Sürdürülebilir Kentsel Dönüşümün İlkeleri

Gerek ulusal gerekse yerel düzeyde kentler, sosyal ve ekonomik gelişmenin sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde, nüfusun büyük bir kısmının kentlerde yaşadığı düşünüldüğünde, artık kentler barınma, istihdam ve hizmetlerin sunumunda öncü rol oynamaktadır. Tüm bunlar bir arada düşünüldüğünde, kentlerin bir baskı altında kaldığı ve kent içinde olduğu kadar kent çevrelerinde de bozulmaların yaşandığı görülmektedir. Bunların önlenebilmesi için gerekli olan stratejilerin ise;

103

üretici, ekolojik ve kapsayıcı kentsel dönüşüm uygulamaları olduğu ifade edilmektedir. Sosyal, ekonomik, siyasal ve yönetsel açıdan sürdürülebilirlik ile çevreyi de içinde barındıran dinamik ve çok yönlü bir süreç olarak ifade edilen (Mumtaz ve Walls, 2004: 2) sürdürülebilir kentsel dönüşümün; rekabet, temiz çevre, toplumsal eşitlik, katılım, barınma, arazi kullanımı, ulaşım, istihdam, sağlık, eğitim, güvenlik gibi kamu hizmetleri de dâhil tüm politika alanlarını kapsadığı ifade edilmektedir (Bayram, 2001: 257).

Sürdürülebilirlik kavramının ekonomik, sosyal, çevresel ve kültürel yönlerden etkilediği kentsel dönüşüm olgusu için geliştirilen, dönüşüm uygulamalarına ilişkin kapsayıcı ilkeler ise şu şekilde sıralanmaktadır (SDC, 2002: 15):

· Sürdürülebilir kentsel dönüşüm; ekonomik ilerlemeyle birlikte sosyal ve çevresel adaleti de birleştirerek, karşılıklı olarak fayda sağlar

· Dönüşüm alanında yaşayanların, çevrelerine ilişkin kaygılarına yanıt vererek fiziksel çevrenin sosyal davranışlara nasıl etki ettiğini tanımlar

· Dönüşüm faaliyetlerini teşvik ederek, kaynak kullanımına ve doğal sistemler üzerinde nötr ya da olumlu yönde etki yapmasını sağlar

· Halkın dönüşüm uygulamalarını sahiplenmesi amacıyla, dönüşüm projelerinin planlanması ve uygulanması süreçlerinde güçlü bir katılım ve işbirliği ortamı sağlar

· Çevresel adaletsizliğe yol açabilecek küçük müdahalelerle hızlı düzeltmeler yerine, istihdam olanaklarının sağlanması ve toplumsal uyumun yükseltilmesi gibi sürdürülebilir yaklaşımları destekler

· Sonuçlardan ziyade çıktılara odaklanarak dönüşüm projelerine başta sürdürülebilirlik olmak üzere, yaşam kalitesi göstergeleri ve sağlık etki değerlendirmeleri gibi birçok etkiyi, projelere entegre eder

· İnşaat malzemesi, yerel kaynak seçimi ve enerji üretimi konularında çevrenin korunmasına yardımcı olarak, kaynakların akılcı kullanımı sağlar

· Geri dönüşüm gibi yerel çevresel faaliyetlerle toplumsal yeniden yatırım fırsatları sunar

· Sağlık hizmetleri, gıda, yeşil alanlar gibi kamu hizmetlerine çevreye duyarlı yerel ulaşım ağları ile erişimi artırır

104

· Motorlu taşıtlardan ziyade o bölgede yaşayan halk için daha fazla mekânlar oluşturur

· Kişilerin yaşadığı yere aidiyet duyması, toplumsal uyumun güçlendirilmesi amacıyla, toplulukların kapasitesinin ilerletilmesi için gerekli ortamı sağlar

· Sosyal donatılar aracılığıyla kentsel mekânı daha çekici hale getirerek canlı, sosyal ve çekici kentsel alanlar oluşturur

· Yaşam alanlarının yıkım gibi eylem neticesinde boşaltılarak, halkın yerlerinden edilmeden yaşam alanlarının yenilenmesini sağlar

· Sürdürülebilir kentsel dönüşüm, tüm ortak paydaşlarla birlikte işbirliğine gidilerek grupların katılımını sağlar.

BM bünyesindeki Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu (SDC) tarafından belirlenen sürdürülebilir kentsel dönüşüm ilkelerine bakıldığında, çevresel ve doğal sistemlere uyum, sosyal ve çevresel adaletin sağlanması, katılım ve işbirliği, yaşanabilir kent, yaşam kalitesinin artırılması, sürdürülebilirlik gibi unsurların ön plana çıktığı görülmektedir.

Bu ilkeler, bir yandan kentlerin ve yerleşkelerin bir amaç çerçevesinde insan yaşamına uygun hale getirilmesine işaret ederken, diğer yandan bu amaçlar doğrultusunda yapılan uygulamaların yarattığı durumların dizginlenmesi, etkilerinin denetim altına alınması için yorumcul bir bakış açısını da ifade etmektedir. Yaşanabilir kent ve sürdürülebilir kentsel dönüşüm kavramlarının esas çıkış noktasına bakıldığında, kentsel mekâna ve yerleşkelere yapılan müdahalelerin amaçları ve sonuçları açısından yegâne hedefin, insan doğasına uygun yaşam alanlarının inşası olduğu söylenmektedir. Kentsel dönüşüm kavramı farklı alanlarda yaşanabilir kent, yaşam kalitesi ve sürdürülebilirlik kavramlarıyla birlikte anılmaktadır. Kent planlama ve mimarlık alanlarında daha çok mekânsal düzenlemelerle insan ilişkisine vurgu yapmak amacıyla yaşanabilir kent kavramı ele alınırken, insani gelişme, yaşam kalitesi, çevrebilim ve ekonomi alanlarında da sürdürülebilirlik kavramının öne çıktığı belirtilmektedir (Howley ve diğ., 2009: 850). Günümüzde yaşanabilirlik ve sürdürülebilirlik kavramları dikkate alındığında kent planlama ve özellikle kentsel dönüşüm kavramının ekoloji, arazi kullanımı, ulaşım, kamusal alanlar, sağlık, eğitim, güvenlik, tasarım, kültür ve ekonomik kalkınma

105

alanlarında bazı ilke ve değerlere işaret ettiği belirtilmektedir. Bu çerçevede, yaşanabilir kent ve sürdürülebilir kentsel dönüşüm dendiğinde üzerinde uzlaşılan ilkeler ve değerler Tablo 5’de belirtilmektedir:

Tablo 5

Sürdürülebilir Kentsel Dönüşümün Üzerinde Uzlaşılan İlkeler

Ekoloji

1.Mimari ve kentsel tasarım için ekolojik değerlerin korunması 2.Yerel peyzajın dikkate alınması, yerel çevre değerlerinin korunması

3.Ekolojik sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma

4.Temiz çevre, gürültü kirliliğinin önlenmesi, hava ve su kalitesinin arttırılması

5.Ekoloji ve ekonomi dengesi

Arazi Kullanımı 1.Karma arazi kullanımı

2.İşyeri-konut mesafelerinin çalışanların maliyetini karşılayabilecekleri uzaklıkta olması

3.Yaya ve bisiklet mesafesindeki erişimi öncelik alanı haline getirilmesi

4.Toplum ulaşımla erişilebilen arazi kullanım planlanması 5.Kendi kendine yeten ve yaygın olmayan arazi kullanımlarına yönelim

6.Yenilikçi kullanımlar

7.Yaşama ve çalışma alanı birlikteliği

Kamusal Alanlar 1.Kentlerin kamusal mekânlarının düzenlenmesinde toplumsal

ilişkilerin dikkate alınması

2.Sokakların toplumsal ilişkilerin kurulduğu birer sahne olarak ele alınması

3.Herkes için yeterli kamusal alan sağlanması

4.Maliyeti karşılanabilir, konforlu ve erişilebilir konut

5.Karar alma süreçlerine katılım olanağının sağlanması ve yurttaş yükümlülüklerinin yerine getirilmesi

6.Çeşitli hoşgörü ve tolerans ile zenginliğe çeviren, ötekileştirmeyen, dezavantajlı ve yardıma muhtaç toplum kesimlerini kollayan bir yapı

7.İnsanların atomize edilmesi ve yalıtılmasının önüne geçilmesi 8.Diyalogun her ortam ve şartta temel öncelik olması

106 düzenlenmesi

10.Kişilerin bilgi, deneyim ve görüşlerine saygı duyulması ve dinlenmesi

11.Komşuluğun değerinin korunması ve yaşatılması

12.Saygı kavramının ve toplumsal karşılığının sürdürülebilir kılınması

13.Toplumsal, cinsel ve etnik kimliklere saygı duyulması

Ulaşım 1.Toplu ulaşımın, yayalığın ve bisiklet kullanımının

özendirilmesi

2.Herkes için ucuz, konforlu ve güvenli toplu taşıma sağlanması 3.Engelliler için erişilebilirliğin ve hizmet kalitesinin arttırılması

4.Mimari ve kentsel tasarımın sağlıklı bir yaşama uygun kolay hareket edilebilir çevre üretmesi

5.Ulaşım planlaması ile arazi kullanımının ilişkisinin toplu taşıma etkinliğini artıracak şekilde kurulması

6.Trafik ve yol güvenliğinin arttırılması

7.Kentsel kamusal hizmetlere kolay erişimin sağlanması

Sağlık 1.Halk sağlığının korunması

2.Birey ve toplulukların gen havuzuna saygı duyulması 3.Sağlıklı yaşam alanlarının oluşturulması

4.Herkes için erişilebilir, sağlıklı ve sürdürülebilir gıda ve tarım ürünlerinin temini

Güvenlik 1.İnsan temel hak ve hürriyetlerinin korunmasına yönelik

güvenlik

2.Tüm yaş grupları için kentlerin çekici ve güvenli kılınması 3.Bireysel güvenliğin sağlanması

4.Tüm kamu hizmetlerinde bireyin can ve mal güvenliğinin temel öncelik olması

Tasarım 1.Yerel ve bölgesel mimari kültüre ve eserlere saygı

2.Tasarımın yerel ve bölgesel tarihle barışık olması 3.Yerel iklim koşullarının ve malzemelerin kullanımı

4.Kentlilerin hafıza mekânları oluşturmalarını sağlayacak anıt, imge ve simgeleri korumak ve toplumsal uzlaşıyla yenilerini oluşturmak

107

5.Etkileşimli ve nitelikli sanat yapıtlarına yatırım yapılması 6.Halk sanatlarının desteklenmesi

7.Kentsel tasarım ve estetiğin gündem yapılması 8.Estetik değerlerin geliştirilmesi

9.Geleneksel mimari tarzların gelecek kuşaklara aktarılması

Eğitim/Kültür 1.Gündelik yaşamı zenginleştiren geleneklerin yaşatılması

2.Somut olmayan kültürel mirasın tanımlanması, arşivlenmesi, yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması

3.Çocukları kentlerin ve mekânın planlanması süreçlerine katmak

4.Eğitim ve sosyal bütünleşmenin sağlanması 5.Kültürel kimliklere saygı gösterilmesi

6.Çocuklar ve gençler için özgür sosyalleşme olanakları sağlayan kamusal mekânların geliştirilmesi

7.Yalıtılmamış ve belirgin siyasal yargıları dayatmadan uzak rekreasyon ve boş zaman geçirme olanaklarının kentlilere sağlanması

8.Herkes için erişilebilir ve maliyeti karşılanabilir bir eğitim sürecinin tasarlanması

9.Çevre ve kültüre saygının eğitim sürecinin temeli haline getirilmesi

Kalkınma 1.Yerel ticari işletmelerin ve yerel üretim biçimlerinin

korunması ve yaşatılması

2.İş fırsatları yaratabilen bir ekonomik çevrenin sağlanması 3.Herkese kapasite geliştirebilme olanaklarının sağlanması 4.Sürdürülebilir kalkınmayı, yenilenebilir enerji türlerini kullanmayı ve çevresel değerlere saygıyı esas alan bir iş ortamının özendirilmesi

5.Girişimciliğin teşvik edilmesi 6.Kamu ve özel sektör işbirliği

7.Toplum tabanlı örgütlenmenin geliştirilmesi 8.Yerel kalkınma modellerinin teşvik edilmesi

Kaynak: T.C. Kalkınma Bakanlığı, 10. Kalkınma Planı Yaşanabilir Kentler ve Kentsel

108

Tablo 5’de ifade edilen ilke ve değerler silsilesine bakıldığında, bunların sürdürülebilirlik kavramı çerçevesinde, sürdürülebilir kentsel dönüşümün içeriğine dâhil olan, kentsel dönüşümün çevreye ve topluma saygılı bir süreç olarak gerçekleştirilmesi için önem taşıyan unsurlar olduğu görülmektedir.