Ara Kur Rejimleri

Ara kur rejimleri, dalgalı kur rejimleri ile sabit kur rejimi dışında kalan diğer tüm rejimleri içermektedir. Bu rejimlerin bir kısmı dalgalı kur rejimlerinin özelliklerini taşırken bir kısmı da sabit kur rejiminin özelliklerini taşımaktadır. Bu çerçevede ara kur rejimleri, resmi bir kur hedefi olmadan döviz kurunun fiili olarak piyasalar yerine hükümet tarafından belirlendiği rejimler olarak ifade edilmektedir158.

154_{Ghosh, Gulde and Wolf, a.g.e., p. 41.} 155_{Özdemir ve Şahinbeyoğlu, a.g.e., s. 2.} 156_{Seyidoğlu, Uluslararası Finans, s. 20.} 157_{Özel, a.g.e., ss. 98-99.}

Para otoritelerinin kurlara müdahalesi arttıkça ara rejim, sabit kur rejimine yaklaşmakta, kurlara müdahale azaldıkça dalgalı kur rejimine yaklaşmaktadır.

Ara veya orta kur rejimlerinde ülke ulusal parasını çeşitli biçimlerde yabancı paraya bağlamakta, fakat sabit kur rejimlerinde olduğu gibi katı taahhütte bulunmamaktadır. Bu rejimlerde ülkeler zaman içinde döviz kurlarında dönemsel ayarlamalar yapabilmektedirler. Söz konusu rejimlerin sabit kur rejimlerine göre nispi avantajı para politikasını kısmen kullanabilmesi, dalgalı kur rejimlerine göre nispi avantajı ise parasal istikrar sağlamaya daha yatkın olmasıdır159.

2.2.3.1. Geleneksel Sabit Çıpa (Ayarlanabilir Sabit Kur)

Geleneksel sabit çapa rejimlerinde, ulusal para yabancı bir paraya ya da döviz sepetine sabit bir parite üzerinden bağlanmaktadır. Döviz sepeti olarak genellikle, ülkenin yoğun ticari ilişkilerinin bulunduğu ülkelerin döviz sepeti ya da SDR gibi standart döviz sepeti tercih edilmektedir. Bu rejimde döviz kurunun merkezi parite etrafında en fazla % ± 1 oranında dalgalanmasına izin verilmektedir. Belirli bir paritenin olması ve söz konusu paritenin sürdürülmesinin gerekliliği, para politikasının kullanımını daraltmasına karşın tam sabit kur rejiminde olduğu gibi katı kurallar yoktur160.

Geleneksel sabit çapa rejimleri BWS’nin işleyiş mekanizmasına sahiptir. Bu rejimde, kur sabit olmakla birlikte parasal otorite uzun dönemde söz konusu kuru sürdürmek zorunda değildir. Tespit edilen kur, uygulanan ekonomik politikalarla tutarlı değilse, istenilen yönde değiştirilebilmektedir. Bu rejim dış ticaret üzerindeki kur riskini azaltarak ekonomik istikrara katkıda bulunmasına karşın, devalüasyon beklentisinin yoğun spekülasyonlara yol açması nedeniyle ekonomide krize yatkın bir durum oluşturmaktadır161.

2.2.3.2. Yatay Şeritler

Yatay şerit rejiminde yatay bant içindeki sabit kurun merkezi parite etrafında dalgalanmasının % ± 1’den daha fazla olmasına izin verilmektedir. Bu kur rejiminin para politikasının kullanımını sınırlandırması bandın genişliğine bağlı

159_{Müslümov, Hasanov ve Özyıldırım, a.g.e., ss. 33-34.} 160_{IMF, Annual Report, 2006, p. 144.}

olarak değişmektedir162. Başka bir deyişle, şeridin büyüklüğüne bağlı olarak para politikasının bağımsızlığı kısmen sağlanmaktadır. Avrupa Para Birliğine geçiş öncesinde bazı Avrupa ülkeleri söz konusu rejimi uygulamışlardır.

2.2.3.3. Sürünen Çıpa (Crawling Peg)

Sürünen parite rejimlerinde nominal döviz kuru dar bir aralık içinde dalgalanmakta ve periyodik olarak belirli ekonomik göstergelere göre ayarlanmaktadır163. Bu rejim ileriye bakan sürünen çıpa ve geriye bakan çıpa olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İleriye bakan sürünen çıpada, döviz kurunun belirlenmesinde, öngörülen enflasyon dikkate alınmakta ve döviz kuru çıpa olarak kullanılmaktadır. Sabit çıpa rejiminden farklı olarak bu rejim, reel döviz kurundaki aşırı değerlenmeleri kısmen önlemekte ve para politikasının kullanımını aktifleştirmektedir. Geriye bakan sürünen çıpada ise, döviz kurunun düzenlenmesinde geçmiş enflasyon farklılıkları dikkate alınmakta, beklentilere fazla önem verilmemektedir. Bu rejimin nihai olarak yüksek enflasyona yol açması, önemli sakıncalarındandır 164.

2.2.3.4. Sürünen Şerit (Crawling Band)

Sürünen şerit rejiminde, merkezi parite belirli bir aralık içinde belirlenmekte ve zamanla paritede ayarlamalara gidilebilmektedir. Paritenin şerit içinde dalgalanma boyutu geçmiş dönemlerdeki enflasyon farkları veya beklenen enflasyon oranına bağlı olarak değişmektedir. Fakat merkezi paritenin bu şekilde tespit edilmesinin sakıncaları vardır. Geçmişe dönük enflasyon oranlarına göre belirlenmesi, enflasyon ataletine neden olabilmektedir. Beklenen enflasyona göre kurun tespitinde yapılan yanlış tahminler, paranın aşırı değerlenmesine ve dolayısıyla döviz kurları üzerinde spekülatif baskılara sebep olabilmektedir165.

Sürünen şerit kur rejiminin önemli avantajlarının başında, belirsizliği ortadan kaldırması gelmektedir. Sabit kurun düzeyi önceden tespit edildiği için ekonomik birimler kararlarını ona göre belirleyeceklerdir. Ancak, bu kur rejimi de para politikasının kullanımını kısıtlamaktadır. Para politikasının kurun

162_{IMF, Annual Report, 2006, p. 144.} 163_{Edwards and Savastano, a.g.e., p. 7.}

164_{Müslümov, Hasanov ve Özyıldırım, a.g.e., s. 36.} 165_{Edwards and Savastano, a.g.e., p. 6.}

sürdürülmesini engelleyecek biçimde kullanılması spekülatif baskılara yol açabilmektedir166.

Tablo 2.2 İktisat Literatüründe Kur Rejimi Sınıflandırması

IMF (1997) IMF (2001) Edwards ve Savastano(1999)

-Sabit Kur -Sınırlı Esneklik -Yönetimli Dalgalı Kur -Bağımsız Dalgalı Kur

-Resmi Para Birimi Yok -Para Kurulu

-Geleneksel Çıpa -Yatay Şeritli Çıpa -Sürünen Çıpa -Sürünen Şerit

-Önceden İlan Edilmiş Çizgisi Olmayan Yönetimli Dalgalı Kur -Serbest Dalgalı Kur

- Tam Dolarizasyon - Para Kurulu

- Sabit, fakat Ayarlanabilir Kur - Sürünen Çıpa

- Sürünen Şerit - Kayan Şerit

- Şerit İçinde Dalgalı Kur (Hedef Alan)

- Kirli Dalgalı Kur - Serbest Dalgalı Kur

Levy-Yeyati ve Sturzenegger (2001)

Reinhart ve Rogoff (2002) Bubula ve Ötker-Robe (2002)

- Sabit Kur - Ara Kur - Dalgalı Kur - Tanımsız

- Resmi Para Birimi Yok - Para Kurulu - Çıpa - Şerit - Sürünen Çıpa - Sürünen Şerit - Hareketli Şerit - Yönetimli Şerit - Yönetimli Dalgalı Kur - Serbest Dalgalı Kur - Serbest Düşen Kur

- Tam Dolarizasyon - Para Birliği - Para Kurulu

- Tek Para Birimi Çıpası - Döviz Sepeti Çıpası - Yatay Şerit

- İleriye Bakan Sürünen Çıpa - Geriye Bakan Sürünen Çıpa - İleriye Bakan Sürünen Şerit - Geriye Bakan Sürünen Şerit - Önceden Belli Yolu Olmayan Diğer Yönetimli Dalgalı Çıpa - Bağımsız Dalgalı Kur

Kaynak: Müslümov, Hasanov ve Özyıldırım, a.g.e., s. 22.

Tablo 2.1, uluslararası parasal iktisat literatüründe yapılan kur rejimi sınıflandırmalarını sunmaktadır.

166_{Kansu, a.g.e., s. 30.}

2.2.3.5. Sıkı Yönetimli Dalgalı Kur Rejimi

Sabit kur rejiminden daha fazla dalgalı kur rejiminin temel özelliklerini taşıyan bu rejimde, parasal otorite müdahaleler yoluyla, döviz kuru paritesinde sabitliği korumaktadır. Ancak, kurun hangi yolu takip edeceği önceden duyurulmamaktadır. Bu durum para politikasının esnekliğini arttırmaktadır167.

2.3. KUR REJİMİ TERCİHİ VE KUR REJİMİ TERCİHİNDE