Md 002 – CUMHURİYETİN NİTELİKLERİ ... 2
Md 005 – DEVLETİN TEMEL AMAÇ VE GÖREVLERİ ... 2
Md 010 – KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİK... 83
Md 012 – TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN NİTELİĞİ ... 2
Md 013 – TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANMASI 46, 52, 60, 71 Md 014 – TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI ... 95
Md 015 – TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KULLANILMASINI DURDURULMASI... 87
Md 016 – YABANCILARIN DURUMU ... 94
Md 017 – KİŞİNİN DOKUNULMAZLIĞI, MADDİ VE MANEVİ VARLIĞI ... 5, 8 Md 018 – ZORLA ÇALIŞTIRMA YASAĞI ... 11
Md 019 – KİŞİ HÜRRİYETİ VE GÜVENLİĞİ ... 15
Md 021 – KONUT DOKUNULMAZLIĞI ... 44
Md 022 – HABERLEŞME HÜRRİYETİ... 45
Md 023 – YERLEŞME VE SEYAHAT HÜRRİYETİ...122, 124 Md 024 – DİN VE VİCDAN HÜRRİYETİ ... 51, 110 Md 025 – DÜŞÜNCE VE KANAAT HÜRRİYETİ... 51
Md 026 – DÜŞÜNCEYİ AÇIKLAMA VE YAYMA HÜRRİYETİ ... 56
Md 027 – BİLİM VE SANAT HÜRRİYETİ ... 57
Md 028 – BASIN HÜRRİYETİ ... 57
Md 029 – SÜRELİ VE SÜRESİZ YAYIN HAKKI... 58
Md 030 – BASIN ARAÇLARININ KORUNMASI ... 58
Md 031 – KAMU TÜZELKİŞİLERİNİN ELİNDEKİ BASIN DIŞI KİTLE HABERLEŞME ARAÇLARINDAN YARARLANMA HAKKI 58 Md 032 – DÜZELTME VE CEVAP HAKKI... 59
Md 033 – DERNEK KURMA HÜRRİYETİ... 66
Md 034 – TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ DÜZENLEME HAKKI ... 67
Md 035 – MÜLKİYET HAKKI... 99
Md 036 – HAK ARAMA HÜRRİYETİ... 24
Md 037 – KANUNİ HAKİM GÜVENCESİ... 25 Md 038 – SUÇ VE CEZALARA İLİŞKİN ESASLAR. 16, 25, 41, 99, 121, 124,
126
Md 039 – İSPAT HAKKI ... 25, 59
Md 040 – TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KORUNMASI... 77 Md 041 – AİLENİN KORUNMASI VE ÇOCUK HAKLARI...8, 75, 132 Md 042 – EĞİTİM HAKKI VE ÖDEVİ... 109 Md 043 – KIYILARDAN YARARLANMA ... 99 Md 044 – TOPRAK MÜLKİYETİ... 99 Md 046 – KAMULAŞTIRMA... 100 Md 047 – DEVLETLEŞTİRME VE ÖZELLEŞTİRME ... 100 Md 050 – ÇALIŞMA ŞARTLARI VE DİNLENME HAKKI... 11 Md 051 – SENDİKA KURMA HAKKI ... 67 Md 053 – TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ VE TOPLU SÖZLEŞME HAKKI... 67 Md 054 – GREV HAKKI VE LOKAVT ... 68 Md 056 – SAĞLIK HİZMETLERİ VE ÇEVRENİN KORUNMASI... 46 Md 063 – TARİH, KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARININ
KORUNMASI... 101 Md 066 – TÜRK VATANDAŞLIĞI ... 124 Md 067 – SEÇME, SEÇİLME VE SİYASİ FAALİYETTE BULUNMA
HAKKI... 115 Md 068 – PARTİ KURMA, PARTİLERE GİRME VE PARTİLERDEN
AYRILMA ... 68 Md 069 – SİYASİ PARTİLERİN UYACAKLARI ESASLAR ... 69 Md 072 – VATAN HİZMETİ ... 12 Md 073 – VERGİ ÖDEVİ ... 101 Md 074 – DİLEKÇE, BİLGİ EDİNME VE KAMU DENETÇİSİNE
BAŞVURMA HAKKI... 77 Md 075 – [TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN] KURULUŞU .... 115 Md 076 – MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ... 116 Md 077 – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİNİN SEÇİM DÖNEMİ 116 Md 079 – SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİM VE DENETİMİ ... 116 Md 081 – ANDİÇME ... 52 Md 083 – YASAMA DOKUNULMAZLIĞI ... 59 Md 090 – MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARI UYGUN BULMA ... 2 Md 119 – TABİİ AFET VE AĞIR EKONOMİK BUNALIM SEBEBİYLE
OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI ... 88 Md 120 – ŞİDDET OLAYLARININ YAYGINLAŞMASI VE KAMU
DÜZENİNİN CİDDİ ŞEKİLDE BOZULMASI SEBEBİYLE OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI ... 88 Md 121 – OLAĞANÜSTÜ HALLERLE İLGİLİ DÜZENLEME... 88 Md 122 – SIKIYÖNETİM, SEFERBERLİK VE SAVAŞ HALİ... 89 Md 125 – YARGI YOLU ... 25, 90 Md 127 – MAHALLİ İDARELER ... 117 Md 130 – YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI... 59, 110
Md 133 – RADYO VE TELEVİZYON ÜST KURULU, RADYO VE TELEVİZYON KURULUŞLARI VE KAMUYLA İLİŞKİLİ HABER AJANSLARI ... 60 Md 134 – ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU .... 60 Md 136 – DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI ... 52 Md 137 – KANUNSUZ EMİR... 41 Md 138 – MAHKEMELERİN BAĞIMSIZLIĞI ... 26 Md 139 – HAKİMLİK VE SAVCILIK TEMİNATI ... 26 Md 141 – DURUŞMALARIN AÇIK VE KARARLARIN GEREKÇELİ
OLMASI ... 27 Md 142 – MAHKEMELERİN KURULUŞU ... 27 Md 148 – [ANAYASA MAHKEMESİ’NİN] GÖREV VE YETKİLERİ27, 78,
90
Md 154 – YARGITAY ... 129 Md 155 – DANIŞTAY ... 129 Md 156 – ASKERİ YARGITAY ... 129 Md 157 – ASKERİ YÜKSEK İDARE MAHKEMESİ... 129 Md 167 – PİYASALARIN DENETİMİ VE DIŞ TİCARETİN
DÜZENLENMESİ ... 101 Md 168 – TABİİ SERVETLERİN VE KAYNAKLARIN ARANMASI VE
İŞLETİLMESİ ... 102 Md 169 – ORMANLARIN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİ ... 102 Md 174 – İNKILAP KANUNLARININ KORUNMASI...52, 60, 75, 110
İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ
(Avrupa Sözleşmeler Seri no. 5) İnsan Haklarını ve Temel Özgürlük-leri Korumaya dair Avrupa Sözleşmesi: 4.11.1950 tarihinde Roma'da imzaya açılmış, 03.09.1953 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 1 Kasım 1998 tarihinde yürürlüğe giren 11. Protokol değişikliği (ASS no. 155) ile 1 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe giren 14. Protokol değişikliği (ASS no. 194) metne işlenmiştir.
BAŞLANGIÇ
Bu Sözleşmeyi imzalayan Avrupa Konseyi Üyesi Devletlerin Hü-kümetleri,
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1948 tari-hinde ilan edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’ni dikkate ala-rak,
Bu Bildirinin beyan ettiği hakların her yerde tanınmasını ve etkili bir biçimde uygulanmasını güvence altına almayı amaçladığını dikkate alarak;
Avrupa Konseyinin amacının, kendi Üyeleri arasında yoğun bir birlik meydana getirmek olduğunu ve bu amaca ulaşmak için izle-necek yollardan birinin insan haklarını ve temel özgürlüklerini ko-rumak ve gerçekleştirmek olduğunu dikkate alarak;
Dünyadaki barış ve adaletin kurucusu olan ve ancak bir yandan etkin bir siyasal demokrasi ve öte yandan ortak bir anlayışla ve bunların dayandığı insan haklarının yerine getirilmesiyle koruna-bilen temel özgürlüklere derin inançlarını yeniden teyit ederek;
Siyasal gelenekler, idealler, özgürlükler ve hukukun üstünlüğü bakımından ortak bir mirasa ve benzer düşüncelere sahip olan Av-rupa ülkelerinin Hükümetleri olarak, Evrensel Bildiri’de ifade edi-len bazı hakları birlikte yerine getirmek için girişimde bulunmayı kararlaştırarak;
Aşağıdaki hükümlerde anlaşmışlardır:
Madde 1. İNSAN HAKLARINA SAYGI YÜKÜMLÜLÜĞÜ
“Sözleşmeci Devletler, bu Sözleşmenin Birinci Bölümünde tanım-lanan hak ve özgürlükleri, kendi egemenlik alanı içinde bulunan herkes için güvence altına alırlar.”
AY - Md 2 – CUMHURİYETİN NİTELİKLERİ
“Türkiye Cumhuriyeti, … insan haklarına saygılı, …, demokratik, lâ-ik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”
AY - Md 5 – DEVLETİN TEMEL AMAÇ VE GÖREVLERİ
“Devletin temel amaç ve görevleri, … kişinin temel hak ve hürriyetle-rini, … sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları ha-zırlamaya çalışmaktır.”
Temel hak ve hürriyetlerin niteliği
AY - Md 12 – TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN NİTELİĞİ
“(1) Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
…”
AY - Md 90 – MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARI UYGUN BUL-MA
“…
(5) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar ka-nun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe ko-nulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabile-cek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”
KARŞILAŞTIRMA:
Sözleşme’nin 1. maddesi, Sözleşmeci Devletlerin uluslararası yüküm-lülüğünün kapsamını belirlemektedir. Bu maddeye göre bir Sözleş-meci Devlet, taraf olduğu bu ‘Sözleşme’ (ve Protokollerde) yer alan hak ve özgürlükleri, ‘kendi egemenlik alanında bulunan herkes’ için, iç hukukta güvence altına almayı taahhüt etmiştir. İlk olarak bu madde, nerede meydana gelen ihlallerden devletin sorumlu tutulabi-leceği göstermektedir. Mahkeme ‘egemenlik alanı’ (jurisdiction) teri-mini, devletin ülkesiyle sınırlı yorumlamamış, kamu makamlarının ülke içinde veya dışında eylemleri sonucu ülke dışında doğan sonuç-lar bakımından devletin sorumlu tutulabileceğini; devletin hukuka uygun veya hukuka aykırı askeri harekatın bir sonucu olarak, ülke dışında ‘etkili kontrol’ sağladığı alanda sorumluluğunun doğabilece-ğini söylemiştir. Mahkeme’ye göre devletin bu alanda hak ve özgür-lükleri koruma yükümlülüğü, ister askeri kuvvetleri tarafından doğ-rudan isterse kendisine bağlı yerel idare (subordinate local administration) tarafından kullanılsın, böyle bir kontrole sahip olma-sından doğar. İkinci olarak bu madde devletin egemenlik alanında bulunan ‘herkes’in hak ve özgürlüklerini güvence altına almayı ge-rektirmektir. Dolayısıyla hakkı ihlal edilen kişi vatandaş olmasa da ve hatta vatansız olsa da, devlet sorumlu tutulabilir. Üçüncü olarak, Mahkeme’ye göre, bu maddedeki ‘güvence altına alır’ (secure) terimi, devlete hak ve özgürlükleri sadece ihlal etmekten kaçınma değil ama ayrıca bu hak ve özgürlüklerin kullanılmasını sağlamak için tedbir alma anlamında bir pozitif yükümlülük de yükler. Ancak Sözleş-me’nin 1. maddesinin, Sözleşme’deki hak ve özgürlüklerden bağım-sız bir şekilde ihlal edildiği ileri sürülemez.
Anayasanın 2. maddesindeki ‘insan haklarına saygılı’ olma niteliği, devletin taraf olduğu uluslararası insan hakları sözleşmelerindeki hak ve özgürlükleri, kendi egemenlik alanında bulunan herkes için güvence altına almayı taahhüt ettiği anlamına gelir. İlk olarak devle-tin egemenlik alanı, kural olarak, kendi ülkesidir. Ancak ‘etkili kont-rol’ kriteri esas alınacak olursa, kamu makamlarının ülke dışındaki faaliyetleri bakımından da devlet sorumlu tutulabilir. İkinci olarak, Anayasa’nın 12(1). fıkrası, temel hak ve hürriyetleri ‘herkes’e tanımış-tır. Üçüncü olarak, devletin hak ve özgürlükleri koruma şeklinde po-zitif bir yükümlülük de yüklendiği söylenebilir; çünkü Anayasanın 5.
maddesi devlete, kişinin hak ve özgürlüklerini kullanmasının
önün-deki engelleri kaldırma ve kullanabilmesi için şartları hazırlama gö-revi vermiştir.
Son olarak Sözleşme’nin 1 maddesi, bir Sözleşmeci Devletin bu hak ve özgürlükleri iç hukukuna içselleştirmesini zorunlu kılmaz; çünkü Sözleşme’yi iç hukukun bir parçası haline getirmiş olma, hak ve öz-gürlüklerin pratikte de etkili bir şekilde uygulanacağını göstermez.
Bu nedenle Sözleşme’nin 1. maddesinin aradığı şey içselleştirme de-ğil, Sözleşme’deki hak ve özgürlükleri, Mahkeme’nin yorumladığı şekilde, ulusal düzeyde pratik ve etkili bir şekilde uygulanmasıdır.
Anayasanın 90(5). fıkrasının ilk cümlesi Sözleşme’yi iç hukuka içsel-leştirmekte; ikinci cümlesi ise, Sözleşme’nin iç hukukta pratik ve et-kili bir şekilde uygulanabilmesi için, (Sözleşme organlarının yorum-ladığı anlamdaki) Sözleşme hükümlerini kanuna üstün tutmaktadır.