOA, İ.MMS, Nu. 36/1489, 18 Ekim 1868.

BORY, Paul, Le Roi Des Métaux, Paris 1884.

CAN, Yılmaz, “İslamın İlk Yıllarında Mezar, Mezarlıklar ve İslâm Şehri”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul 18-20 Aralık 1998, s. 453-469.

CEYLAN, Oğuz, “Top Döküm Binaları (Tophane-i Amire) ve Onarımları”, Tasarım Kuram Dergisi, II, 3, İstanbul 2003, s. 27-42.

CİNER, Semra-Zeynep İnankur, “Son Dönem Osmanlı Mimarlığında Maden işçiliği Örnekleri”, Akademi Mimarlık ve Sanat, 10, İstanbul 1981, s. 47-52.

ÇALIŞKAN, Hikmet, Süsleme Demirciliği,Ankara 1977.

ÇORUHLU, Yaşar, “Eski Türklerde “Başka Bir Dünyada Yaşantı Mekânı” Olarak Mezar (Defin) Odası”, Defin, Edit. Emine Gürsoy Naskali, s. 157-177.

---, Yaşar, “Kurgan ve Çadır (Yurt)’dan Kümbet ve Türbeye Geçiş”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul 18-20 Aralık 1998, s. 47-62

---,, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları,İstanbul 2002.

DANESHVARI, A., Medieval Tomb Towers Of Iran An Iconopgraphical Study, Lexington 1986.

DEMİR, İsmet -Hacı Osman Yıldırım, Beşiktaşlı Şeyh Yahyâ Efendi ve Üveysilik, İstanbul 2000.

DEMİR, Mustafa, “Anadolu’da Mezarlıkların İlk Türk Şehirleşmesindeki Rolü”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul 18-20 Aralık 1998, s. 471-477.

DİKBIYIK, Tuba Ruhengiz, Hat ve Süsleme Sanatları ve Mîmâri Üslup Bakımından Yahya Efendi Kabristanı Mezar Taşları¸ Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009.

DİYARBAKIRLIOĞLU, M. Ali, Kaybolan Meslekler ve Son Ustalar, İstanbul 2010.

DOĞANAY, Aziz, “Sultan II. Murad’ın Vasiyetnamesinin Mezar Mîmarîmize Te’siri”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul 18-20 Aralık 1998, s. 99-113

ELIADE, Mircea, Şamanizm, çev. İsmet Birkan, Ankara 2006.

ERAYDA, Fuat, Trabzon Şehrinin Tarihi, İstanbul 1957.

ERGİNSOY, Ülker, “Anadolu Selçuklu Maden Sanatı”, Anadolu Selçuklu Mimari

Süslemesi ve El Sanatları,Ankara 1992, s. 155-181.

---, Ülker, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul 1978.

ERÖZ, Mehmet, “Türk İçtimai Hayatında Totemizm İzleri”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, V, İstanbul 1973, s. 289-299.

Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, I, hazl. Robert Dankoff-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 2003.

Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahâtnamesi, I, Dersaâdet 1314.

Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahâtnamesi, VI, hazl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, İstanbul 2002.

EYİCE, Semavi, “Tarihi Mezarlar ve Mezarlıklara Dair Notlar”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, İstanbul 18-20 Aralık 1998, s. 495-540.

---, Semavi, “Türk Sanatında Şebekeler-Parmaklıklar”, Sanat Dünyamız, 6, Yıl: 2, Ocak 1976, s. 32-39.

---, Semavi, “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo- Klasik Üslubu”, Sanat Tarihi Yıllığı, IX-X, İstanbul 1981, s. 163-191.

FRYRE, Richard Nelson, The History of Ancient Iran, C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, München 1984.

GAUTIER, Théophile, Constantinople Of To-day, transl. Robert Howe Gould, London 1854.

GERMANER, Semra, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Uluslar Arası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları”, Tarih ve Toplum, XVI, 95, Ankara 1995, s. 33-40.

GIRAUD, René, L’Empire des turcs célestes, Paris 1960.

GİZ, Adnan, “1868’de İstanbul Sanayicilerinin Şirketler Halinde Birleştirilmesi Teşebbüsü”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, 34, İstanbul 1968, s. 16-19.

GÖKBEL, Ahmet, “Kuman-Kıpçaklarda Ölü Gömme İle İlgili İnanç ve Âdetler”,

Defin, Ed. Emine Gürsoy Naskali, İstanbul 2012, s. 43-61.

GÖKBİLGİN, M. Tayyip, “Boğaziçi”, DİA, VI, 1992, s. 251-262.

GÖRÜR, Muhammet, “ Sultan Reşat Türbesi Metal-Sanduka Parmaklık Süslemeleri”, Tarihi Kültürü ve Sanatıyla IX. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler, 13-15 Mayıs, İstanbul 2005, s. 550-561.

GRYAZNOV, Mikhail P., Southern Siberia, transl. J. Hogarth, Geneva 1969. GÜNGÖR, Harun, “Eski Türklerde Din ve Düşünce”, Türkler, III, Ankara 2002, s.

261-282.

GÜRSEL, Nedim, “Türklerde Ölümün Sözlü İfadesi Yaşar Kemal’in Yapıtlarında Ağıtlar”, çev. Elâ Güntekin, Hazl. Gilles Veinstein, Osmanlılar ve Ölüm, İstanbul 2007,s. 93-121.

HOVHANNESYAN, Sarkis Sarraf, Payitaht İstanbul’un Tarihçesi, çev. Elmon Hançer, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.

http://www.besiktas.bel.tr/sayfa/984/mahalle-ve-muhtarliklar 21.05.2014.

Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliya-i Ebrar ve Şerh-i Esmar-ı Esrar, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü.

İbn Fadlan, Seyahatnâme, çev. Ramazan Şeşen, İstanbul 1975.

İbrahim Peçevi, Peçevi Tarihi, I, İstanbul 1281, s. 455.

İmâm Nevevi, Riyâzü’s-Sâlihîn, hazl. Bekir Tuna, Konya 2010.

İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara 1986.

KARAMAN, Hayrettin, “Ölüm, Ölü, Defin ve Merasimler”, Edit. J. L. Bac-qué- Grammont-Aksel Tibet, Cimentieres et Traditions Funeraires Dans le Monde Islamique-İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, I, Ankara 1996, s. 3-15;

Kaşgarlı Mahmut, Divan-ü Lügati’t Türk, I, çev. Besim Atalay,Ankara 1992.

KAYAOĞLU, İ. Gündağ, “Dökümcülük”, Dünden Bugüne İslam Ansiklopedisi, III, İstanbul 1994, s. 101-102.

KOCASAVAŞ, Yıldız, “Eski Türklerde Yas ve Ölü Gömme Adetleri”, Türkler, III, Ankara 2002, s. 67-75.

KUBAN, Doğan, “Anadolu-Türk Şehri: Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Çalışmalar”, Vakıflar Dergisi, 7, İstanbul 1968, s. 53-74.

---, Doğan, Osmanlı Mimarisi, İstanbul 2007.

KÜÇÜKERMAN, Önder, “İlk Maden Döküm Mucizesi”, Anadolu Sanayi ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı, İstanbul 1994, s. 13-59.

---, Önder, “Osmanlı Döneminde Dökümcülük”, Anadolu Sanayi Ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı, İstanbul 1994, s. 87-138.

---, Önder, “Sanayi Tarihinin Eski Maden Döküm Yöntemleri ve Anadolu Maden Döküm Sanatının Yaratıcı Çözümleri”, Anadolu Sanayi ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı, İstanbul 1994, s. 60-78.

---, Önder-Nezih Başgelen-Gülsün Tanyeli-Afife Batur, Anadolu Sanayi Ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı, İstanbul 1994.

LAQUEUR, Hans-Peter, Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, çev. Selahattin Dilidüzgün, yay. hazl. Ayşen Anadol, İstanbul 2010.

Mehmed Raif (Kulağası), Mir’atı İstanbul, İstanbul 1314, s. 293.

Mimar Şahabeddin, Şehir Mimarisinde Mezarlıklar, İstanbul 1931.

Muhyiddin Nevevi, Riyazü’s-Salihîn, çev. Kıvamüddin Burslan-H. Hüsnü Erdem, III, 4. Cüz, Ankara 1960.

Nevizade Ataullah b. Yahya Atayi, Hadikatü’l-Hadayık fi tekmileti’ş-Şekayik, Hazl. Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.

ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 2003.

---, Bahattin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi: Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara 1984.

ÖNSOY, Rifat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayi ve Sanayileşme Politikası, Ankara 1988, s. 110-115.

ÖZDEMİR, Mehmet, “Neccarzade Rıza Divanından Beşiktaş Semti”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, III, 2, Aralık 2001, s. 1-10. ÖZER, Bülent, Rejyonalizm, Üniversalizm ve Çağdaş Mimarimiz Üzerine Bir

Deneme, İstanbul 1964.

PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,I- III, İstanbul 1983.

RAGHEB, Youssef, “İslâm Hukukuna Göre Mezarın Yapısı”, Edit. J. L. Bac-qué- Grammont-Aksel Tibet, Cimentieres et Traditions Funeraires Dans le Monde Islamique-İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri, I, Ankara 1996, s. 17-23.

SANDIKÇI, Ümit Kazım, “Osmanlı Mimarlığı İstanbul Yapılarında Dövme ve Dökme Metalin Dekoratif Kullanımı”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü Bir Miras”, Edit. Nur Akın-Afife Batur-Selçuk Batur, İstanbul 1999, s. 396-405.

SARIDİKMEN, Gül, “Gravür ve Resimlerle Üsküdar Çeşme ve Sebillerine Bakış”, Üsküdar Sempozyumu I, II, İstanbul 23-25 Mayıs 2003, s. 155-182.

---, Gül, 17-19. Yüzyıl İstanbul Sebillerindeki Madeni Şebekeler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2001.

SEVGEN, Nazmi, Beşiktaşlı Şeyh Yahya Efendi Hayatı-Menkıbeleri-Şiirleri, İstanbul 1965.

SEZGİN, Candan, Sanayi Devrimi’nin Etkisinde İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Türkiye, İstanbul 2011.

SOMÇAĞ, Selim, “Beşiktaş:18. Yy’dan Günümüze Beşiktaş”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 163-164.

ŞAHİN, Haşim, “Yahyâ Efendi, Beşiktaşlı”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLIII, İstanbul 2013, s. 243-244.

ŞİMŞEK, Ali Rıza, Osmanlı Ordusunda 18. Ve 19. Yüzyıllarda Yapılan Islahat Çalışmaları ve Bu Çalışmalarda Yabancı Uzmanların Rolü”, (Basılmamış