Kredi Riski Azaltım Teknikleri

Bankalar, kredi risklerini yönetebilmek için kredi riskinin ölçülmesi, kredilerin seçimi, sınırlandırılması ve çeşitlendirilmesi gibi yöntemler yanında Basel II uzlaşısı ile sınırları belirlenen bazı risk azaltıcı yöntemleri de kullanabilecektir. Basel II’de “Kredi Riski Azaltım (Credit Risk Mitigation-CRM) Teknikleri” terimi kredi riskini azaltıcı – garantiler, kredi türevleri ve teminatlar gibi – araçları ifade etmektedir. Özellikle teminatlar bankaların risk azaltım teknikleri (CRM) kapsamında kullandıkları önemli unsurlardır.117

Verilecek olan teminatların bankaların risklerinin ne yönde azaltabileceği konusunda etkin bir teknik olarak görülmektedir.

Sermaye yeterliliği oranının hesaplanmasında paydaya ilave edilecek kredi riski tutarı, krediyle birlikte kabul edilebilir teminatlar dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Sermaye hesaplamalarında, risk azaltıcı unsur olarak değerlendirmeye alınabilecek kıymetler bu bölümde ele alınacaktır. Kredilendirme sürecinde; Basel II’de kabul edilen ve değerlendirmeye alınabilecek unsurlar kullanıldığı takdirde, kredi riski nedeniyle bankalar tarafından ayrılması gereken sermaye miktarı azalmakta ve bu durum kredi kullanıcılarının kredi maliyetlerine de olumlu şekilde yansıtılmaktadır. 118

3.2.2.1. Teminatlandırma

Basel II’de, teminatların değerlendirilmesinde üç farklı yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler bankaların kullandıkları risk ölçüm tekniklerine göre değişmektedir. Bunlar, basit yöntem, kapsamlı yöntem ve temerrüt halinde kayıpların bankalarca hesaplandığı yöntemleridir.

117 _{Murphy, D., (2008), Understanding Risk, The Theory and Practice of Financial Risk Management,}

United States of America: Chapman &Hall CRC Financial Mathematics Series, s.295-296 118

Candan, H., Özün, A., (Ekim 2006), Bankalarda Risk Yönetimi ve Basel II. İnceleme ve Araştırma Dizisi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s.151

74

1. Basit Yöntem

Basit yöntemde, maruz kalınan riskler teminatlı ve teminatsız olarak iki kısma ayrılmakta, riskin teminatsız kısmı için borçlunun risk ağırlığı dikkate alınırken, teminatlı kısmı için teminatın risk ağırlığı göz önünde bulundurulmaktadır. Buradaki en önemli ilke, teminatın risk ağırlığının hesaplamada kullanılabilmesi için borçlunun risk ağırlığından daha düşük olması gerektiğidir. Basel II’ye göre kredi riskinin azaltılması amacıyla basit yöntem kullanan bankalar, aşağıda belirtilen finansal araçları teminat olarak dikkate alabileceklerdir.119

Bankaların teminat risk ağırlığını ne yönde ve nasıl hesaplamaları gerekliliğinin belirlenmesinde bir yöntem olarak kullanılmaktadır.

 Nakit,

 Kredi değerlendirme şirketleri tarafından kabul edilen borçlanma senetleri, o Devlet ya da kamu nitelikli alacaklar için belirlenen risk ağırlığına tabi

kamu kuruluşları tarafından çıkarılmış “BB-” ve üstü dereceye sahip menkul kıymetler,

o Bankalar, menkul kıymet şirketleri ya da şirketler tarafından çıkarılmış “BBB” ve üstü dereceye sahip menkul kıymetler,

o Kısa vadeli borçlanma enstrümanları içinde en azından “A-3/P-3”4 dereceye sahip olanlar.

 Bilinen bir derecelendirme kuruluşu tarafından derecelendirilmemiş borçlanma senetleri,

o Banka tarafından ihraç edilen, o Tanınmış bir borsaya kote olan, o Birincil borç niteliğinde olan,

o İhraççı banka tarafından ihraç edilen kıymetlerin hepsinin öncelik sırası aynı ve en azından “BBB-” veya “A-3/P-3” risk derecesine sahip olanlar,

119

BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu). Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması Gözden Geçirilmiş Düzenleme (Yeni Sermaye Uzlaşısı-Kapsamlı Versiyon). Uluslararası Ödemeler Bankası, Haziran 2007, s.45-46

75

o Kıymeti elinde bulunduran bankada söz konusu kıymetin “BBB-” veya “A-3/P-3”den daha düşük risk derecesine sahip olmasına yönelik bir tavsiye bilgisi olmayanlar,

o Kıymetin piyasa likiditesine yönelik düzenleyici otorite tarafından yeterince güven verilmiş olanlar.

 Belirli bir ana endekse kote hisse senetleri,  Altın,

 Transfer edilebilir menkul kıymetlere yapılan kollektif yatırımlara verilen garantiler ile yatırım fonları,

o Birim fiyatı günlük olarak açıkça kote edilenler. 2. Kapsamlı Yöntem

Kapsamlı yöntemde, karşı taraf (borçlu) riskleri ve karşılığında alınan teminatların değerinde zaman içinde değişmeler olacağı varsayımıyla, karşı tarafın riski uygun kesintiler aracılığıyla artırılmakta, teminat tutarları ise azaltılmaktadır. Artırılan risk ile azaltılmış teminat tutarı arasındaki fark, karşı tarafın risk ağırlığı ile çarpılmaktadır. Bu yöntemde, risk ile teminatın farklı döviz cinslerinden olması halinde, döviz cinslerindeki volatiliteyi de yansıtabilmek amacıyla farklı bir kesinti oranı uygulanmaktadır. Kapsamlı yaklaşımda, basit yaklaşımda kabul edilen teminatlara ek olarak aşağıdaki teminat türleri de geçerli olmaktadır. 120

 Temel bir ana endekse kote olmayan, ancak tanınmış bir piyasada işlem gören hisse senetleri,

 Yukarıda bir önceki maddede bahsedilen hisse senetlerine yatırım yapan kolektif yatırımlar ile yatırım fonları.

 Basitleştirilmiş standart yaklaşım ile kredi risklerini ölçen bankaların, teminatlar için sadece basit yöntem kullanmalarına izin verilmektedir.

 Kullanılacak olan bu yöntemin bankalar açısından hesaplamalarda oluşacak olan yöntemleri anlatmaktadır.

3. Temerrüt Halinde Kayıp Yöntemi

120 _{BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu). Sermaye Ölçümü ve Sermaye Standartlarının}

Uluslararası Düzeyde Uyumlaştırılması Gözden Geçirilmiş Düzenleme (Yeni Sermaye Uzlaşısı-Kapsamlı Versiyon). Uluslararası Ödemeler Bankası, Haziran 2007, s.47

76

Bu yöntem içsel derecelendirme yöntemi kullanan bankalardan tarafından çoğunlukla kullanılabilmektedir. Bu yöntemde istenen teminatlar konusunda Basel Düzenlemelerinde herhangi bir kısıt getirilmemiştir. Diğer yöntemlerde kullanılan teminat türlerinin tümü kullanılabilmektedir.121

Teminat türünde değerlendirilmesinde kullanılan bu yöntemin değerlendirilmesi bankalar açısından önemi görülmektedir.

Bankalar bu yöntemde, geçmiş veri setlerini de dikkate alarak temerrüde düşen kredileri için kayıp oranlarını (THK) tahmin edecek ve söz konusu kayıp oranlarını sermaye yükümlülüklerini hesaplarken kullanacakları formulasyonlara dahil ederek kredi risklerini azaltabileceklerdir. Teminatın risk azaltıcı etkisinin ulusal denetim otoritesine ispat edilmesi halinde, her türlü teminat kredi riskinin hesabında dikkate alınabilecektir. Örneğin, standart metotta gerçek müşteri çek senedi risk azaltıcı unsur olarak kabul edilmezken, İDY yönteminde bu teminat türü sermaye gereksiniminde ve dolayısıyla kredi fiyatlamasında olumlu bir etkiye sahip olabilecektir.122

Kredilerde kullanılacak olan risk azaltım yöntemlerinin sağlamış olduğu etkinin tam ve düzenli olarak işleyişinin belirlenebilmesidir.

Sonuç olarak gelişmiş risk ölçüm yöntemlerinin uygulandığı bankalarda, risk azaltım tekniklerinde kullanılabilen araçlar artırılabilmektedir.

3.2.2.2.Garanti ve Kredi türevleri

Garanti başka bir kurum veya kişi tarafından sağlanır. Örneğin başka bir banka kredi işlemi için garanti verebilir. Bu noktada önemli olan risk unsuru, garantör kurumun kalitesi olmaktadır. Nitekim garantör kurumun kalitesine bağlı olarak, verilen garanti kredinin temerrüde düşme olasılığını (TO) etkileyecektir.123

121

Çelik, F., Kızıl, İ., (2008), Banka Sermaye Yeterliliğinde Basel II Yaklaşımı ve Türk Bankacılığı, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9 (1) Ocak 2008, s.28

122 _{TBB (Türkiye Bankalar Birliği), Basel II ve KOBİ’ler Çalışma Grubu (2006), Basel II’nin KOBİ’lere}

Etkileri, Bankacılar Dergisi (58), s.13 123

77

Bankaların her konuda güvendiği bir müşteri profili çizen kurum yada kişilerin ödemeler açısından herhangi bir zorluk yaşamasında bir neden olmayacağı banka tarafından verilen güvenceyle sabitlenecektir.

Dolayısıyla kredi riskini azaltmak amacıyla belirlenmiş teminat kalemleri yanında, garantiler ve kefaletler de hesaplanan sermaye yükümlülüğünü azaltıcı bir unsur olduğu sürece dikkate alınabilmektedir. Kredi türev enstrümanları da garantiler ile benzer şekilde hesaplamaya dahil edilebilmektedir. Bunların dışında bilanço içi netleşme anlaşmaları da kredi riski azaltım teknikleri arasında dikkate alınabilmektedir.124

Kredi risklerini azaltmak için belirlenmiş olan teminatların tam olarak sağlayacağı yararların bilinmesi gerekir.

Farklı olarak basitleştirilmiş standart yaklaşımda, kredi türevleri ve bilanço içi netleştirme kredi riski azaltım teknikleri içerisinde yer almamaktadır.