1.6. REKABET GÜCÜ GÖSTERGELERİ
1.6.3. Rekabet Gücünün Diğer Göstergeleri
Bu göstergeler; Ticari performans ve Piyasa Payı Göstergeleri, Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi, Sektör İçi Ticaret, AR-GE, Fiyat-Maliyet Marjı ve Kar Marjı olarak sıralanabilir.
1.6.3.1. Ticari Performans ve Piyasa Payı Göstergeleri
Piyasa payı ve dış ticaret verilerine dayalı olarak rekabet gücünü ölçmek için çeşitli göstergeler geliştirilmiştir. Genellikle uluslararası karşılaştırmalar için dizayn edilen bu tip göstergeler ülke içindeki farklı bölgelerin rekabet gücünü ölçmek için de kullanılabilir. Bu tip ölçütler tek bir ürün veya ürün grubu için hesaplanmakta ve daha
çok dış ticaret bilgilerine dayanmaktadır. Dış ticaret verilerinin kullanılması arz ve talebe karşı gösterilen tepkileri dikkate alması nedeniyle avantajlıdır.
Rekabet gücü göreceli bir kavramdır. Bu nedenle üretim ve piyasa payına dayalı göstergeler bir ürünün veya ekonomideki bir alt sektörün rekabet durumu ile ilgili pek az bilgi sağlar. Bu grup altında yer alan temel ölçütler Ticari Performans Ölçütü, Nispi İhracat Avantajı Endeksi, Nispi İthalat Nüfuz Endeksi ve Nispi Ticari Avantaj Endeksi’dir (Demir, 2002: 235).
1.6.3.1.1. Ticari Performans Ölçütü
Ticari performans ile kastedilen şey toplam ithalata kıyasla toplam ihracat tutarı ve bunun zaman içindeki değişimidir. Ticari performans ulusal düzeyde ve firma/endüstri düzeyinde ele alınabilir (Aktan, 2003). Literatürde, ulusal malların ticaret performanslarının çeşitli ölçütleri söz konusudur. Bu ölçütler, yüksek katma değerli ya da yüksek teknolojili ürünler yönünde ihracat kompozisyonun belirlenmesi, sabit ya da gittikçe artan dünya ticaret payı ve cari işlemler fazlasıdır (McFetridge, 1995).
1.6.3.1.2. Nispi İhracat Avantajı Endeksi
Nispi İhracat Avantajı Endeksi, belirli bir üründe herhangi bir ülkenin dünya piyasalarında sahip olduğu ihracat payının diğer bütün mallarda dünya ihracatında sahip olduğu paya oranı olarak tanımlanabilir. Endeks, ele alınan ülkelerin ve malların toplam ihracat hesaplanırken dışta tutulmasına ve böylece ele alınan ülke ve malın iki defa hesaba dahil edilmesine engel olabilmektedir. Buna göre, Nispi İhracat Avantajı Endeksi (RXA) şu şekilde formüle edilebilir (Frohberg and Hartmann, 1997: 7):
RXAij = ( Xij/
∑
≠ j l l il X , ) / (∑
≠i k k kj X , /∑
≠i k k,∑
≠ j l l kl X , )X = İhracat; i ve k = Ürün kategorileri; j ve l = Ülkeler
Endeks değerinin 1’den büyük olması ilgili ürün kategorisinde ülkenin karşılaştırmalı avantaja sahip olduğuna; 1’den küçük değerler ise karşılaştırmalı bir dezavantaja işaret eder.
1.6.3.1.3. Nispi İthalat Nüfuz Endeksi
Nispi İthalat Nüfuz Endeksi (RMP), RXA’ya benzer. Aralarındaki temel farklılık ihracat yerine ithalatın denklemde yer alması ve tam tersi bir yorumla yorumlanmasıdır. Başka bir ifadeyle, 1’den büyük her değer karşılaştırmalı dezavantajı
gösterirken, 1’den küçük değerler karşılaştırmalı avantajı simgeler. Buna göre, Nispi İthalat Nüfuz Endeksi (RMP) şu şekilde formüle edilebilir (Aktan ve Vural, 2004b: 65);
=
∑ ∑ ∑ ∑
≠ ≠ ≠ ≠ kk ill j kl i k k kj j l l il ij ij M M M M RMP , , , , / / /M = İthalat; i ve k = Ürün kategorileri; j ve l = Ülkeler 1.6.3.1.4. Nispi Ticari Avantaj Endeksi
Nispi Ticari Avantaj Endeksi (RTA), diğerlerine kıyasla daha karmaşık bir endekstir ve RXA ile RMP arasındaki farka eşittir.
RTA= RXAij –RMPij
Bu endeks ile ortaya çıkan karşılaştırmalı avantaj göreli ihracat ve ithalat avantajlarının önemi ile ağırlıklandırılan bir göstergedir. Bu nedenle ilgili malın küçük değerlerine karşı da duyarlıdır. Pozitif bir değer rekabetçi bir avantaja, negatif bir değer ise karşılaştırmalı bir dezavantaja karşılık gelir (Frohberg and Hartmann, 1997: 8).
1.6.3.2. Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi
Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler endeksi (RCA), bir ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğü olan malları belirlemek için kullanılan bir göstergedir. Bu gösterge, RCA katsayısı ile ifade edilmektedir. Söz konusu katsayı, dış ticaret verileri kullanılarak türetilir (Demir, 2002).
RCA’ya göre, bir ülkenin mal ya da sektör bazında ihracatının yapısı, ilgili ülkenin sahip olduğu karşılaştırmalı avantajlarını; ithalatının yapısı ise ülkenin karşılaştırmalı dezavantajlarını yansıtmaktadır. Bu yaklaşıma göre, uluslararası ticarete konu olan ürün bileşimi, ülkeler arasındaki göreli maliyetleri yansıtmaktadır. RCA, aşağıda belirtilen formül yardımıyla hesaplanabilir (Laursen, 1998: 5);
Açıklanmış karşılaştırmalı üstünlükler;
RCA = (Xij / Xit) / (Xnj / Xnt) = (Xij / Xnj ) / (Xit / Xnt) şeklinde formüle edilmektedir.
Burada X, ihracat; i, ülke; j, sanayi veya ürün grubu; t, tüm sanayiler; n tüm ülkeleri göstermektedir. RCA hesabının payında ülkenin sektör ihracatının toplam ihracatı içindeki payı yer alırken, paydada dünya ihracatı içinde sektör ihracatının payı yer almaktadır.
Hesaplanan RCA değerlerinde; endeksin 1’den büyük bir değer alması durumunda ilgili ülkenin j ürününde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu kabul edilir.
1.6.3.3. Sektör İçi Ticaret
Sektör içi ticaret endeksi aynı sektördeki çift yönlü ticareti gösterir. Endeks sıfır ve 100 arasında değişir. Eğer bir ülkenin bir sektörde ithalat ve ihracatı birbirine oldukça yakın miktarlarda ise endeks 100’e yaklaşır. Endeksin %100’e yakın olması sektörde ithalat ve ihracatın birbirine yakın olduğunu gösterir. Bu endeks çift yönlü dış ticareti göstermektedir.
1.6.3.4. AR-GE
AR-GE, rekabet gücünün temel unsurlarından biridir. Ülke boyutunda, sektör ve alt sektörü boyutlarında AR-GE faaliyetlerini değerlendirmenin çeşitli yolları vardır. Bunlar; girdi ölçütleri ve çıktı ölçütleri ile değerlendirmedir.
Girdi ölçütleri yoluyla değerlendirme; AR-GE harcamalarının miktarı ya da bilim adamı ve/veya araştırmacı sayısı olarak kabul edilir. Çıktı ölçütleri ile değerlendirme de ise; bilimsel yayınlar ölçü kabul edilmekte olup teknoloji alanında bu gösterge, patent sayıları olarak kabul edilmektedir (Saygılı, 2003; 74).
1.6.3.5. Fiyat-Maliyet Marjı
Fiyat-Maliyet Marjı; çıktıdan, girdi, ücret, faiz, kira ve reklam harcamalarının farkının düşülüp çıktıya bölünmesidir. Bu marj net bir kar tanımı olarak anlaşılmamalıdır. Bu marjın içinde amortisman ve vergiler dahildir. Bu nedenle gayri safi bir karlılık ölçüsü olarak kullanılabilir.
1.6.3.6. Kar Marjı
Katma değerden işgücüne yapılan ödemenin çıkarılıp kalanın çıktıya bölünmesiyle bulunur (Demir, 2002).
İKİNCİ BÖLÜM
ENERJİ KAVRAMI, DÜNYA’NIN VE TÜRKİYE’NİN ENERJİ
POTANSİYELİ
Sanayi Devriminin temelinde insan gücünden buhar gücüne geçiş yatmaktadır. Bu geçişin ardından dünyadaki gelişimler son derece hızlı olmuştur. Yaşanan bu gelişimlerle birlikte insanoğlunun vazgeçemeyeceği bir unsur olan enerji, artık stratejik öneme sahiptir. Çünkü enerji kaynaklarının yeryüzünde dengeli bir şekilde dağılmaması ülkeler için hem ekonomik hem de siyasi problemleri de peşi sıra getirmektedir. Bu bölümde öncelikle enerji kavramı üzerinde durulacaktır. Daha sonra ise Dünya’nın ve Türkiye’nin enerji potansiyeli incelenecektir.
2.1. ENERJİ KAVRAMI
Enerji kavramı açıklanırken öncelikle tanımı verilecektir. İzleyen alt bölümde ise enerjinin artan önemi vurgulanacaktır.