Rusya Federasyonu Dönemi

Efsane metinlerinin de yer aldığı, alp anlatmalarıyla ilgili ilk kapsamlı metin neşri 1993 yılında G. F. Yumart tarafından yapılmıştır. O güne kadar kayda geçen alp anlatılarını bir araya toplayan Ulǐp halapsem [Alp Halapları] (1993) adlı kitapta farklı türlerdeki metinler, ayrıntılı künyeleriyle birlikte verilmiştir.

N. İ. Yegorov, 1995 yılında Çuvaşskaya mifologiya [Çuvaş Mitolojisi] başlıklı yazısında evrenin oluşumu, Çuvaş tanrısı ve yardımcıları, çeşitli kültür unsurlarının kökenine dair inanışları, dünyanın sonu hakkındaki tasarımları ve sayısal simgeciliği mit ve efsane metinleri temelinde ele alıp incelemektedir.

M. N. Yuhma 1996 yılında Drevniye çuvaşskiye bogi i geroi (Legendı i mifı Drevney Çuvaşii) [Eski Çuvaş Tanrıları ve Kahramanları (Eski Çuvaşların Efsaneleri ve Mitleri)] adlı kitabını yayımlamıştır. Eserde yer verilen anlatılar “Tanrılar Kitabı” ve “Kahramanlar” kitabı olarak iki başlık altında Rusçaya tercüme edilerek yayımlanmıştır. Herhangi bir inceleme bölümü olmayan eserde Çuvaş tanrısı ve diğer kutsal bütün güçlerle ilgili anlatılar “Tanrılar Kitabı” adı verilen bölümde, çeşitli kültür mitleri ve etiyolojik anlatılarla alp ve diğer Çuvaş bahadırları hakkındaki anlatılar “Kahramanlar Kitabı” bölümünde yer almıştır.

8 _{Serinin 1973 yılında yayımlanan birinci ve 1976 yılında yayımlanan ikinci cildinde masallar, 1978}

yılında yayımlana üçüncü ve 1979 yılında yayımlanan dördüncü cildinde halk şarkıları; 1984 yılında yayımlanan beşinci cildinde atasözleri, deyimler ve bilmeceler, 1985 yılında yayımlanan altıncı cildin ilk kitabında çocuk folkloruyla ilgili metinler yer almıştır.

G. F. Yumart, 2003 yılında Halǐh sǐmahlǐh. Hrestomati [Halk Edebiyatı. Antoloji] adlı eserinde Çuvaş folklorunun bütün türlerinden örneklere yer vermiştir. Eserde Tnçe halapsem [Dünya ile İlgili Halaplar] başlığı altında mitlere, Ulǐp halapsem [Alp Halapları] ve Avallǐh halapsem [Tarih Halapları] başlıkları altında efsanelere yer verilmiştir. Her bölümün başında türle ilgili bilgilerin olduğu kısa bir bölüm bulunmaktadır.

2004 yılında V. G. Rodionov ve V. A. Yenderov’un, Çǐvaş halǐh sǐmahlǐh. Lektsisen kurs [Çuvaş Halk Edebiyatı. Ders Kitabı] adıyla Çuvaş filolojisi öğrencileri için çıkardıkları kitapta folklor metinlerinin derlenmesi ve incelenmesi tarihi ile tür konusunu ele almışlardır. Çuvaş halk edebiyatı ürünlerini; epik manzumeler, halk nesri, gelenek-göreneklerle ilgili manzumeler ve halk şarkıları olarak dört grupta değerlendirmişler, folklor ürünlerinin tasnifi konusunu tartışmışlardır.

Çuvaş folklor metinlerinin yeniden yayımlanması projesi kapsamında yayımlanmaya başlayan Çuvaş Halǐh Pultarulǐh [Çuvaş Halk Yaratıcılığı] serisinin ilk cildi Mifsem Legendǐsem Halapsem [Mitler, Efsaneler, Halaplar] (Sidorova vd. 2004) (MLH) adını taşımaktadır. Kitapta dünyanın yaratılışından başlayarak yukarı dünyadaki ve yeryüzündeki güçler, insanın yaratılışı ve kültürlenmesi, yeryüzündeki koruyucu ve bozguncu diğer olgular, dünyanın sonu ve öteki dünyayla ilgili mit, masal, efsane, memorat karakteri taşıyan ve herhangi bir olay örgüsü olmamakla birlikte inanış ve ritüellerle ilişkili 1505 metne yer verilmiştir. Anlatıların hacmi bir cümleden birkaç sayfaya kadar değişiklik gösterebilmektedir. Kitapta çeşitli kutsal güçlerle ilgili anlatıların mitik örnekleriyle birlikte sonraki süreçlerde kayda geçirilmiş olan masalsı ya da alaycı bir edayla anlatılmış eş metinlere de yer verilmiştir. Bu durum eserin Çuvaş kültürünü ve dünya görüşünü yansıtma bakımında önemini ortaya koymakla birlikte tür tartışmaları açısından durumu oldukça karmaşıklaştırmaktadır. Kitapta birçok anlatının eş metni bulunmakla birlikte bütün eş metinler esere alınmamıştır. Kitabın sonunda metinlerin kim tarafından, nerede, ne zaman ve kimden derlendiği bilgilerine eş metinlerin künyeleriyle birlikte yer verilmiştir. Ayrıca kitapta mit ve efsanelerin derlenmesi ve araştırılması tarihi, tür, yapı ve dil özellikleri gibi konuların ele alındığı bir giriş bölümü de bulunmaktadır.

Çuvaş Halǐh Pultarulǐh [Çuvaş Halk Yaratıcılığı] serisinin ikinci kitabı olan Halǐh Epos [Halk Destanı] (Yumart-Trofimov 2004) adlı cilt, alplar hakkındaki anlatıları bir araya getiren en kapsamlı eserdir. Epik karakterdeki anlatıların yer aldığı eserde manzum ürünlere de yer verilmiştir. Mensur olanlar ise alplarla ilgili anlatılar olup mit, efsane ve masal kategorisinde değerlendirilebilecek ürünlerdir. Eserde künyeleriyle birlikte 301 alp anlatısına yer verilmiştir.

Çuvaş Halk Yaratıcılığı serisinin İstori Halapsem [Tarihî Halaplar] (Terent’yeva vd. 2007) adlı cildi de efsane metinlerinin gün ışığına çıkarıldığı diğer bir kaynaktır. Kitapta tarihî anlatılar adı verilen metinler; İdil Bulgar Devleti öncesi ve sonrası, Altın Orda dönemi, Kazan Hanlığı dönemi ve Rus hâkimiyeti dönemi olarak tarihî dönemlere ve soy, şehirler, kahramanlar, köyler, hükümdarlar, savaşlar gibi tematik gruplara ayrılarak verilmiştir. Daha önce Mifsem Legendǐsem Halapsem ve Halǐh Epos ciltlerinde yayımlanmış olan tarihî anlatmaların bu ciltte eş metinlerine yer verilmiş, bütün metinlerin künyeleri de kitabın sonuna eklenmiştir. Tarihî anlatılarla ilgili bu güne kadar yapılmış en kapsamlı metin neşri olan kitap, basılı ve arşivlerde saklanan basılı olmayan kaynaklara dayanmaktadır.

A. K. Salmin, 1990’ların ilk yıllarında başlayan dinî törenler ve dinî inanışlar ilişkisi bağlamında araştırmalarını 2007 yılında yayımlanan Sistema religii çuvaşey [Çuvaş Dinî Sistemi] adıyla yayımlanan kitabında halk dini temelinde sistemleştirir. Kitabın Bayramlar ve Ritüeller Sistemi adını taşıyan birinci kısmında bayramlar ve ritüeller katılımcı düzeyine göre (köy, ev ve bireysel) gruplandırılarak incelenir. İnanış Sistemi adını taşıyan ikinci bölümde ise tanrılar ve ruhlar, evren hakkındaki tasarımlar, kutsal zamanlar ele alınır.

Salmin, 2010 yılında yayımlanan Traditsionnıye obryadı i verovaniya çuvaşey [Çuvaşların Geleneksel Törenleri ve İnanışları] adını taşıyan kitabında ritüller ve inanışlar bağlamında kurban törenlerinde sunulan armağanlar (bitkisel kökenli kurbanlar, hayvansal kökenli kurbanlar, bitkisel-hayvansal kökenli kurbanlar, içkiler, nesneler, insan kurbanı), kullanılan nesneler (giysiler, kaplar, koşum takımları, el yapımı aksesuarlar, mobilyalar) ve Çuvaşların yaşadığı bölgede inanışlarla ritüelleri şekillendiren bitki örtüsü (flora) ve hayvan çeşitleri (fauna) incelenmektedir. Özellikle

son bölüm, Çuvaş folkloru açısından ilk kez müstakil olarak ele alınmış bir konudur. Çalışma bütün olarak Çuvaşların mitolojik tasarımlarını somut ve somut olmayan kültür varlıklarının yanı sıra kültür ekolojisini de gözeterek incelemesi bakımından son derece önemlidir.9

Efsane metinlerinin yayımlandığı diğer bir kaynak ise yine Çuvaş Halk Yaratıcılığı serisi içerisinde 2013 ve 2017 yıllarında o. N. Terent’yeva tarafından iki kitap olarak yayımlanan Tavralǐh Halapsem [Toponimik Halaplar] cildidir. Birinci kitapta dağ, orman, vadi, tarla, göl gibi doğal tabiat unsurlarının ve onların adlarının oluşumu ile doğal olmayan insan yapımı mekânlar hakkında meydana gelen anlatılara yer verilirken ikinci kitapta köylerin ve şehirlerin kurulması ve adlarının nereden geldiği ile ilgili sözlü kültür ürünleri ortaya konulmuştur. Arşiv malzemeleri ve basılı eserlerin yanı sıra daha önce basılan İstori Halapsem cildindeki bazı metinler de mekân ve tarih ilişkisi dolayısıyla bu kitaplarda tekrar yer almıştır. Kitaptaki metinlerle ilgili bir giriş bölümü ve en sonunda metinlerin künyeleri de diğer ciltlerde olduğu gibi eksik bırakılmamıştır.

Burada son olarak 2018 yılında yayımlanan ve Çuvaşskaya mifologiya: Etnografiçeskiy spravoçnik [Çuvaş Mitolojisi: Etnografik Rehber]10 _{adını taşıyan}

önemli bir çalışmaya değinmekte fayda görüyoruz. Editörlüğünü D. V. Yegorov, V. A. Yenderov, G. B. Matveyev ve G. A. Nikolayev’in birlikte yaptıkları ve on farklı yazarın katkılarıyla hazırlanan çalışma, Çuvaş mitolojisiyle ilgili bir el kitabı niteliğindedir. Mit, efsane, büyü ve dua metinleriyle ritüellerin temel alınarak hazırlandığı eser, geniş bir arşiv ve literatür taramasının sonucudur. Eserde Çuvaş mitolojisi araştırılmalarının tanıtıldığı; Çuvaş “dinî-mitolojik dünya görüşünü”nün, Çuvaş “tanrıları”nın ve kutsal ruhlarının ve “sözlü kültür hatıralarındaki mitolojik konuların” genel olarak değerlendirildiği, bölümlerin ardından 200’den fazla madde başından oluşan ana bölüm gelmektedir. Bunun ardından bazı maddelerle ilgili bazı görsellere, Çuvaşça ve Rusçasıyla birlikte örnek metinlere yer verilmiştir. Eser, mit ve efsane araştırmaları için de önemli bir başvuru kaynağıdır.

9 _{Araştırmacının şu çalışmaları da mit ve efsane araştırmaları açısından önemlidir: Salmin 2009a,}

2009b, 2011a, 2011b, 2012.