Risk Odaklı Kredi Fiyatlaması

Bankaların en önemli kar kaynağı kredilerdir. Kredi vermek kar sağlamak yanında risk almayı da gerektirmektedir. Karlılığın en önemli unsuru fiyatlama olduğu için asıl hedef, tüm maliyetler dikkate alınarak portföy getirisini artıran karlı aktiflere yatırım yapmak ve bu aktifleri risk/getiri oranını maksimize ettiği sürece bankada tutmaktır. Bankalar potansiyel risklere göre tahmini kayıplar için karşılık ayırma gereğinin farkında olmalı, riskleri ve beklenmedik kayıpları karşılamak için yeterli sermayeyi bulundurmalı ve bahsedilen hususlar kredi karar alma sürecine dahil edilmelidir.125

Bankaların kar kaynaklarını etkin ve güvenilir bir şekilde kullanabilmeleri sonucunda oluşacak olan yeterli sermayenin karşılanmasını öngörmektedir.

Basel II ile kredilendirme süreci bu yönde değişmiştir. Basel II düzenlemeleri bankalara etkin bir denetim sistemi ve gelişmiş risk yönetimi anlayışı yanında risk odaklı fiyatlama anlayışını da getirmiştir. Basel I’de kredilerin kullandırılmasında riskin doğru şekilde ölçülmesi ve risk yapısına uygun sermaye ayrılması gereği üzerinde

124 _{TBB (Türkiye Bankalar Birliği), Basel II ve KOBİ’ler Çalışma Grubu (2006), Basel II’nin KOBİ’lere}

Etkileri, Bankacılar Dergisi (58), s.11-12 125

TBB (Türkiye Bankalar Birliği). (1999). Kredi Riskinin Yönetimine İlişkin İlkeler, s.12-13, http://www.tbb.org.tr/Dosyalar/Arastirma_ve_Raporlar/risk_yonetim.doc, 15.07.2013

78

durulurken, Basel II ile üst düzey yönetimin mevcut risk duyarlılığının artırılması ve risk yönetimi ile düzenleyici sermaye arasındaki ilişkinin risk yapısına uygun şekilde kurulması kadar ölçülen risk oranına göre bir fiyatlama yapılması gereğine değinilmiştir. Basel II’ye uyum sağlayan ve riske duyarlı sistemlere sahip gelişmiş risk ölçüm tekniklerini kullanan bankaların, riskin sürekli ölçülmesi ve izlenmesini sağlayan sistemler sayesinde erken uyarı sinyallerinden faydalanacağı ve rekabet ortamında öne çıkacağı öngörülmektedir.126

Rekabet ortamında oluşacak olan faydaların düzenlenmesinde ve izlenmesinde etkili olacak olan sistemlerin tam olarak öne çıkmasının sağlanmasıdır.

Bunun yanında yeni uzlaşı ile gerek bankaların gerekse denetçi otoritelerin uygulama noktasında ciddi maliyetlerle karşılaşmaları beklenmektedir. Bu maliyetlerin uygulamanın gerektirdiği bilgi teknolojilerine ilişkin donanım ve yazılım alımları, ilgili personelin istihdamı ve eğitilmesi gibi alanlarında yoğunlaşacağı düşünülmektedir.127

Personelin ne yönde ve ne kadar iyi eğitilebildiğinin anlaşılmasından sonra görülüyor ki bankaların rekabet ortamında en iyiyi istedikleri ortaya çıkmaktadır.

Basel II ile farklılaşan kredi riski ölçüm tekniklerine dayanan risk odaklı fiyatlama bankanın geleneksel kredi fiyatlandırmalarından oldukça farklıdır. Basel II öncesinde, bankalar işletmelerin yönetim kalitesini dikkate almadan kullandıracakları krediler karşılığında çeşitli varlıklarını teminat olarak kabul edip, teminat odaklı bir anlayış ile fiyatlandırma yapmaktaydılar. Basel Düzenlemeleri ile fiyatlandırmada da risk odaklı anlayışa geçilmesi öngörülmüştür. Basel II’nin ana hedefi olan bankaların üstlendikleri riskler için ayıracakları sermaye miktarını, risk düzeyine göre belirlemeleri ilkesine göre, risk düzeyleri ve ayrılacak sermaye miktarı; firmanın cirosuna (KOBİ olup olmaması), derecelendirilip derecelendirilmemesine ve kullandırılacak kredi miktarına bağlı olarak belirlenmektedir. Kullandırılan krediye ve firmanın finansal ve niteliksel özelliklerinin değerlendirilmesi sonucu firmaya kullandırılacak kredinin taşıyacağı riski

126

Chorafas, D. N., (2007), Economic Capital Allocation with Basel II, Cost Benefit and Implementation Procedures, Elsevier Butterworth Heinemann, s.33-34

127

Yayla, M., Kaya, Y. T., (2005), Basel-II: Ekonomik Yansımaları ve Geçiş Süreci. BDDK ARD Çalışma Raporları: 2005/s.18-19

79

gösteren rating notlarına göre sermaye ayrılması nedeniyle bankanın sermaye maliyeti doğrudan kredi fiyatını etkilemektedir.128

Bankaların kredileri nasıl ve ne şekilde müşterilerine kullandıracakları belirlenen risk tekniklerine göre oluşturulacaktır .Bu oluşturulan teknikle beraber sermaye maliyetleri belirlenecektir.

Basel II’ye göre kredilerin fiyatlandırılması konusuna geçmeden önce fiyatlandırmayı etkileyen unsurlara değinmekte fayda vardır. Basel II düzenlemeleri ile doğrudan kredi maliyetini ve fiyatını etkileyen iki unsur öne çıkmaktadır.

Kredi kullananın riskliliği: Bağımsız derecelendirme kuruluşları tarafından verilen derecelere göre belirlenen, kullandırılacak kredide karşı tarafın riskliliğini gösteren ve faaliyet riski olarak da tanımlanan kredi kullananın riskliliği iki açıdan değerlendirilmektedir. Bunlardan birincisi firmanın finansal verilerinin değerlendirilmesidir. Değerlendirmeye alınan veriler129;

 Bilanço  Gelir Tablosu  Nakit Akım Tablosu  Diğer Finansal Tablolar

Firmanın finansal verilerinin değerlendirme aşamalarının tam olarak bilinememesi kredi kullanımının riskliliği açısından önemlidir.

Faaliyet riskini ölçen diğer hususlar ise firmanın niteliksel faktörleridir. Bunlar;  Yönetici ve ortakların geçmişi

 Yönetim ve organizasyon yapısı  Ürün ve hizmet gelişimi

 İthalat ve ihracat durumu o iş kontrol yapısı

128

Uyar, S., Aygören, H., (2006), Basel II İlkelerinin KOBİ’lere Olası Etkileri: Finansman Maliyet Finansal Raporlama ve Muhasebe Açısından Değerlendirme. Mali Çözüm İSMMMO Yayın Organı, Ağustos – Eylül – Ekim (77), s.61-62

129

Erol, M., (2007), Basel I ve Basel II Uzlaşısı’ nın Bankalar Tarafından İşletmelere Verilen Kredilerde Risk Yönetim Aracı Olarak Kullanılması, Muhasebe ve Finansman Dergisi MÜFAD, Ekim (36), s.156- 158

80

 Pazar payı gibi faktörlerdir.

Kredi işleminin riskliliği: Kredinin türü, para birimi, vadesi ve teminat yapısı gibi unsurlar değerlendirilir. Kredi işleminin riskliliğinde ise;

 İşletmenin türü  Kredinin vadesi

 Kredi için verilen teminat türü  Firmanın finansal yapısı  Para birimi

 Firmanın geçmiş yükümlülüklerini yerine getirmedeki sadakati dikkate alınır. Geleneksel kredi fiyatlaması yöntemi ve Basel II ile getirilen standartlarla yapılan kredi fiyatlaması formüllerine değinirsek130;

Kredilerin işleminde var olan bütün risklerin tam olarak hangi unsurların etkilediği belirlenmelidir.

Geleneksel Kredi Fiyatlaması: Fonlama Maliyeti + Müşteri Risk Primi + Kar Payı Basel II Kredi Fiyatlaması: Fonlama Maliyeti + Beklenen Kayıp Oranı(LGD) + İlave Sermayenin Maliyeti + Kar Payı

Basel II ile müşteri risk priminin hesaplanması sürecinde subjektif yöntemden firmaların değerlendirilmesinde tüm bankalarda aynı riskliliğin belirlenebilmesini sağlayan bir sisteme geçilmiştir. İçsel veya dışsal olarak yapılacak derecelendirmeye göre belirlenecek rating notuna bağlı bir değerlendirme sistemi getirilmiştir.131

Bütün bankaların aynı şekilde risk oranlarının belirlenebilmiş olmasının yanı sıra oluşturulacak olan sistemin işleyişinin değerlendirilmesi yapılacaktır.

Özellikle BBB notunun altındaki dereceye sahip firmalar kredi fiyatı yönünden Basel II sonrası oldukça dezavantajlı konuma düşeceklerdir. Çünkü artan riskin kredi fiyatı

130 _{TBB (Türkiye Bankalar Birliği), Basel II ve KOBİ’ler Çalışma Grubu (2006), Basel II’nin KOBİ’lere}

Etkileri, Bankacılar Dergisi (58), s.42-43 131

Hançerli, M., Gökgönül, E., (Haziran 2005), Basel II Uygulamalarının KOBİ’lere Etkileri, Konya: Şekerbank, s.22-23, http://www.sekerbank.com.tr, 15.07.2013

81

üzerinde yarattığı artış etkisi, risk yönetim sistemlerinin gelişmişliği arttıkça daha fazla olmaktadır.

Basel II ile birlikte hız kazanacak olan risk yönetimi alanındaki gelişmelerle, bankaların işlemleri ve firmalar dolayısıyla maruz kaldıkları riskleri daha iyi ölçecekleri, bu ölçüm sonuçlarını kredilendirme ve karar alma süreçlerinde daha fazla dikkate alacakları ve işlemlerin fiyatlandırılmasında maruz kalınan riskleri daha etkin bir şekilde kullanacakları düşünülmektedir.132

Firmaların maruz kaldıkları risklerin ortadan kaldırılabilmesi amacıyla oluşturulacak olan risk yönetiminin geliştirilmesidir .Böylece maruz kalınan riskler en aza indirilmesidir.

Bankaların risk yönetimi fonksiyonlarının gelişmesi sonucu risk priminin öneminin artması ve risk odaklı fiyatlandırmaları nedeniyle yeni uygulamanın kredi imkânlarından faydalanmak ve/veya kredi maliyetlerini düşürmek isteyen firmalar üzerindeki etkileri artacaktır.

3.3. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN BASEL II’ YE