2.2. SEÇİLMİŞ ÜLKE DEĞERLENDİRMELERİ
2.2.5. Romanya
Romanya'nın AB’ye katılma çabaları 1993 yılında somutlaşmaya başlamış ve ülke, Macaristan ve Polonya'dan sonra Haziran 1995'te AB üyeliği için resmi başvurusunu yapmıştır. Şubat 2000'de üyelik müzakereleri başlamış ve müzakere başlıkları 14 Aralık 2004'te kapanmıştır. Üyelik anlaşması 25 Nisan 2005'te imzalanmış ve Romanya'nın tam üyeliği AB Komisyonu tarafından Eylül 2006'da kabul edilmiştir. Ülke, 01 Ocak 2007 tarihi itibariyle Avrupa bütünleşmesine taraf olmuştur.
Ülke ekonomisinin makro görünümü Tablo 24’teki veriler ışığında kısaca değerlendirilecek ve müzakere sürecinde yaşanan gelişmeler sunulacaktır. 1990’ların
223 UniCredit Group, Competitiveness Report Bulgaria, (January) 2007, p. 11.
http://www.unicreditgroup.eu, erişim: 15.03.2007.
224 Trajko Slaveski and Pece Nedanovski, op.cit., p. 92.
225 World Bank, EU 8+2 Regular Economic Report, (January) 2007, p. 39. http://siteresources.
worldbank.org/INTECA/Resources/EU8+2RER_MainReport.pdf, erişim: 08.03.2007.
ikinci yarısında Rusya’da yaşanan iktisadi kriz, tüm bölge ekonomilerini olumsuz etkilediği gibi, Romanya da bu gelişmelerden payını almıştır. Ülke ekonomisi 1997-2000 yılları arasında yaşanan ekonomik durgunluğun ardından, 2001 yılı sonrasında yüksek büyüme oranlarını yakalamayı başarabilmiştir. Aynı dönemde fiyat istikrarını sağlama yolunda önemli başarılar elde eden Romanya, fiyat artışlarını kontrol altına almayı başarmıştır. 2000’de TÜFE fiyat artışı % 40,7 iken, 2006’da % 4,9’a gerilemiştir. Yüksek büyüme oranlarının bir sonucu olarak ülkede önemli sayıda istihdam yaratılmıştır. İşsizlik oranı 2000 yılında % 10,5 olarak gerçekleşmişken bu oran 2006 yılına kadar kademeli olarak gerilemiş ve 2006 yılında % 5,2 olmuştur.
Tablo 24: Romanya Ekonomisine Ait Makro Ekonomik Göstergeler
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 GSMH Büyüme Oranı (%) 2,1 5,7 5 4,9 8,3 4,1 7,5 TÜFE (Yıl Sonu, %) 40,7 30,3 17,8 14,1 9,3 8,6 4,9 TÜFE (Ortalama, %) 45,7 34,5 22,5 15,3 11,9 9,0 6,6 İşsizlik Oranı (%) 10,5 8,8 8,4 7,4 6,3 5,9 5,2
Kaynak: Eurostat, Europe in Figures, Eurostat Yearbook, 2006-07, pp. 151-170. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-CD-06-001-06/EN/KS-CD-06-001-06- en.pdf, erişim: 16.04.2007
Romanya'nın AB ile ticari ilişkileri 1990'lardan 2000'li yıllara önemli gelişim göstermiştir. AB’ye yapılan ihracatın toplam ihracat içindeki payı 1990'da % 33,9 iken, 1999'da bu oran % 65,5'e yükselmiştir. Ülkenin AB’den yaptığı ithalatın toplam ithalat içindeki payı, 1990'da % 21,8 iken, 1999'da % 55,1'e yükselmiştir.227 Ülke
ekonomisinin dışa açılması sonucu dış ticaret hacmi artış göstermiş ve ülke serbest pazara geçiş sürecinde önemli mesafe kaydetmiştir. Romanya, 2000 yılı sonrası dönemde yakaladığı yüksek büyüme oranları ve sergilediği istikrarlı performans ile yabancı yatırımcıların ilgisini çekmiş ve bölgede doğrudan yatırımlar konusunda öne çıkmıştır. Grafik 6’da 2003-2005 döneminde Güney Doğu Avrupa bölgesine doğrudan yatırım girişleri verilmiştir.
Grafik 6: Güney Doğu Avrupa Ülkelerine Doğrudan Yatırım Girişleri (2003-2005 Dönemi, Milyon Euro)
Kaynak: The Vienna Institute for International Economic Studies, WIIW Database on Foreign Direct
Investment, Foreign Direct Investment Data on Central, East and Southeast European Countries, pp. 16-38, http://www.wiiw.ac.at/pdf/fdi_may06_presse_eng.pdf, erişim: 14.05.2007.
2003-2005 döneminde Romanya’ya doğrudan yatırım girişleri 12 milyon Euro’yu aşmıştır. Grafik 6’da görüldüğü üzere, diğer bölge ekonomileri doğrudan yatırım çekmede Romanya’nın çok gerisinde yer almaktadır. 2005’te bölge ekonomilerine doğrudan yatırım girişleri ele alındığında, toplam doğrudan yatırım tutarının % 50’sinin Romanya’ya yöneldiği, Romanya’yı % 17’lik pay ile Bulgaristan’ın takip ettiği görülmektedir. Hırvatistan ise bölgeye yönelen 2005 yılı doğrudan yatırım girişlerinden % 13 pay almayı başarmıştır.228
Tablo 25: Romanya’ya Ait Doğrudan Yatırım Verileri
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Doğrudan Yatırım Girişi Milyon Euro 1.147 1.294 1.212 1.946 5.183 5.213 9.082 Doğrudan Yatırım Stoku Milyon Euro 6.966 8.656 8.516 10.072 15.040 21.885 30.967
Kaynak: National Bank of Romania, Statistics, Foreign Direct Investment, Survey on FDI conducted
by the National Bank of Romania and the National Institute of Statistics, p. 4.
http://www.bnro.ro/def_en.htm, erişim: 14.05.2007.
Romanya’ya 2000 ve 2001 yıllarında 1,1 ve 1,2 milyar Euro doğrudan yatırım girişi gerçekleşirken, Avrupa bütünleşmesi yolunda müzakere başlıklarının
228 The American Chamber of Commerce in Hungary, Iceg Ec-Corvinus, SEE Monitor, Issue 6, 2006,
tamamlandığı 2004 yılında doğrudan yatırımlar ivme kazanarak 5,1 milyar Euro’ya yükselmiştir. Ülkeye doğrudan yatırım girişi 2005 ve 2006 yıllarında da artış göstermiş ve 2006 yılında ülkenin doğrudan yatırım stoku 30,9 milyar Euro’ya ulaşmıştır.229 Romanya’ya doğrudan yatırım girişleri ülke kaynağına göre incelendiğinde, Hollanda menşeli yatırımların toplam stok içinde % 15,5 payı olduğu, Hollanda’yı % 12,2’lik pay ile Avusturya’nın, % 11,1’lik pay ile Fransa’nın ve % 8’lik pay ile Almanya’nın takip ettiği görülmektedir.230
Güney Doğu Avrupa ülkelerine 1996-2000 ve 2001-2005 döneminde gerçekleşen doğrudan yatırım girişleri Grafik 7’de verilmiştir. Grafik 7’de görüldüğü üzere, Türkiye, Romanya, Bulgaristan ve Hırvatistan’a 2001-2005 döneminde doğrudan yatırım girişleri 1996-2000 dönemi ile karşılaştırıldığında katlanarak artmıştır.231 Bu ülkelerin belirtilen dönemde Avrupa bütünleşme sürecinde yer aldığı
ve Avrupa bütünleşmesine taraf olabilmek için iktisadi ve siyasi reformlar yaptığını vurgulamak yerinde olacaktır. Dolayısıyla Avrupa Birliği bütünleşme süreci ile doğrudan yatırımlar arasındaki pozitif yönlü bir ilişki görüldüğünü söylemek mümkündür.
229 Romanian Agency For Foreign Investment, http://www.arisinvest.ro/level1.asp?id=205, erişim:
11.02.2007.
230 Southeast Europe Investment Guide, 2005’ten aktaran International Center for Economic Growth
European Center (ICEG-EC), Iceg-Ec Opinion, No. 8, (December) 2005, p. 7.
231 Investment Guide For Southeast Europe, Southeast Europe at a Glance, Sofia:Bulgaria Economic
Forum, Sixth Edition, 2006, p. 5. http://www.biforum.org/files2/pdf/ig2006/At_Glance.pdf, erişim: 08.03.2007.
Grafik 7: Güney Doğu Avrupa Ülkelerine 1996-2000 ve 2001-2005 Dönemlerinde Doğrudan Yatırım Girişleri (Milyon Euro)
Kaynak: Central Banks ve Intellinews Verilerinden Derleyen, Investment Guide For Southeast
Europe, Southeast Europe at a Glance, Sofia:Bulgaria Economic Forum, Sixth Edition, 2006, p. 5.
http://www.biforum.org/files2/pdf/ig2006/At_Glance.pdf, erişim: 08.03.2007.
Avrupa bütünleşmesine taraf olmasının da katkısıyla, Romanya’da 2007 yılı doğrudan yatırım girişlerinin 10 milyar Euro'ya ulaşması beklenmektedir.232 2004 yılında Avrupa bütünleşmesine taraf olan ülkelere ilgi gösteren yatırımcıların aynı şekilde Romanya'ya ilgi göstereceği tahmin edilmektedir. Ön plana çıkacağı düşünülen yatırım alanları arasında altyapı, lojistik, ulaşım ve enerji sektörleri yer almaktadır. Avrupa bütünleşmesine taraf ülke olarak Romanya, mevzuatını AB müktesebatına uyumlu bir şekilde düzenleyerek serbest pazar ekonomisine geçiş sürecini büyük ölçüde tamamlamıştır. Romanya'nın yabancı yatırımcıların ilgisini çeken özellikleri kısaca gözden geçirildiğinde, 01 Ocak 2007 tarihi itibariyle AB’ye katılması, Güney Doğu Avrupa sahasında ikinci büyük pazar olması, ülkede reform sürecinin devam etmesi, serbest pazar ekonomisine geçiş sürecinde özelleştirme uygulamalarına hızla devam edilmesi ve düşük işgücü maliyetleri sayılabilir. Ayrıca
232 Larive Romania IBD SRL, Romanian Business Digest, 2007, pp. 45-48. www.larive.ro, erişim:
AB fonları ve Dünya Bankası projeleri yoluyla yeniden yapılandırma çalışmaları ile ülke altyapısına önemli miktarda yatırım yapılmaktadır.
Avrupa bütünleşmesine taraf ülkelerde doğrudan yatırımların gelişimi incelenmiştir. Avrupa bütünleşmesi adaylık veya müzakere sürecinde yer alan ülkelerde doğrudan yatırımların gelişimi hakkında fikir edinebilmek için araştırmanın bu kısmında Hırvatistan ele alınacaktır.
2.2.5. Hırvatistan
Hırvatistan, Yugoslavya’dan ayrılarak Haziran 1991’de bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin bağımsızlığını ilan etmesi bölgede çatışmalara neden olmuştur. 1992’de AB ile diplomatik ilişkilerini başlatan ülkeye, 5 yıl sonra Avrupa Konseyi tarafından ikili ilişkilerin geliştirilebilmesi amacıyla ekonomik ve siyasi kriterler bildirilmiştir. Ekim 2001 tarihinde AB ile istikrar ve adaylık sürecine dair anlaşma imzalanmıştır. 21 Şubat 2003’te AB’ye üye olabilmek için resmi başvurusunu yapan ülke, Haziran 2004 tarihinde aday ülke statüsünü kazanmıştır. Avrupa Konseyi tarafından Hırvatistan’a Avrupa bütünleşmesi yolunda gözden geçirme sürecinin 2005 yılında başlayacağı bildirilmiştir. Hırvatistan için tam üyelik müzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde başlamış olmakla birlikte, AB Komisyonunun genişlemeden sorumlu üyesi Olli Rehn’nin ifade ettiğine göre,233 AB Anayasası üzerinde bir uzlaşma sağlanamaması ve AB’nin bütünleşmeye taraf olan ülkeleri hazmetme kapasitesi üzerindeki fikir ayrılıkları neticeleninceye kadar ülkenin Avrupa bütünleşmesine taraf olabilmesi mümkün gözükmemektedir. Dolayısıyla ülkenin Avrupa bütünleşmesine ancak 2009 yılı sonrasında taraf olabileceği öngörülmektedir.
Ülke ekonomisi, 1990-2000 döneminde yıllık ortalama % 4 civarında büyümüştür. 1998’de yaşanan bankacılık krizi sonrasında 1999 yılında % 0,9 küçülen ekonomi, 2000 yılında toparlanmış ve 2000 yılı sonrasında % 4-5 aralığında bir büyüme patikası yakalamıştır. 2005 yılı GSMH büyümesine katkı yapan sektörler, finansal aracılık hizmetleri, ulaşım, telekomünikasyon ve turizm sektörü
233 The American Chamber of Commerce in Hungary, Iceg Ec-Corvinus, SEE Monitor, Issue 6, 2006,
olarak sıralanabilir.234 2000’li yıllarda enflasyon oranı düşük seviyelerde seyretmiş, 2005 yılında % 3,3 oranında gerçekleşmiştir. Hırvatistan’da kamu harcamalarının yüksek olması, kamu harcamalarının finansmanında ulusal tasarrufların yetersiz kalması sonucu tasarruf açığı dış borç ile finanse edilmektedir. Ülkede dış borcun GSYİH'ya oranı Nisan 2006 itibariyle % 84,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Cari açığın GSYİH'ya oranı 2004 yılında % 5,4 seviyesinden 2005 yılında % 6,6 seviyesine yükselmiştir.235 Hırvatistan Merkez Bankası (CNB), sıkı para politikası uygulayarak bankaların yurtdışı bankalardan sendikasyon kredileri alarak ülkede para arzını genişletmelerini önlemek istemektedir.236 Ayrıca dış borçlanmanın önüne
set çekilerek dış borçlar kontrol altına alınmak istenmektedir.
Tablo 26: Hırvatistan’a Ait Makro Ekonomik Göstergeler
2000 2001 2002 2003 2004 2005 GSYİH (Milyon ABD Doları,
Cari Fiyatlarla) 18.427 19.863 23.046 29.609 35.262 38.506 GSYİH Büyüme Oranı (%) 2,9 4,4 5,6 5,3 3,8 4,3 Kişi Başına Düşen Milli Gelir
(ABD Doları) 4.206 4.477 5.187 6.666 7.942 8.661 Enflasyon Oranı (TÜFE, %) 6,2 6,2 2,2 1,8 2,1 3,3
Kaynak: CE Research, Database Central Europe, Selected Time Series (1991-2005), http://www.databasece.com/freedata.htm, erişim: 11.05.2007.
Ülkenin ekonomik büyümesi kamu yatırımları ve dış borçlanma ile finanse edilen özel tüketim harcamaları üzerine kuruludur. Turizmin ve sübvanse edilen birkaç sektörün haricinde ticari ve sanayi altyapısı açısından zayıf temelleri bulunan Hırvatistan, serbest pazar ekonomisine geçiş sürecinde ekonomisindeki verimliliği arttırarak sağlıklı bir iktisadi gelişim göstermek istemektedir. Kamu ekonomisinin ağırlığı % 60 gibi yüksek bir seviyede gerçekleşmektedir.237 Özelleştirme ve yapısal reformlarla kamunun iktisadi faaliyetlerden çekilip yerini özel sektöre bırakması gerekmektedir. Yapısal reformların hayata geçmesiyle olumlu yönde gelişmesi
234 World Bank, Croatia Country Brief, 2006, http://www.worldbank.hr/WBSITE/EXTERNAL/
COUNTRIES/ECAEXT/CROATIAEXTN/0,,contentMDK:20150212~menuPK:301252~pagePK:141 137~piPK:141127~theSitePK:301245,00.html#World_Bank_Program, erişim: 14.04.2007.
235 Croatian National Bank, Annual Report, 2005, p. 81. http://www.hnb.hr/publikac/godisnje/2005/
e-makroekonomska-kretanja.pdf?tsfsg=63fd0fa447796093c95ad429f6c8d70a, erişim: 11.05.2007.
236 Croatian National Bank, http://www.hnb.hr/eindex.htm?tsfsg=9697283eae14779ce2931
f97bc226467, erişim: 02.04.2007.
237 Croatian National Bank, Information on Economic Trends, Bulletin 125, (May) 2007, pp. 6-11.
http://www.hnb.hr/publikac/bilten/informacija/einformacija.pdf?tsfsg=42052dcd0186bd1c2ea48d049 b7871eb, erişim: 03.05.2007.
beklenen yatırım ortamının iktisadi kalkınmayı hızlandıracağı ve 2006 yılında % 16,7 gibi yüksek bir seviyede gerçekleşen işsizlik oranının daha düşük seviyelere gerileyeceği beklenmektedir.238
AB İstikrar ve Büyüme Paktı ile AB üyesi ülkelerin bütçe disiplini sınırlarını çizen düzenlemeye göre, AB üyelerinin bütçe açığı/GSYİH oranı % 3’ü aşamaz.239
Düzenleme ile ayrıca konsolide kamu borçlarının GSYİH’ya oranının % 60 sınırını sürekli olarak aşamayacağı belirtilmiştir. Hırvatistan’ın bütçe açığı/GSYİH oranı 2005 yılında % 3,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. Eurostat verilerine göre,240 2005 yılı konsolide kamu borcu/GSYİH oranı % 44,2 olarak gerçekleşmiştir.
Ülkenin yabancı yatırımcılar için zayıf yönleri, kamu yönetimi ve adalet sistemindeki zaafiyetler sayılabilir. Bu zaafiyetleri en aza indirmek amacıyla, 2003 yılında iş hukuku alanında düzenlemeler yapılmış; 2005 yılında yabancı yatırımcıların önündeki bürokratik prosedürler sadeleştirilmiş; tapu ve kadastro işlemleri modernize edilmiş; 2006 yılında icra ve iflas kanununda düzenlemeler yapılmıştır.
Grafik 8: Hırvatistan’a Doğrudan Yatırım Akımları (1993-2005, Milyon Euro)
Kaynak: Croatian National Bank, Foreign Direct Investment Statistics, Foreign Direct Investments in
Croatia (by years), http://www.hnb.hr/statistika/estatistika.htm?tsfsg=393bd1139df9b21d93b586446 cf1d85d, erişim: 10.05.2007.
238 Croatian National Bank, Ibid, p. 14.
239 Eurostat, Europe in Figures, Eurostat Yearbook, 2006-07, p. 163. http://epp.eurostat.ec.europa.eu/
cache/ITY_OFFPUB/KS-CD-06-001-06/EN/KS-CD-06-001-06-EN.PDF, erişim: 16.04.2007.
Yugoslavya’dan ayrılmasından sonra bölgede yaşanan çatışmalar, Sırbistan’ın Bosna-Hersek’e karşı yapmış olduğu saldırılar ve bölgede varolan etnik yapının çatışmaya hazır bir durumda bulunması nedeniyle Hırvatistan’a doğrudan yatırım girişleri 1998 yılına kadar cılız kalmıştır.241 Serbest pazar ekonomisine geçiş sürecinde, kamunun ekonomideki ağırlığının kademeli olarak azaltılması hedeflenmiştir. Grafik 8’de görüldüğü üzere, 2000’li yıllarda ülkeye doğrudan yatırım girişi 2004 yılı hariç yıllık 1 milyar Euro’nun üzerinde gerçekleşmiştir. Ülkeye 2003 yılında 1.769 milyon Euro doğrudan yatırım girişi gerçekleşmiştir. Avrupa Birliği bütünleşme sürecinde Kopenhag Kriterlerine ulaşma yolunda çalışan Hırvatistan, yapısal reformlarına devam etmiş ve 2006 yılında 2.837,50 milyon Euro doğrudan yatırım çekerek önceki yıllar ile karşılaştırıldığında çok önemli bir atılım yapmıştır. 2006 yılı doğrudan yatırım girişi ile birlikte ülkenin doğrudan yatırım stoku 14.237,50 milyon Euro’ya ulaşmıştır.242
Bölgede siyasi ve iktisadi istikrarın gelişmesi ile Avrupa bütünleşme sürecinin özellikle AB kaynaklı yatırımcıların ülkeye ilgisini artıracağı beklenmektedir. Halihazırda ülkeye en fazla yatırım yapan yatırımcılar kaynak ülke bazında incelendiğinde, AB üyelerinin büyük bir çoğunluğu oluşturdukları gözlenmektedir. Ülkenin 2006 yılı sonu doğrudan yatırım stoku verilerine göre,243 Avusturya menşeli
yatırımcılar ülkeye 2.760,40 milyon Euro yatırım yaparak doğrudan yatırım stokunun
% 19,38’ini oluşturmuşlardır. Avusturya’yı % 18,46’lık pay ile Hollanda, % 15,48’lik pay ile Almanya, % 8,19’luk pay ile Fransa ve % 7,5’lik pay ile İtalya
takip etmektedir. Sıralamada yer alan diğer ülkeler, Lüksemburg, Macaristan, Slovenya, İsviçre ve İngiltere’dir.
241 Richard Rose, Croatian Opinion and the EU’s Copenhagen Criteria, European Programme
Briefing Paper 05/04, London: Chatham House (The Royal Institute of International Affairs),
(December) 2005, pp. 1-3.
242 Croatian National Bank, http://www.hnb.hr/eindex.htm, erişim: 12.04.2007.
243 Croatian National Bank, Foreign Direct Investment Statistics, Foreign Direct Investments in
Croatia (by country of origin), http://www.hnb.hr/statistika/estatistika.htm?tsfsg=997b01bf576c78c 4790a39e313590473, erişim: 09.05.2007.
Tablo 27: Hırvatistan'a Doğrudan Yatırımların Kaynak Ülke Bazında Dağılımı (2006 Yılı Sonu İtibariyle)
Ülke Doğrudan Yatırım Stoku (Milyon Euro) Toplam DYY İçindeki Payı (%) Avusturya 2.760,40 19,38 Hollanda 2.628,40 18,46 Almanya 2.203,30 15,48 Fransa 1.165,40 8,19 İtalya 1.068,50 7,50 Lüksemburg 988,80 6,95 Macaristan 921,80 6,47 Slovenya 560,70 3,94 İsviçre 436,90 3,07 İngiltere 315,50 2,22 Diğerleri 1.187,70 8,34 Toplam 14.237,50 100
Kaynak: Croatian National Bank, Foreign Direct Investment Statistics, Foreign Direct Investments in
Croatia (by country of origin), http://www.hnb.hr/statistika/estatistika.htm?tsfsg=997b01bf576c78c 4790a39e313590473, erişim: 09.05.2007.
2006 yılı sonu itibariyle doğrudan yatırımların dağılımına bakıldığında, finansal aracılık hizmetleri sektörüne yapılan yatırımların toplam doğrudan yatırım stokunun %32'sini; kimyevi ürünler sektörüne yönelen doğrudan yatırımların doğrudan yatırım stokunun % 15'ini oluşturduğu görülmektedir.244 Telekomünikasyon sektörü ise doğrudan yatırım stokundan % 10 pay almayı başarmıştır. Doğrudan yatırım cezbetmede bu sektörleri sırasıyla, rafine petrol ürünleri, toptan ve perakende ticaret, petrol ve doğalgaz çıkarma, gıda ve içecek sektörü, otel ve restoran sektörü, motorlu araçlar satışı ve bakımı gibi ticaret ve sanayi alanları takip etmektedir.245
Zakharov ve Kušić’in Balkan ülkelerinin doğrudan yatırımlar açısından durumunu ve konumunu inceleyen çalışmasında, Güney Doğu Avrupa ülkeleri, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan-Karadağ ve Hırvatistan olarak
244 Croatian National Bank, Foreign Direct Investment Statistics, Foreign Direct Investments in
Croatia (by sector), http://www.hnb.hr/statistika/estatistika.htm?tsfsg=997b01bf576c78c4790a39e 313590473, erişim: 09.05.2007.
sıralanmıştır. Zakharov ve Kušić’e göre,246 Batı Balkanlara gelen doğrudan yatırımların yarıdan fazlası Hırvatistan’a yönelmiştir. Hırvatistan haricindeki diğer bölge ülkeleri de çatışmaların sona ermesiyle istikrar kazanmaya başlamıştır. Fakat ekonomilerinin dışa açıklık derecesi yeterince gelişmemiş ve serbest pazar ekonomisine geçiş sürecini tamamlayamamışlardır. Batı Balkanlara yönelen doğrudan yatırımlar, özelleştirme odaklı olup yerel pazarlara ulaşımı hedeflemektedirler.
Hunya ve Skudar’a göre,247 Hırvatistan’a yönelen doğrudan yatırımlar bölge ülkeleri ile karşılaştırıldığında, Hırvatistan’a yüksek seviyede doğrudan yatırım girişi olduğu görülmektedir. Fakat yabancı yatırımcılar, yerel pazarın tüketim ihtiyacını doyurmak amacıyla ülkeye ilgi göstermektedir. Ülkeye gelen yabancı sermayenin % 90’ı bankacılık ve finans ile ticaret sektörüne yönelmekte, imalat sektörü ise beklediği ilgiyi görememektedir.
Hunya'nın Hırvatistan'a doğrudan yatırım girişlerini inceleyen ve 1993-2001 dönemini kapsayan araştırmasında, ülkeye gelen yatırımcıların telekomünikasyon, finansal aracılık hizmetleri (bankacılık, sigortacılık), ilaç sanayi ve inşaat sektörüne yatırım yaptığı belirtilmektedir. Bu dönemde özelleştirme uygulamalarına ilgi gösteren yabancı yatırımcılar ülke bazında incelendiğinde, Avusturya ve Almanya kaynaklı olduğu görülmektedir.248
Güney Doğu Avrupa ülkeleri arasında, Romanya, Bulgaristan ve Hırvatistan, bölgeye gelen doğrudan yatırımlardan önemli bir pay alabilmektedir. Arnavutluk, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan ve Karadağ ise doğrudan yatırımlardan yeterince pay alamamıştır. Botrić ve Škuflić’e göre,249 ülkenin dışa açıklık derecesi,
246 Vladimir Zakharov and Siniša Kušić, The Role of FDI In The EU Accession Countries: The Case
Of The Western Balkans, Paper Prepared For The ETSGs Fifth Annual Conference in Madrid, 2003, pp. 11-12. www.etsg.org/ETSG2003/papers/zacharov.pdf, erişim: 04.07.2006.
247 Gábor Hunya and Alen Skudar, The Role Of Foreign Direct Investment In The Croatian Economy,
OECD Investment Compact Project, 2007, p. 9. www.investmentcompact.org, erişim: 03.04.2007.
248 Gábor Hunya , FDI in South-Eastern Europe in the Early 2000s, Research Report, Vienna: The
Vienna Institute for International Economic Studies (WIIW), (July) 2002, p. 5. www.oecd.org/ dataoecd/52/30/1940829.pdf, erişim: 28.11.2006.
249 Valerija Botrić and Lorena Škuflić, “Main Determinants of Foreign Direct Investment in the
ekonomide özel sektörün payı ve kalkınma seviyesi doğrudan yatırımları olumlu yönde etkilemektedir.
Bevan ve Estrin'in 2004 yılında yayımlanan araştırmasında, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerine doğrudan yatırım girişlerinde, işgücü maliyetlerinin düşüklüğü, pazar büyüklüğü, Almanya, Avusturya ve İtalya gibi gelişmiş ülkelere coğrafi yakınlık ve Avrupa bütünleşmesine taraf olma sürecinin doğrudan yatırım girişlerini olumlu yönde etkilediğine dair ampirik bulgulara ulaşılmıştır.250 Ayrıca Avrupa Birliği genişleme sürecinde aday ülkelerin siyasi, sosyal, kültürel ve iktisadi alanlarında yaşanan gelişmelerin Avrupa Komisyonu tarafından bütünleşme kriterlerine uygunluğu açısından denetlenmesi, adaylık sürecindeki ülkelere yabancı yatırımcı nezdinde kredibilite kazandırmaktadır. Hırvatistan da, Avrupa Birliği genişleme sürecinin getirdiği kredibiliteden faydalanmaktadır. Karşılıklı ticareti yüksek olan ülkeler arasında yatırım ilişkileri de gelişmektedir. Bu nedenle ticaretinin büyük çoğunluğunu AB ülkeleri ile yapan Hırvatistan'ın iktisadi büyümesinin devam etmesiyle AB ülkelerinin ilgi alanı olacağı düşünülmektedir.
Bevan ve Estrin, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin ABD ve Japonya gibi doğrudan yatırımlarda önde gelen ülkeler yerine, Avusturya ve İsveç gibi ekonomisi göreceli olarak küçük Avrupa ülkelerinden yatırım çekmesinin, Avrupa menşeli firmaların üretimlerini coğrafi olarak yakın ve işgücü maliyeti düşük ülkelerde sürdürme isteğinden kaynaklandığını tespit etmiştir.251 Avrupa menşeli firmalar, böylece imalat sürecinde transfer maliyetlerini düşük tutmayı amaçlamaktadır. Bevan ve Estrin'e göre252 Avrupa bütünleşme süreci, Doğu ve Güney Doğu Avrupa ülkelerinin kalkınma sürecinde çok önemlidir. Çünkü AB genişleme süreci, bu ülkelere yabancı yatırımcıların ilgisini arttırmaktadır. Bu ülkelere gelen fonlar, ülkelerin tasarruf açıklarını kapatabilmelerine ve yatırımlar için yetersiz olan sermaye birikimi sorununu aşabilmelerine yardımcı olmaktadır.253 Kısacası doğrudan
250 Alan A. Bevan and Saul Estrin, The determinants of Foreign Direct Investment into European
Transition Economies, Journal of Comparative Economics, Vol. 32, 2004, pp. 775–787.
251 Alan A. Bevan and Saul Estrin, Ibid, p. 785. 252 Alan A. Bevan and Saul Estrin, Ibid, p. 785.
253 Jasminka Sohinger and Glenn W. Harrison, “The Implications of Foreign Direct Investment for
Development in Transition Countries”, Eastern Euroepan Economics, Vol. 42, No. 1, (January-