Rahibeler

Çivi yazılı tabletlere baktığımız zaman, Sümer toplumunda kadının özel bir yerinin olduğunu görürüz. Sosyal hayatta aktif olarak bulunan Sümer kadını, dini hayatta da önemli görevler üstlenmiştir. Elde bulunan kanunlarda kadınların sosyal statülerini, ticari alandaki etkinliklerini, evlenme ve boşanma gibi konulardaki haklarını, mülkiyet edinmelerini sağlayıcı birçok madde bulunmaktadır. Hatta Sümer kadınları bazı alanlarda erkeklerden bile daha fazla haklara sahipti.237 _{Evlilik medeni kanunlarla} ifade edilmiş, erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi yasaklanmıştı.238 _{Özel manada da} rahibelerin haklarından ve konumlarından bahseden maddelerin bulunması, çeşitli rahibe sınıflarının isimlerini belirtmesi dini alanda da önemli bir konumda bulunduklarını göstermektedir. Gün yüzüne çıkarılan kanunlara bakıldığı zaman birçok rahibe hakkında kanun maddeleri bulunduğu halde rahipler için böyle bir durumun söz konusu olmaması, rahibelerin önemini farklı açıdan göstermektedir.

Hammurabi kanunlarında Entum, Naditum, Salkizrum, Kadiştum gibi birçok rahibe sınıfından bahsetmektedir. Görevleri ve fonksiyonları birbirinden farklı olan bu rahibe grupları birbirlerinden farklı haklara sahipti. Kanun metinlerinde ayrı ayrı isim ve unvanların kullanılması da onların belirli bir hiyerarşiye göre sınıflandırılan ve farklı görevlere sahip rahibeler olduğunu göstermektedir. Bu kanunlar her ne kadar Sami kavimler tarafından oluşturulmuş olsa da yazılımında kullanılan Sümer işaretleri, rahibelerin Sümer kökenine sahip bir gelenekten Sami kavimlere ulaştığını göstermektedir.239

Sümer rahibeleri içerisinde en yüksek mevki Nindingirra’lara aitti. Akadlar’ın entum dediği bu rahibeler, yüksek ve birinci derecedeki rahiplerin feminel karşılığını oluşturmaktaydı. Diğer rahibelere nazaran üstün bir konumda bulunan nindingirralar genellikle manastırlarda oturmuşlardır ve sadece erkek tanrılara hizmet etmekle mükellef tutulmuşlardır. Fakat buna rağmen manastır dışında oturabilme haklarına da sahiptiler. Akadlar döneminde kendi içlerinde entum rabitum (büyük entum) ve entum sihirtum (küçük entum) gibi sınıflara da ayrılmıştır. Bu rahibelerin evliliğine müsaade edilmiş fakat çocuk sahibi olup-olmama veya evlatlık alabilme-alamama gibi haklarla ilgili net bir bilgi verilmemiştir. Kesin olarak bildiğimiz, nindingirra ve entumların asil

237 _{Muazzez Đlmiye Çığ, Ortadoğu Uygarlık Mirası-1, Đstanbul 2010, s. 215.}

238 _{Reşat Ekrem, Sümer Türkleri “Eskizaman Medeniyetlerinin Đlk Ocağını Kuran Türk Ustalar”, Đstanbul}

1933, s. 46.

239 _{Yusuf Kılıç, H. Hande Duymuş, “Eski Mezopotamya’da Din Kadınları (Rahibeler)”, Türkiye Sosyal}

ailelerin kızlarından seçilmiş olduklarıdır.240 Nitekim Sümer ve Asur dönemlerinde kral kızlarının, ay tanrısı Nanna’ya adanan Ur tapınağına nindingirra olarak atanmalarının bir gelenek haline geldiği görülmektedir. Bu durum daha sonraları Yeni Babil döneminde de bu şekilde devam etmiştir.

Nindingirralardan daha alt seviyede bulunan diğer bir rahibe grubuna lukur deniliyordu. Akadlar tarafından naditum ismi verilen lukurlar da, nindingirralar gibi asil soydan geliyordu. Görev yaptıkları tapınağın adanmış olduğu tanrının hizmetkarı ünvanlarını kullanırlardı. Mesela Sippar’da bulunan lukurlar Şamaş’ın hizmetçisi ünvanını taşımaktaydılar. Lukurların diğer rahibelere göre farklı bir yönü bulunmaktadır. Onlar tımar sahibi olabilmekte ve bu tımarları bir ikinci kişiye satabilmekteydiler. Ticari hayatta önemli roller üstlenmişlerdi. Borç mukaveleleri, alım satım işleri, kira ve arazi meseleleri gibi birçok ekonomik belgede isimleri sıkça geçmektedir. Sippar’da gün yüzüne çıkartılan tabletlere göre şehirde ki ekonomik faaliyetlerin birçoğunun bu rahibeler tarafından gerçekleştirildiği görülür.241

Naditumların tapınaklarda kaldığı müddet içerisinde meyhanelere girmeleri yasaklanmıştı. Evlenmeye hakları vardı fakat kesinlikle çocuk doğurmalarına izin verilmiyordu. Bu yüzden kocaları diğer bir rahibe sınıfı olan sugitumdan bir eş seçebilirdi.242

Tabletlerde ismi geçen bir diğer rahibe grubu salkizrumdur. Yukarıda belirttiğimiz rahibelerden daha alt bir seviyede bulunurlardı. Bu grubun müstakil bir rahibe sınıfımı yoksa diğer rahibelerin maiyetinde bulunan hizmetkarlar olup olmadığı henüz tespit edilememiştir. Ayrıca bunların idari olarak tapınak veya saradan hangisine bağlı olduğu da kesin olarak bilinmemektedir. Kelimenin yapısı Uruk şehrinde bazı eğlencelerde erkek rahiplerin kadın, kadın rahiplerin ise erkek kıyafetleri giyme adetini akla getirmektedir. Bunun yanında kadın olduklarından emin olduğumuz bu sınıfa mensup rahibeler, miras konusunda da erkek evlat gibi tam hisse almışlardır.243

Diğer bir rahibe sınıfı Nugig veya kadiştumlardır. Bu sınıfın konum ve özellikleri zaman içerisinde farklılıklar göstermiştir. Kimi zaman evlenebildikleri kimi zaman ise evlenmelerinin yasak olduğu görülür. Yine bazen tapınaklarda kaldıkları, başka zamanlarda ise böyle bir zorunluluklarının olmadığı anlaşılır. Genel olarak

240 _{Mebrure Tosun, Kadriye Yalvaç, Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Ankara}

1989, s. 273.

241 _{Kılıç, Duymuş, a.g.m., s. 166.} 242 _{Tosun, Yalvaç, a.g.m., s. 274.} 243 _{Tosun, Yalvaç, a.g.m., s. 274.}

tapınak hizmetlerinde çalışan rahibelerdir. Sümer tabletlerinde çocuk doğumunda önemli roller üstlendikleri yer almaktadır. Doğum yapan kadınları kötü cinler ve ifritlerden korumuşlardır. Ayrıca bolluk ve bereket tanrıçası adına doğumun rahat bir şekilde geçmesi için manevi yardımlarda bulunduklarına inanılırdı. Sippar ve Kiş’te ise temizlenme ayinlerinde su serpmekle görevliydiler. Bu sınıfa mensup rahibeler büyücü kabul edilir ve kötü ruhları uzaklaştırdıklarına inanılırdı. Jeerrold Cooper nugiglerin, tanrıça Đnanna’yı temsil ettiklerini ve kral ile birlikte kutsal evlilik törenini gerçekleştiren rahibelerin bunlar olduğunu ifade etmiştir.244 _{Đştar tapınağında kutsal} evlilik törenlerinde görevli rahiblere Kadiştu veya Zermaşitu ismi verilirdi.245

Nubar’lar da tapınak hizmetinde görevli rahibelerdi. Nubarın babası, kızını bir tanrıya adamaktaydı. Ele geçirilen hukuk metinlerine göre bu sınıfın evlenebildiği fakat çocuk doğurmasının yasak olduğu anlaşılır. Tabletlerde nubarların aynı zamanda naditum da olabildiği yazılıdır. Buradan, naditumların belirli tanrıların, nubarların ise genel olarak tapınakların hizmetinde bulunan rahibeler olduğu sonucuna varabiliriz.246

Yukarıda ki sınıfların yanında Landsberger’e göre mezhep dışı ve meslekten olmayan bir rahibe grubu olan Sugei’ler de bulunmaktadır.247