Söyledikleriyle amel etmeyen kişinin cezası ile ilgili hadis

َنوُد ﺎَﻤ ُﻪُتْمﱠﻠَ� ْدَﻗ :َلﺎَﻗ ،؟اَذَﻫ ُمِّﻠَكُﺘ َﻻَأ :َﺔَﻤﺎَﺴُِﻷ َﻞیِﻗ :َلﺎَﻗ ،ٍﻞِﺌاَو ﺎَ�َأ ُتْﻌِمَﺴ ،َنﺎَمْیَﻠُﺴ ْنَﻋ ْنَﻤ َلﱠوَأ ُنوُﻛَأ ﺎً�ﺎَ� َﺢَتْﻓَأ ْنَأ َدْﻌَ� ٍﻞُﺠَرِﻟ ُلوُﻗَأ يِذﱠﻟﺎِ� ﺎَﻨَأ ﺎَﻤَو ،ُﻪُحَتْﻔَ� ِﱠااﻟﻠ ِلو ُﺴَر ْنِﻤ ُتْﻌِمَﺴ ﺎَﻤ َدْﻌَ� ٌرْیَﺨ َتْﻨَأ ِنْیَﻠُﺠَر ﻰَﻠَﻋ اًریِﻤَأ َنوُكَ� ْنَأ ﷺ ﻟا ُﻞْﻫَأ ِﻪِ� ُﻒیِطُیَﻓ ،ُﻩﺎَﺤَرِﺒ ِرﺎَمِحْﻟا ِنْحَطَ� ﺎَﻬیِﻓ ُنَحْطَیَﻓ ِرﺎﱠنﻟا ﻲِﻓ ُحَرْطُیَﻓ ٍﻞُﺠَرِﺒ ُءﺎَجُ� " :ُلوُﻘَ� ُن َﻼُﻓ ْيَأ :َنوُﻟوُﻘَیَﻓ ، ِرﺎﱠن ، 234 _{Âl-i İmrân, 3/159; Bakara, 2/233.} 235 _{Müslim, Münâfikîn, 69.} 236 _{Aynî, a. g. e, C: XXIV, s. 269.} 237_{Kastallânî, a.g.e, C: X, s. 261.} 238 _{Müslim, Münâfikîn, 69.}

ْﻓَأ َﻻَو ِفوُرْﻌَمْﻟﺎِ� ُرُﻤآ ُتْنُ� ﻲِّﻨِإ :ُلوُﻘَیَﻓ ،؟ ِرَكْنُمْﻟا ِنَﻋ ﻰَﻬْنَﺘَو ِفوُرْﻌَمْﻟﺎِ� ُرُﻤْﺄَﺘ َتْنُ� َتْسَﻟَأ ِرَكْنُمْﻟا ِنَﻋ ﻰَﻬْﻨَأَو ،ُﻪُﻠَﻌ

" ُﻪُﻠَﻌْﻓَأَو

Süleyman şöyle demiştir: Ben Ebû Vâil Şakîk ibn Seleme'den işittim, o şöyle dedi: Osmân aleyhinde vuku' bulan fitne esnasında Halîfe'nin sevgili dostu olan Usâme'ye:

— Osmân'a gitsen de halk arasındaki fitneyi anlatarak gidermeye çalışsan! denilmişti. Usâme cevaben:

— Şübhesiz ben Osmân'a bu işleri fitne kapısı açmaksızın gizlice söylemişimdir ve o kapıyı açan ilk kişi ben olmam. Ben, RasûlulIah'tan işittiğim bir sözden sonra, insanlardan iki kişi üzerine emîr olmasının ardından bir adama "Sen hayırlısın" diyecek değilim:

Rasûlullah şöyle buyuruyordu: "Kıyamet gününde bir adam getirilir ve Cehenneme atılır da

Cehennem, değirmen eşeğinin değirmen taşlarıyla öğütmesi gibi onu öğütür. Bunun üzerine Cehennem halkı onun başına toplanırlar da: Ey Filân! Sen ma'rûf ile emrediyor ve münkerden nehy ediyor değil miydin? derler. O da: Evet ben ma'rûf ile emrederdim de onu kendim yapmazdım ve yine ben münkerden nehy ederdim de onu kendim işlerdim, der."239

Hz. Osman aleyhinde vuku’ bulan olaylar sebebiyle bazı kimselerin Hz. Osman’ın yakın dostu Üsâme’den (r.a) konuyla ilgili olarak halifeye gidip öneride bulunmasını istemişlerdir. Bu talep karşısında Hz. Üsame, daha önce kendisine bu vazifeyi gizlice yaptığını dile getirmiş ve bunu tekrar ederek fitne kapısını açanlardan olmak istemediğini ifade etmiştir.240 _{Üsame’nin (r.a) Hz. Peygamber (s.a.v)’den duyduğu}

hadisten etkilenmiş ve Hz. Osman’a, yaşanan olaylar sebebiyle iltifat etmeyeceğini söylemiştir. Burada altı çizilmesi gereken husus, Üsame’nin halifeye iltifat etmeyeceği hususudur. Hz. Üsame halifenin yakın dostu olmasına rağmen kendisine hakikatin

239 _{Buhârî, Fiten, 17.}

240 _{Üâme b. Zeyd, bir savaşta kelime-i tevhidi söyleyen bir kişiyi öldürmesi sebebiyle Allah Rasûlü’nün tepkisini}

çekmiş ve bu olaydan sonra “la ilahe illallah” diyen bir kimseye kılıç çekmem” diyerek fitne ortamlarından olabildiğince uzak durmuştur. (İbn Sa’d, Tabakât, IV, 69.)

ötesinde bir şey söyleyemeyeceğini ifade etmiştir. Bu konu yukarıda zikredilen “halifenin iki sırdaşı vardır” hadisiyle doğrudan bağlantısı vardır.

Söz konusu hadîs-i şerifte, emr-i bi’l-ma’rûf ve nehy-i ani’l-münker vazifesi yapan kimsenin, söyledikleriyle yaptıklarının aynı olmaması sebebiyle cezalandırılması anlatılmıştır. Buna göre, ma’rûfu emir, münkeri nehiy konumunda olan kişi bu hadisle ciddi bir şekilde uyarılmıştır. Söz konusu hadis, söylemiyle eylemi bir olmayan ve ilmiyle amel etmeyen kimsenin cehennemde düşeceği acıklı bir durumu tasvir etmiştir. Öncelikle bu görevi yapacak olan kimsenin iman sahibi olması gerekmektedir. İmam Gazzâlî (ö. 505/1111), emr-i bil ma’rûf yapacak kimsenin öncelikle iman sahibi olması gerektiğini ifade eder.241 _{İman, sahibini sâlih amel işlemeye sevk eden bir motor}

misalidir. Kişiyi harekete geçirir. İman sahibi olan kimsenin bunu bizzat kendisinin uygulaması, yani imanla amel etmesi ve başkalarına da söz ve davranışlarıyla örnek olması gerekmektedir. Hadisi şerifi tersinden değerlendirecek olursak, ma’rûfu emir, münkeri nehy eden kimse, sözünde ve fiilinde bir olması halinde yaptığı görev vesilesiyle Cehenneme girmekten de kurtulmuş olacaktır.

3.1.1.5. "Yollar üzerinde oturmaktan sakınınız” Hadisi

ِّﻲِبﱠنﻟا ِنَﻋ ،ُﻪْنَﻋ ُﱠااﻟﻠ َﻲ ِﻀَر ِّيِرْدُخْﻟا ٍدیِﻌَﺴ ﻲِﺒَأ ْنَﻋ ﷺ َﻲِﻫ ﺎَمﱠﻨِإ ،ﱞدُﺒ ﺎَنَﻟ ﺎَﻤ :اوُﻟﺎَﻘَﻓ ، ِتﺎَﻗُرﱡطﻟا ﻰَﻠَﻋ َسوُﻠُجْﻟاَو ْمُﻛﺎﱠ�ِإ " :َلﺎَﻗ ﺎَﻤَو :اوُﻟﺎَﻗ ،ﺎَﻬﱠﻘَﺤ َق�ِرﱠطﻟا اوُطْﻋَﺄَﻓ َسِﻟﺎَجَمْﻟا ﱠﻻِإ ْمُتْیَﺒَأ اَذِﺈَﻓ :َلﺎَﻗ ،ﺎَﻬیِﻓ ُثﱠدَحَتَﻨ ﺎَنُسِﻟﺎَجَﻤ ْﻟا ﱡضَﻏ :َلﺎَﻗ ؟ِق�ِرﱠطﻟا ﱡقَﺤ ﱡفَ�َو ، ِر َصَب " ِرَكْنُمْﻟا ِنَﻋ ٌﻲْﻬَﻨَو ، ِفوُرْﻌَمْﻟﺎِ� ٌرْﻤَأَو ،ِم َﻼﱠسﻟا ﱡدَرَو ،ىَذَْﻷا Ebû Saîd el-Hudrî(R)'den: Peygamber (s.a.v):

— "Yollar üzerinde oturmaktan sakınınız" buyurdu. Sahâbîler:

— Bizim için bundan ayrılma yoktur. Çünkü yollar bizim meclislerimizdir, oturma

yerlerimizdir; oralarda biz işlerimizi konuşuruz, dediler (ve müsâade dilediler). Bunun üzerine Rasûlullah:

— "Madem ki sizin için herhalde oturmak zarureti vardır, o hâlde

yola hakkını veriniz," Buyurdu. Sahâbîler:

— Yolun hakkı nedir? dediler. Rasûlullah:

— "(Haramdan) göz yummak, halka ezâ vermekten çekinmek, selâm verenin selâmını almak,

iyilikle emretmek, kötülükten nehyetmektir" buyurdu.242

Yollar, toplumun ortak malıdır. Ortak kullanım hakları vardır. Müslüman toplumsal alanlarda da görevini yapması gerekir. Söz konusu hadis, mü’minlere toplumsal hayatta nasıl davranacaklarını öğreten önemli bir kılavuzdur.

Öncelikle Allah Rasûlü, insanların gelip geçtiği yerlere oturmak sûretiyle başkalarına zarar verilmemesi ve başkalarının yol hakkına tecavüz edilmemesi gerektiği hususunda ikazda bulunmuştur. Buna karşılık sahâbenin, burada bir takım işlerini görmek için yolları kullanmak zorunda olduklarını belirtmeleriyle Allah Rasûlü, belli şartların yerine getirilmesi halinde buna izin vermiştir. Bu şartlar (Haramdan) gözü sakınmak, insanlara eziyet vermekten uzak durmak, selâmı almak ve iyiliği emredip kötülükten sakındırmaktır. Bu şartlar dikkate alındığında, buralarda bekleyen ve yolları işgal eden kimselere Allah Rasûlü bir takım ikaz ve uyarılarda bulunduğu gibi, yapmaları gereken vazifeleri de bildirmiştir.

İkazlardan birisi, gözü haramdan sakınmaktır. Allah Teâlâ insana sayısız nimetler vermiştir. Vermiş olduğu bu nimetlerle kullarının hayrını dilemiş, hayatlarını kolaylaştırmak istemiştir. Bu sebeple Cenâb-ı Allah, verilen nimetlerin yaratılış

hikmetine uygun kullanılmasını dilemiştir. Ne var ki insanoğlu, sahip olduğu nimetin kıymetini bilmediği gibi, onu hikmete uygun olarak kullanmak yerine nefsânî arzularına heba eder. Allah Teâlâ’nın verdiği nimetlerden biri de görme yetisini sağlayan gözdür. Söz konusu hadîs-i şerifte Allah Rasûlü bu hususta özelde ashâbını, genelde ise ümmetini uyarmıştır. Yollar ve sokaklar insanların sıkça kullandığı herkese açık olan alanlardır. Bu durumda kişinin mahremle beraber nâmahremle de karşılaşması mümkündür. Hal böyle olunca gözün haramdan sakındırılması, gözün sahibinin sorumluluğundadır. Allah Teâlâ bu konuda kullarını harama bakmaktan sakınmaları hususunda erkekleri ve kadınları ayrı ayrı uyarmaktadır.243 _Bununla

kalmayıp kişinin sahip olduğu bu nimetlerden sorumlu olduğunu,244 _{bundan sorguya}

çekileceğini245 _{de haber vermektedir.}

Bununla birlikte Hz. Muhammed’in (s.a.v) ikazlarından biri de yollarda oturan kimselerin diğer insanlara eziyet vermemesidir. Bu birinci şartta olduğu gibi gözün haramdan sakınılmaması halinde de karşı tarafı taciz etmek sûretiyle olur ki, eziyetten daha ileridir. Fakat yollarda oturmanın kişiye vereceği asıl eziyet, insanların yolu kullanmalarına mânî olmak ya da bunu zorlaştırmak sûretiyle gerçekleşir. Ya da Kastallânî’nin dediği gibi, gelip geçeni tahkîr etmek yoluyla gerçekleşir.246 _{Bugün söz}

konusu hadîs-i şerife ne kadar ihtiyaç duyduğumuz aşikârdır. İnsanların kaldırımları işgal etmeleri, yetmediği gibi sandalye vb. şeyler koyarak bunu daha da ileriye götürdüklerine şahit olunmaktadır. Bu durumda insanların gelip geçtiği yollarda oturmanın cevazı söz konusu olmaz.

Bir diğer şart selam almaktır. Allah Teâlâ kullarının verilen selama karşılık vermelerini ve hatta selama daha güzeliyle cevap vermelerini istemektedir.247 _{Çünkü selam ve}

güzel söz, kardeşliği pekiştiren, insanlar arasında ülfetin oluşup çoğalmasına vesile olan sünnetlerdendir. Başka rivâyetlerde “güzel söz söylemek, yol sorana yol

243 _{Nûr, 24/30-31.} 244 _{İsrâ, 36.} 245_{Tekâsür, 102/8.}

246 _{Kastallânî, a.g.e, C: IV, s. 268.}

göstermek, imdat isteyene yardım etmek” de bu şartlar arasında sıralanmıştır.

Allah Rasûlü’nün yolu işgâl edenlere verdiği vazifelerden birinin de ma’rûfu emir, münkeri nehiydir. Bununla, Hz. Muhammed’in (s.a.v) emr-i bil ma’rûfun, her an ve her zaman mü’minlerin gündeminde olması gerektiğini, iyiliğin topluma hâkim olması ve bunun muhafazası için zorunlu bir vazife olduğunu ümmetine bildirmiştir. Öte yandan sokaklar insanların gündelik işleri için kullandıkları yollardır. Yani daha çok dünya işlerine daldıkları, dolayısıyla gaflete kapılmalarının pek muhtemel olduğu mekânlardır. Bu yüzden emr-i bi’l-ma’rûf bağlamında, alışveriş sırasında yalan söylenmemesi, hile yapılmaması, Allah’ın zikrinin (örneğin, namaz ibadeti) unutulmaması gibi hususlarda “İman edip hakkı ve sabrı tavsiye eden”248 _olması

emredilmiştir.